No te hawhe paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka haere ano nga whai korero mo runga i te—

Pukapuka Whakaatu I Nga Moni I Te Koroni.

Ka korero etahi mema Pakeha, ka mutu, ka tu ake ko:—

page 33

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—He nui taku koa ki te mihi atu ki te Kawanatanga mo tana haringa mai i te Pukapuka Moni penei te ahua, e whakaatu aua i te nui o te ora me te tupu haere o nga mahi puta noa i te koroni. Ki taku mahara e tika ana tatou kia mihi kia tatou mo te mahi i whakatakotoria e to tatou Kawana i hoki nei, e Rore Ranapare, i a ia i haerere nei i roto i te koroni puta noa ona wahi matara. E mohio tuturu ana ahau e ngakau kotahi ana tatou katoa ki te ki atu kia ora a Rore Ranapare i te whenua kua haere nei ia ki reira i naianei. I mahi pai tatou ki a ia, me te kite i ona pai i a ia e noho ana i roto i a tatou Ki taku whakaaro ano hoki e tika ana tatou kia mihi atu ki te koroni mo to tatou whiwhinga i te tinana o Rore Paranakete i tetahi kai-riiwhi kaha pai mo to tatou Kawana i hoki nei—mo Rore Ranapare. Kia kotahi nei, e te Pika, he kupu maku mo te taha ki te makete moni. He nui nga korero a etahi mema honore e penei katoa ana te aronga—me mutu ta tatou nama moni mo nga mahi nunui. Ka taea pea te pera mehemea ka mutu nga mahi a tena mema a tena mema ki te tonotono kia homai he moni mo nga mahi nunui o tona o tona takiwa ake. Me whakarite rawa he moni mo nga whare nunui o te katoa, nga kura, me era atu ahua. Kati me whakatuturu e tatou he whakaaro ma tatou kia kaua ranei tatou e whiwhi i ena mea tino tika ranei me man tonu tatou ki tena nama moni hei whakatutuki i aua mahi. Na runga na ta tatou mahi whakapau moni ki runga ki nga mahi nunui e pa ana ki te katoa te tino take i ingoapaitia ai te koroni i nga whenua o tawahi—kua puta nui nei tona ingoa ki nga wahi katoao te ao. Otira ki taku mahara e tika ana te kupu a te Pirimia e ki nei kia whakaititia te whakapaunga o nga moni i nga wahi katoa e taea ana, a mehemea ka tika te whakahaerenga o tena mahara ka rite pea te hiahia a te nuinga o nga honore mema. I whakapuaki kupu te honore mema mo Tanitini (a Te Anora) mo runga mo a tatou tikanga akoako tamariki. Ka tika pea hoki maku tetahi kupu i naianei mo runga mo nga kura Maori. Taku hiahia me whakapuare nga kura nunui katoa ki nga tamariki Maori, penei ano me nga tamariki Pakeha, e ka tae ana nga tamariki Maori ki nga turanga matauranga e ahei ai ratou kia noho i roto i aua kura. I roto i tenei tau tata, otira i roto i enei tau maha kua taha ake nei taku mahi tonu he haere ki te Minita o nga Kura me te akiaki kaha atu ki a ia kia whakaturia he kura nui ki Waikouaiti, no te mea he wahi tika a Waikouaiti, kei waenganui pu o Katapere me Otakou. Ki taku mahara e tino tika ana ahau ki te tono i tena tono, e hara tena i te tono pohehe naku, engari he tono kau atu kia whakatutukitia te kupu i whakaaetia e nga Apiha a te Kawanatanga na ratou nei i hoko i nga whenua Maori o Te Waipounamu i te tau 1848. Kaore ano tena kupu kia whakatutukitia. No te takiwa o taua, tau te wa i riro ai i te Karauna te nuinga o nga Whenua Maori o Te Waipounamu mo te utu itiiti rawa atu, a ko tetahi o nga kupu a nga kai-hoko a te Kawanatanga i whakapuakina e ratou i reira, kia ngawari ai nga Maori ki te hoko i o ratou whenua, koia tenet: I ki ratou ki nga Maori, "Kaua e whakahe ki nga moni e hoatu ana hei utu i te iti rawa, notemea ka whakaturia e te Kawanatanga he kura, he hohipera, me era atu mea pera, a ka rahuitia hoki etahi rahui whenua nunui noa atu hei painga hei oranga mo koutou me a koutou