Te Pitihana A William Humphries.

Te Auhana (Mr. Houston), (mema mo Pei Whairangi).—Ka kawe mai i te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori mo runga i te pitihana a William Humphries, e inoi ana kia whakarongona ana korero i te pa o te Whare mo runga mo nga mate i pa ki a ia, penei na: Kaore kau he kupu a te Komiti. E motini ana ahau, "Kia takoto ki runga ki te teepu."

Ka whai korero etahi mema Pakeha, ka mutu, ka tu ake ko—

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—E kite iho ana ahau i roto i toku ngakau me tu ake ahau ki te whakahoki i te kupu whakahawea a te mema mo Taranaki i whakapuaki ai mo runga mo matou mo nga mema Maori. Kua rua tekau tau oku e tu ana hei mema mo tenei Whare, a i roto i ena tau katoa he mema ahau no te Komiti mo nga Mea Maori, a ko nga take katoa e kawea mai ana ki te aroaro o taua Komiti ahakoa e pa ana ki te taha Pakeha ki te taha Maori ranei e ata kimihia tikatia ana e au kia marama ai ahau ki tona aronga i mua i taku hoatutanga i toku nei reo, whakaara, whakakore ranei. Mehemea he take e pa ana ki te iwi Maori pera ano taku tu, a mehemea e whakaaro ana ahau kaore e tika kia ara taua pieihana e kore rawa e tautokongia e au, ahakoa pewhea: Toku ahua tuturu tera ahakoa na nga Pakeha na nga Maori ranei o Aotearoa o Te Waipounamu ranei te pitihana. I ki te honore mema ko nga mema Maori o taua Komiti nui atu te kaha ki te whakahaere me te uiui mo runga mo tenei pitihana e korerotia nei. A he aha hoki te he o ta ratou mahi pera? Ko te nuinga o nga take e tae mai ana ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori e pa ana ki te iwi Maori, a e tae tonu ana nga mema Maori ki reira i nga ra katoa; engari ano nga mema Pakeha, he ra ano ka tae mai, he ra ano ka noho atu; kaore ratou e rite ana ki nga mema Maori te kaha ki te mahi i nga mahi o taua Komiti. Engari mehemea ka tupono mai he pitihana na nga Pakeha o roto i te takiwa pootitanga o tetahi mema Pakeha o taua Komiti katahi ka noho tonu taua mema ki te tautoko i taua pitihana ahakoa tika ahakoa he, a ko te ahua hoki tena o te mema mo Taranaki. E tika ana he maha nga taenga o tenei pitihana e korerotia nei ki te aroaro o etahi Kooti maha, engari kitea aua ko te taitara i mahara ai a Hamupere kua whiwhi ki a ia i riro mai i etahi Maori kaore kau nei o ratou taitara ki taua whenua i kereme nei ia kua riro atu i a ia i a ratou; a ahakoa kua whakamana te Kooti Whenua Maori e te Paremete nei ki te uiui me te whakatau i taua take, a kua tu ano hoki era atu ahua Kooti i muri i tera, engari heoi kau te tukunga iho kaore rawa te kai-pitihana i kaha ki te whakau i tona tu i runga i te aronga o te ture; ko te take, tuatahi ko nga Maori nana i hoko kaore kau nei he taitara ki taua whenua i hokona nei e ratou ki a Hamupere. Ko aua whenua katoa kei rare i te mana whakahaere o te Kai-tiaki o te Katoa, no reira ko nga page 78tangata e noho na o ratou ingoa i roto i taua whenua ko o ratou ingoa kau i uru e hara i a ratou ake nei te tuturutanga o te whenua; a kaore kau o ratou mana ki te mokete i taua whenua ki te kore i matua whakaaetia e te Kai-tiaki o te Katoa. Na enei tu ahua pohehe a etahi Pakeha i aranga ake ai etahi raruraru huhua noa iho e kawea mai ana ki tenei Whare kia whakaorangia. Kaore rawa ahau nei e mohio ana he aha rawa te take i mahara ai te kai-pitihana e tika ana ia ki te whiuwhiu pena noa iho i ana moni i runga i te mea kaore rawa e taea e ia te mohio, e, tera ia e whiwhi a tona wa i tetahi taitara whai mana i te aroaro o te ture mo taua whenua e whakapaungia nei e ia ana moni. Ko ahau nei kaore rawa ahau i te whakama ki te ahua o toku tu e tu nei ahau. A ko ahau tetahi o nga mema o te Komiti i whakaae ki te motini i muua e te Minita Maori, no te mea e kite iho ana ahau kaore rawa he turanga waewae mo te kai-pitihana. Hei aha maku nga korero whakapae a te mema mo Taranaki nei moku, kaore rawa nei aku ritenga; he rite tonu toku honore ki to nga mema katoa o tenei Whare, hui atu hoki ki te honore mema mo Taranaki; a ka waihotia atu e au ma te iwi o waho atu i te Whare nei e titiro ki te ahua o toku tunga mematanga mai o toku urunga tuatahi mai ki roto ki tenei Whare. Ka turaki ahau i te motini a te honore mema mo Taranaki kia whakahokia atu te ripoata a te Komiti. Ahakoa puta tenei motini kaore kau e rereke atu he ripoata ma te Komiti i tenei kua oti nei e ratou te mahi. Kua ata tirotirohia mariretia nei e au tenei pitihana i runga i te whakaaro kia tiakina te taha ki nga Maori. Koia tena te take i whakatungia ai nga mema Maori ki konei, he tiaki i te taha ki te iwi Maori mehemea ka tupono mai he take e pa ana ki a ratou. A ahakoa pewhea ranei te mahi a era atu o nga mema Maori e kore rawa ahau e kaha ki te tautoko i tenei pitihana. Ahakoa he mema ahau no tera motu kaore ahau e kaha ki te noho puku ka waiho ai i nga Maori kia patua ana, ahakoa no te motu o Aotearoa nei ena Maori.

Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—E whakahe ana ahau ki nga korero a te honore mema mo Taranaki i a ia i ki nei i pooti whakahoa nga mema katoa o te Komiti mo nga Mea Maori mo runga i tenei pitihana. Ahakoa kaore ahau e whakaae ana ki tenei pitihana, i pooti tautoko ano ahau i te menemana i muua e te mema mo Nepia kia whakaaetia he uiuinga mo runga i te inoi a te kai-pitihana.

Tera te roanga atu o ana korero, me titiro in Hansard.

Henare Kaihau (mema Maori mo te Tai Hauauru).—Ka mea. He ruarua aku nei kupu; e korero ana ahau i runga i toku Maoritanga. I pooti tautoko ahau i taua pitihana; ko te take, mai o te timatanga o nga mahi i waenganui i te kai-pitihana ratou ko nga Maori tae mai ki naianei kaore ano i rongona tetahi reo Maori kotahi nei e whakahe ana ki te inoi a te kai-pitihana. Kaore hoki ra he take e whakahe ai nga Maori; a koinaka te tirohanga tika iho ma nga mema honore mo runga i tenei pitihana. Kaore e tika kia riro ma te Kai-tiaki o te Katoa e whakaae kia moketetia kia kaua ranei e moketetia e nga Maori o ratou nei whenua ki nga Pakeha. Ko ahau e ki ana kaore rawa e tika ana te Kai-tiaki o te Katoa ki te whakahe ki te mokete penei te ahua a nga Maori no ratou te whenua ki te Pakeha nana nei te moni i hoatu ki a ratou. No reira ka pooti tautoko ahau i te motini kia whakahokia atu te ripoata nei ki te Komiti mo nga Mea Maori kia whiriwhiria paitia. Ko ahau te mema o te takiwa kei reira nei taua whenua e takoto ana, a kaore nei ano ahau i rongo noa i tetahi kupu whakahe kotahi a nga Maori nei mo runga i taua take.

Ka whai korero ano etahi mema, ka mutu, paahitia ana te motini.

Ka mahi ano te Whare i etahi atu mahi, a no te rua tekau ma rua miniti i muri i te paahitanga o te rua karaka i te ata ta o te Hatarei ka hiki te Whare.