tamariki me a koutou mokopuna mo ake tonu atu." Whakapono tika ana nga Maori ki tena kupu, hoatu ana e ratou o ratou whenua, engari kaore ano tena kupu kia whakatutukitia e noho nei. Koia ahau ka tono atu nei i naianei ki te Kawanatanga, me te koroni katoa ano hoki, kia whakatutukitia tena kupu i naianei tonu. Mehemea i whakatutukitia ena kupu whakaaetanga e tetahi o a tatou Kawanatanga kua kore he take e tu ake ai ahau i konei i naianei ki te tono atu kia whakatutukitia. I ata puta te kupu whakaae ki nga Maori i te wa i hokona ai o ratou whenua, penei, kia oti te whenua te ruri ka rahuitia e te Karauna etahi wahi nui noa atu hei oranga mo nga Maori katoa o Te Waipounamu me o ratou whanau, me te hanga kura, hohipera, me era atu ahua. Me i rahuitia etahi wahi rahi i runga i taua kupu whakaae kua kore he take e tono ai nga Maori i naianei i roto i nga waha o o ratou mema kia homai aua mea, i te mea page 34kua nui nga moni e hua mai ana i runga i aua rahui kia riro ma nga Maori ake ano e hanga aua kura me aua whare, me te utu ano hoki i nga mahita me nga kaiwhakaako. I whakahuatia ai e au a Waikouaiti hei tunga tika mo tetahi kura ma nga tamariki tane, i te mea he wahi nui a reira hei tunga; ae hiahiatia ana ano kia hanga he kura mo nga tamariki wahine. He nui nga tono a nga Maori o Te Waipounamu i tetahi kareti mo a ratou tamariki wahine. He maha nga honore mema e korero tonu ana me hanga kia rite tonu te tu o te Maori raua ko te Pakeha, engari me pewhea hoki e taea ai tena ahua ki te kore e akoakona rite tahitia ratou? Ko tera anake hoki te huarahi e tu tahi ai raua i runga i te turanga kotahi. Ki te kore tenei whakatupuranga taitamariki o te iwi Maori e puta i roto i nga kura tuarua me era atu tino kura nunui e kore rawa ratou e tae ki tera aronga matauranga e tu tahi ai ratou ko nga Pakeha. Ki te kore e whakaaetia kia whiwhi tahi ratou i ena painga e kore rawa ratou e tu tahi me nga Pakeha i runga i te turanga kotahi. He kore matauranga anake te mea nui kei te peehi haere i te tupu me te puta o te iwi Maori. He tika, tera etahi taitamariki e akona ana i te kareti o Te Aute, a e koa ana hoki ahau ki te ki atu ko etahi o nga tamariki o taua kareti kua tae ki era atu kura nunui atu i tera, engari ko te mate tenei, he tokoitiiti rawa ratou. Ka tuaruatia ano e au taku kupu, ma te ata ako tika rawa i te whakatupuranga taitamariki o te iwi Maori kia tutuki ai ratou ki te mutunga mai o tena mea o te matauranga, ma reira anake ratou e mohio tika ai ki te titiro pono ki nga mea katoa, me te mohio ki te whakahaere tikanga mo ia ahua raruraru e aranga ake ana i tena wa i tena wa, hui atu ki era atu tini ahua raruraru e whakaporori nei i o ratou mahara i roto i enei ra. A, e tino ki atu ana hoki ahau e te Pika, ahakoa pewhea nga ture e paahitia e tenei Kawanatanga e tetahi atu Kawanatanga ranei — ture whenua, ture pewhea ranei—e kore rawa e taea te whakaaro me marama nga Maori ki aua ture ki te kore ratou e akona tikatia ki nga ahua matauranga e marama ai ratou ki ki te aronga o nga mea katoa i hanga ai aua ture. Kati, he nui nga mema o tenei Whare e ki ana he iwi mangere te Maori, he mangere ki te mahi i o ratou whenua me era atu ahua korero. Kati ra, e rua nga tino take kei te peehi i te kaha me te whakangoikore i te iwi Maori, he kore matauranga katahi, he kore moni ka rua. E hore hoki e taea e ratou te whakamahi tika i o ratou whenua mehemea kaore o raotu matauranga kaore a ratou moni kia tutuki ai nga mahi katoa e taea ana e nga Pakeha i runga i o ratou whenua. Taku mahi tuturu i nga wa katoa he whakapau i toku kaha ki te tohutohu ake ki nga iwi Maori ma te akoako rawa i a ratou tamariki ka puta ai ratou. Kaore kau he mutunga o taku akiaki atu kia ratou me tahuri ratou ki te ako tika i a ratou tamariki, ki te mahi tika [unclear: o ratou] whenua, me te mahi kai, me te whakatuputupu taouga, hipi, kau, hoiho, aha, pera ano me nga Pakeha, mehemea e hiahia ana ratou kia tu tahi i te taha o te iwi Pakeha. Ka tuarua ano ahau ki te ki atu ki te Whare me te Kawanatanga me tahuri rawa ratou ki te hapai kaha i tenei tikanga kia whakaturia he kura mo nga tamariki Maori kia ahei ai nga Maori te eke tahi atu ki runga ki te turanga kotahi e tu nei te iwi Pakeha. I tera tunga o te Paremete paahitia ana e tenei Whare te Ture Kaunihera Maori e whakamana ana i nga Maori ki te mahi paero me te hanga tikanga whakahaere hei tohutohu i te ora mo te iwi Maori kia pai ai ta ratou whakahaere me ta ratou tiaki i o ratou kainga me era atu tikanga e pa ana ki te iwi Maori. A, e te Pika, tetahi o nga tino take o taua Ture he hoatu mana ki nga Maori e kaha ai ratou ki te awhina i te Tari Tiaki i te Ora o Te Iwi mo runga i nga mea e pa hangai ana ki runga ki te iwi Maori—te ora o o ratou tinana, o ratou whenua, me era atu ahua painga katoa e ora ai ratou. Kati, i te mea kua timataria e te Whare nei tena tikanga kua whakawhiwhia ena mana ki nga Kaunihera Maori kia ahei ai ratou ki te whakatutuki i nga tikanga e maharatia ana e te Paremete i te paahitanga ai o taua Ture, heoi, me whakawhanui atu i naianei. He aha koia te pai i hoatu ai nga mana e noho nei i roto i taua ture i a ia e tokoto nei ki te kore e whakatakotoria e tatou nga huarahi e taea ai nga tikanga i maharatia ai e tatou? E kore rawa e taea e au te page 35mohio kei a wai te take o enei he e takoto nei. Kaore ahau e mohio ana no te Tumuaki ranei o te Tari Kaunihera Maori, no te Minita Maori ranei te he: otira, he aha koa, mehemea e manakore ana taua ture, e ai ki te korero a etahi, kati ra, me whaka tikatika kia taea ai te whakatutuki pai ona tikanga I maharatia i te wa i paahitia ai taua Tura kia whakawhiwhia etahi mana ki nga Maori e taea ai e ratou te whakahaere marama i ona tikanga e puta tata mai ai he painga ki a ratou me o ratou uri, a mehemea e korero pono ana tenei Whare me tenei Kawanatanga i to ratou hiahia kia hapainga ake te iwi Maori ki runga, heoi te mahi tika ma tenei Whare he whakatika i taua Ture hei whakawhiwhi i nga Maori ki nga mana e taea paitia ai e ratou nga tikanga e maharatia ana hei ora pono mo te iwi Maori. Ki te kore e homai ena mana kore rawa he painga o ena Kaunihera Maori. Heoi kau te mana e whiwhi ana ki aua Kaunihera i naianei ko te mana ki te kohi i te taake kuri. Mehemea ko te whakaaro tena a Kawanatanga he hoatu mana ki nga Maori e kaha ai ratou ki te mahi tika i te ora mo ratou, he aha koia te take i hereherea ai o ratou ringaringa? He aha te whakawhiwhia ai ratou ki nga mana e taea ai e ratou te whakatutuki nga tikanga o taua Ture? Kei te mohio nga mema honore he maha nga ahua mana kua whakawhiwhia ki nga ropu takiwa—nga Kaute Kaunihera, nga Rori Poari, nga Tomeina Poari, me era atu ahua ropu—kia ahei ai ratou ki te mahi i etahi mahi mahamaha noa iho, engari ko aua mana e kaiponuhia ana ki nga Maori. Mehemea ka awhinatia matou kia taea ai e matou te mahi nga mea e hiahiatia ana e matou i raro i taua Ture, me homai rawa ena mana ki a matou, ki te kore e homai heoi ka takoto manakore tonu taua Ture. Kei te tino kaha rawa atu taku tono atu ki nga mama o tenei Whare kia tahuri mai ki te awhina i te Kawanatanga ki te tautoko i te hiahia o te iwi Maori kia whakawhiwhia ai ratou ki nga mana e taea ai e ratou te whakahaere tika i taua Ture kia puta ai he painga. Ki taku mohio mehemea e kite ana te Whare i te pono o enei korero aku a ka tahuri mai ka homai i enei mana ki aua Kaunihera ka kite koutou kaore he he o ta koutou whakaponotanga mai, a ka pau katoa nga kaha o nga Kaunihera Maori ki te whakatutuki i te ora o nga iwi Maori puta noa i te koroni Mehemea kaore ano matou i akona ki nga matauranga e taea ai e matou te whakahaere nga painga o taua Ture, he aha koia te pai i homai ai kia matou nga mana e mau nei i roto i taua Ture? He aha te pai i akona ai nga tamariki i roto i a tatou kura mo te katoa mehemea kaore he mahi totika e puare ana kia ratou ina puta ratou i aua kura? Kei te tumanako atu te titiro a toku ngakau kia whakapuaretia mai nga Tari Kawanatanga katoa, me era atu huarahi mahi katoa e puare nei i naianei ki nga tamariki Pakeha, ki nga tamariki Maori kua puta i roto i nga kura a e kaha ana ki te mahi i aua tini mahi e korerotia nei. Ko te mea tika tena me homai kia rite tonu he huarahi whai mahi ma nga tamariki Maori me nga tamariki Pakeha i roto i nga Tari Kawanatanga me nga mahi rawaho. E kore e taea e au i naianei te whakaatu atu ki te Whare nei e hia ranei te maha o nga tai tamariki Maori kua whiwhi i tetahi mahi pera me aku i ki ake nei ma ratou, engari e kaha ana ahau ki te ki ake he tokoitiiti rawa mehemea ka whakaritea atu ki te whakatupuranga tai tamariki o te iwi Pakeha. Mehemea e puare ana ena huarahi mahi ki nga tamariki Maori katahi ka kore atu tetahi taha nui o nga mate e kite iho ana tenei Whare kei te peehi i te iwi Maori i naianei, a ka tu tahi ratou i te taha o te iwi Pakeha. E whakaaetia nuitia ana puta noa i nga iwi whai matauranga o te ao nei kei runga noa atu te iwi Maori i era atu iwi mohoao; no reira e tika ana kia tono atu ahau ki tenei Whare kia hanga he huarahi e taea ai e te whakatupuranga tai tamariki o te iwi Maori te whakaatu pono i te tirohanga iho a te ao katoa e kaha ana ratou kia tu i te turanga e hiahiatia atu nei e ratou, a kia mohiotia mai ai hoki ratou he iwi rite tonu ki te iwi Pakeha. Na, kia kotahi nei he kupu maku mo runga mo te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori. Kaore ahau e kaha i naianei ki te korero roa mo taua Ture, engari kia tae ki te wa e haria mai ai te Pire Whenua katahi ka maha aku korero mo runga i tenei take. Ko tenei take he mea e tika ana kia ata page 36korerorerotia rawatia, notemea ki taku titiro e whakaaro ana nga mema Pakeha o tenei motu kua kore i tutnki nga maharatanga i hanga ai taua Ture. Otira kua ki katoa nga taha e rua o tenei Whare kia tangohia atu nga whenua o nga Maori i raro i tetahi ahua Ture motuhake. Kei te ki kaha atu ahau ki te Whare nei waihotia mai te mana o nga whenua Maori kia mau tonu i roto i nga ringa o nga Maori no ratou aua whenua. Kaua e hanga kia kuhua ki raro i te mana o nga Kaunihera Whakahaere Whenua Maori. Ki te riro atu nga whenua ki roto ki te ringa o te Kaunihera Whenua Maori ka oti tonu atu ki reira, e kore rawa e hoki mai ki nga Maori no ratou te whenua. Ko ahau e ki ana tukua nga whenua Maori kia riihitia, engari kaua rawa e neke atu i te rua tekau ma tahi tau te roa o te riihi. Kei enei tau tata nei e takoto mai i mua i o tatou aroaro taro ake nei tatou ka kite kua tae atu nga Maori ki era ahua matauranga e ahei ai ratou kia kiia he Pakeha. Waihotia mai te mana o o ratou whenua kia tuturu ki nga Maori mau ai. A ka taea atu te paunga o nga tau o nga riihi ki te hiahia te Maori kia hoki ano ki runga ki tona whenua mahi ai i tona whenua hei oranga mona, tukua kia pera ana. Koiana tonu te toto i ora ai te Maori ko tona whenua. Mehemea e te Pika kaore kau he whenua o te tangata he aha rawa te painga o tena tangata i ora ai? Kaore matou nei nga Maori e whakaae kia whakaritea matou ki etahi Pakeha kaore rawa nei he oranga tahi kaore he aha, e pinono ana i te oranga mona, e kimikimi ana i te mahi mana. He aha te take kia whakapenatia rawatia te Maori, te tangata nona te whenua mai o mua iho, a e tika tonu ana kia tuturu tonu ki a ia mo ake tonu atu? Kei te ki atu ahau hohoro te wehewehe i nga whenua, wawahia ia poraka i waenganui i nga Maori no ratou taua whenua. Koina te mahi tuatahi e taea ai te ora o te iwi Maori. A kei te ki atu hoki ahau mehemea e hiahia pono ana tenei Whare kia taea te ora o te iwi Maori koinaka ke te huarahi tika hei hanganga ture ma tenei Whare mo te iwi Maori. Kaua e ki mai ki a matou e "kei te rapu pono o matou ngakau i te ora mo te iwi Maori, a ka haria mai e matou he Pire tika e taea ai," a kaore ia ko to koutou tino hiahia tuturu he muru atu i o matou whenua kia riro i a koutou. Heoi ano aku kupu i naianei mo runga i tenei take; tera ano tona wa e wlvai takiwa ai ahau ki te korero ano mo runga i tenei take, a hei reira ka ata korerotia rawatia e au. Kati, kia kotahi taku kupu i naianei, e te Pika, mo te ahua o te whakahaeretanga o te Kooti Whenua Maori i naianei. He hiahia noku ki te whakaatu i te nui rawa o taku pouri mo te whakatunga o etahi tangata hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori tuturu kuare rawa atu kaore rawa nei e tika kia noho i te nohoanga Tiati. He nui nga tangata mohio nga tangata totika mo taua nohoanga mehemea e tirohia ana to ratou kaha me to ratou mohio e te Tari e mahi nei ratou i raro i tona mana. Kaore kau he take e haere ke atu ai ki waho o te Kooti Whenua Maori kimi ai i te tangata totika hei whakanoho ki runga ki aua nohoanga. He nui nga tangata i taua Tari i naianei kua tae ki te rua tekau ki te toru tekau tau e mahi ana i ona mahi me te mohio ki nga whakahaere Kooti, a e kore rawa e tukua he wa ki a ratou e taea ai e ratou te whakahaere i to ratou kaha me to ratou mohio i runga i nga huarahi mahi e puta nui ai he mahi pai i a ratou. Ka tino ki atu ahau ki te Whare, a ki te Minita Maori ano hoki, te tino aronga o taku kupu, mehemea ka whakaturia he tangata hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori a muri atu nei, ko te mea tika me ata whakaaro marire te Minita Maori ki te mohiotanga o nga apiha o te Tari Maori i raro i tona mana whakahaere a me whakatu ko ratou ki taua nohoanga, notemea tika ke noa atu ratou kia whakaturia hei Tiati nei i nga tangata rawaho, kaore kau nei he mohiotanga ki taua mahi, i whakaturia tatatia ake nei ki taua nohoanga. E tono atu ana hoki ahau ki te Kawanatanga kia whakaturia hoki tetahi tangata mohio totika hei uiui i te ahua o te takoto o nga mea Maori i te motu o Te Waipounamu. Taku hiahia me hanga ke tikanga hei tiaki hei pupuri i nga wahi pai, ataahua, o Te Waipounamu kei ngaro, me te whakatika me te tohutohu i nga wahi ingoa nunui o mua me nga takiwa whaitikanga hei painga mo nga iwi o te koroni tae noa hoki ki nga turihi me nga tangata haerere-page 37mai ki konei o nga iwi o era atu wahi o te ao nei. Mehemea ka pena taou, e whakaaro ana tatou i nga tuturu painga mo te koroni, e whakanuku ake ana tatou i nga moni reweniu, a ma reira ka nui ake he moni hei whakapaunga ma tatou hei mahi rori, hei hanga reriwe, me era atu mahi nunui e pa ana hei painga mo te katoa. Ko te mea tika me hohoro rawa te Kawanatanga ki te whiriwhiri i tetahi tangata totika mo taua mahi, a me timata atu hoki taua mahi i naianei tonu. E ngaro haere atu ana te whakatupuranga kaumatua o te iwi Maori o Te Waipounamu, a ki te kore e timataria tonutia taua mahi i naianei tonu e kore rawa e taea a muri atu, ka tuturu ngaro rawa atu ake tonu atu. Ahakoa e pouri ana ahau mo taku kitenga atu kaore te Minita o nga Whenua e noho ana i tona nohoanga engari ka whakapuakina atu e au i naianei aku kupu mo runga mo te taha ki nga Maori o te iwi o Ngaitahu i Te Waipounamu. No tetahi tau i mua ake nei whakatuturia ana he Komihana hei whakahaere i taua take, engari kaore ano i whakatutukitia ta ratou mahi tae mai ki naianei. He aha te take i waihotia ai tena mahi kia takoto tarewa penei ana? Mehemea he painga ano i roto i te whakaaro tuatahi i maharatia ai he aha koia te whakahaere tonu ai kia tutuki? Kaore kau he take i korero ai ahau mo taua mea i tua atu i tenei; e ki ana ahau me whakawhiwhi aua tangata whenuakore ki te whenua. Ko Rangitane me Ngati Kuia kua oti te whakawhiwhi ki te whenua, a kei runga hoki e noho ana i naianei, i runga i te whakatau a nga Komihana i whakaturia mo taua mahi. I raro i tetahi kupu i paahitia e nga Whare e rua o te Paremete i te tau 1897–8 whakaturia ana etahi tangata hei Komihaha whakahaere i te taha ki nga Maori whenua kore o Te Waipounamu. I whakaturia aua Komihana hei uiui i taua take, a kitea ana e aua Komihana 3,102 nga Maori whenua kore o te iwi o Ngaitahu i Te Waipounamu, a tae mai ki naianei kaore ano i whakaotia paitia taua take. He aha te take kia hiangatia ai te iwi o Ngaitahu ki nga kupu whakaae pera kaore rawa nei e whakatutukitia? Otira i tua atu i nga mahi a tena Komihana he kereme ke atu ano ta Ngaitahu—he kereme mo nga whakatekau i etahi tini wahi o te motu. Na runga na nga kupu whakaae, e takoto nei i naianei kaore nei ano kia whakatutukitia, i riro atu ai i te Kawanatanga nga whenua o nga Maori o Te Waipounamu, atu i tetahi pito tae noa ki tetahi pito o taua motu. Mehemea e hiahia pono ana te Kawanatanga ki te awhina me te whakaora i te iwi Maori ka whakamana ka whakaotia e ratou aua kupu whakaae kua tohutohungia ake ra e au. Na, mo te ahua o te tu o nga mema Maori i roto i tenei Whare; me ki ake ahau kei te tautoko matou i te Kawanatanga. I pootitia mai ahau ki konei e oku iwi i runga i taku kupu tuturu pumau ka tautoko ahau i te Kawanatanga whakahaere tikanga ngawari, a tae mai ki naianei kei te u tonu toku tu i nga wa katoa kd te tautoko i a ratou. I tautoko ahau i tenei Kawanatanga e tu nei i te wa e noho ana ko ratou te Apitihana, a kaore rawa tetahi tangata kotahi e kaha ana ki te ki mai ki ahau i tahuri ahau ki te turaki i tetahi Pire ngawari kotahi i kawea mai ki konei hei painga mo nga Pakeha ranei mo nga Maori ranei mo te koroni katoa ranei. Ko te honore mema e tu nei i naianei hei Minita Maori e tu mai ana i tera taha, e whakahe mai ana ki tenei Kawanatanga e tu nei, i taua wa e korero nei ahau. Otira hei aha tena, i waihotia atu e au tera ki rahaki takoto ai, hoatu ana e au taku nei pooti me aku mahi tautoko ki taua honore mema i te kiianga kia whakaturia ia ki runga ki te nohoanga Minita hei Minita Maori; a e koa ana hoki ahau i naianei kia kite atu i a ia e noho ana i tera nohoanga rangatira hei tiaki i te taha ki te iwi Maori. Kia kotahi taku kupu whakamutunga. Ka tino akiaki atu ahau i naianei ki te Minita Maori kia whakapaua katoatia ona kaha katoa hei hapai ake i te ora o te iwi Maori.

Ka haere ano nga whai korero a etahi atu mema, ka mutu, a hikitia ana te korero.

No te tekau ma rima miniti ki te tekau ma rua karaka i te po ka hiki te Whare.