No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka whakahaerea te panuitanga tuatahi o etahi Pire, ka mutu, ka tae ki te pitihana a—

Taituha Hape.

Te Auhana (Mr. Houston), (mema mo Pei Whairangi—Ka kaawe mai i te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori mo runga i te pitihana a Taituha Hape ma, me te motini, kia takoto te ripoata ki runga ki te teepu.

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu.—Ka ki, e whakapuaki ana taua pitihana i nga whakahe a nga Maori o Te Waipounamu mo te Pire Reiti e whiriwhiria nei i naianei e te Whare nei. Ko te take tuatahi o taua pitihana ko te rironga noatanga o nga whenua o Ngaitahu me Ngatimamoe i te Karauna mo te kore noa iho, no reira kaore e pai kaore e tika kia whakataumahatia nga Maori ki te puuru reiti ki runga ki o ratou whenua. Tetahi hoki, tera etahi kupu whakaaetanga e noho ana i roto i te tiiti hoko kaore ano i whakatutukitia. Tetahi kupu i whakaaetia ki te iwi o Ngaitahu i penei, kia oti te ruri te whenua i hokona e ratou ki te Karauna ka hanga etahi wahi rahui nui noa atu hei oranga hei nohoanga mo nga kai hoko me a ratou tamariki me o ratou uri mo ake tonu atu. Kaore ano tena kupu i whakatutukitia. Tetahi kupu ano i penei, ka whakahokia ki nga Maori a ratou mahinga tuna me a ratou hiinga ika i te moana, a ka whakahokia ano kia ratou he tekau eka i roto i ia rau eka i hokona e ratou ki te Karauna. Mehemea e whakaae ana tenei Paremete tenei Kawanatanga ranei ki te whakatutuki i aua kupu me hohoro te whakatutuki i naianei tonu. Kia toru miriona rawa eka whenua ka rato ai nga hiahia o nga Maori o Te Waipounamu. Tetahi kupu ano e noho ana i roto i taua tiiti hoko e penei ana; ka whakaturia e te Kawanatanga he hohipera mo nga Maori puta noa i nga takiwa Maori; ka whakaritea he takuta, he rongoa, a ka whakaarahia ano he kura mo ratou. Kati, tae mai ki tenei ra, kotahi noa iho nei te mea o aua kupu katoa kua whakatutukitia tetahi wahi; ara ko te whakaritenga takuta rongoa mo ratou; a mo te whakatunga kura e ki atu ana ahau kaore te Kawanatanga tetahi mema kotahi ranei e kaha ki te ki mai kua whakaturia tetahi kura kotahi ki te motu o Te Waipounamu hei whakatutuki i taua kupu whakaae i whakapuakina e te Karauna ki nga rangatira o te iwi o Ngaitahu nana nei i hoko taua whenua ki a ratou. Ko nga kura katoa kua whakaturia ki Te Waipounamu tae mai ki naianei i whakaarahia i raro i tetahi Ture i paahitia e tenei Whare hei ako i nga tamariki Pakeha, engari me te whai man a ano hoki nga Maori kia haere atu ki aua kura. E hiahia ana ahau ki te whakaatu atu ki te koroni nui tonu, tae atu hoki ki ia whenua kotahi puta noa i te ao nei, ko aua kupu i tuturu whakaaetia nei i taua wa kaore ano i whakatutukitia tae mai ki naianei. Ha i runga i tera aronga he aha i tiki ai te Whare nei ki te paahi i tetahi Pire hei uta reiti hou ano hei whakawaha taumahatanga hou ano ki runga ki te iwi Maori? Kia tae ki te Komititanga o teuei Pire Reiti hei reira ahau ka kokiri i etahi menemana penei na, kia kaua nga ritenga o taua Pire e pa mai ki Te Waipounamu. Kia whakatutukitia ra ano aua kupu whakaae me pewhea koia e maharatia mai ai kia whakaae atu ahau, ae, he mea tika kia utaina atu ano he reiti ki runga ki nga whenua Maori? E ki atu ana ahau ki te Kawanatanga, ki te Whare, me te koroni katoa, "whakatutukitia ta koutou kupu i whakaaetia mai nei e koutou, utua ta koutou nama ki nga Maori, kua roa noa atu nei e takoto ana hei utunga mai ma koutou ki a matou." Ki te kore e whakatutukitia e te Kawanatanga a ratou kupu i tino whakaaetia nei e ratou i runga i nga ahuatanga kua korerotia nei, heoi, kaore ahau e mohio ana ki tetahi kupu e kaha ana hei whakaatu i te kaha rawa o taku whakahawea mo ratou. Heoi ano te kupu e taea ana e au mo ratou—ara mo tenei Kawanatanga me te Kawanatanga ano hoki o Ingarangi—he tuturu tutua rawa atu. No reira kaore i taea e au te noho puku i te kawenga mai o tenei ripoata me kaua ahau e tu ake ki te page 56tiaki i te tika o aku iwi. Na ratou hoki ahau i tono mai ki konei hei tiaki i o ratou tika; no reira ko te mahi tika tena maku he whakapuaki i a ratou, whakahe me o ratou mate nui whakaharahara.

Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—Ka ki, e tino whakaae ana ahau ki nga korero a taku hoa i mutu ake nei te korero mo runga i tenei take; a ka taea hoki te whakauu te pono o ana korero i runga i nga pukapuka o nga Tari Kawanatanga. Ko te take i whakaae ai nga rangatira Maori o Te Waipounamu kia hokona nga whenua ki te Kamupene Whenua o Niu Tireni na runga na te kupu i whakaaetia e taua Kamupene ki nga Maori ka rahuitia tetahi eka kotahi i roto e ia tekau eka mo nga Maori. E hara i te mea he mea whakaae a ngutu noa nei taua kupu, engari na nga Minita o te Karauna i Ingarangi i whakaari, a whahaaetia ana e te Kamupene; a mehemea i tahuri nga Kawanatanga o mua—na ratou nei i tango nga raruraru o te Kamupene Whenua o Niu Tireni—ki te whakatutuki i nga tikanga e noho ana i roto i nga kawenata i whakaritea i reira, kua neke atu i te toru miriona eka whenua i nga Maori o Te Waipounamu. Engari kaore hoki i whakatutukitia taua tikanga, wehea anaketia ana tetahi whitu tekau waru tekau ranei mano eka; no reira e toe ana i naianei tetahi rua miriona iwa rau rua tekau mano eka hei whakaritenga ma ratou i naianei. Mehemea e tika ana—a ko ahau hoki e ki ana kei te tika—kaore i whakatutukitia taua tikanga e nga Kawanatanga o mua, kati kei te tika noa atu te mahi a nga Maori e pitihana mai nei ki te Whare kia kaua e whakanukuhia ake nga reiti i runga i o ratou whenua ki runga ake o nga reiti e utua ana e ratou i naianei; a kei te tika ano hoki te mema Maori e Te Waipounamu i a ia e ki nei ka mahi he tenei Whare me te Kawanatanga mehemea ka utaina atu e ratou tenei taake hou ki runga ki nga Maori o Te Waipounamu. Heoi te huarahi e tika ai kia whakanukuhia ake he taake penei, me matua tahuri te Kawanatanga ki te whakaoti i nga tikanga e tau ana hei mahi ma ratou i runga i te korenga o nga Kawanatanga o mua kaore i tahuri ki te whakatutuki i te kawenata i hanga e ratou ki nga Maori. Neke atu i te toru miriona eka nga whenua e tika ana kia whiwhi ki nga Maori, engari kaore ano tena kupu whakaae i whakatutukitia. Otira tenei tetahi mahi tika a tenei Kawanatanga, ko ta ratou wehenga i tetahi kotahi rau ono tekau mano eka whenua Karauna mo nga Maori whenua kore o te motu o Te Waipounamu; engari he ngaunga puruhi noa nei tena e ka whakaritea atu ki nga kupu i whakaaetia e nga kai-hapai mana i nga tau o mua. Kati, ko te mahi tika, ma nga mema e whakangawari rawa te huarahi mo aua Maori. E tika ana te kupu a te mema Maori o Te Waipounamu i a ia e ki nei kaore ano i whakatutukitia nga kupu i whakaaetia e nga mana i nga ra o mua mo runga mo nga whakatekau o nga whenua hei whakahokinga mai, me nga hohipera, me nga kura, me nga takuta. Me ki ake ahau kua whakaotia tetahi wahi o te kupu i whakaaetia mo nga kura. Ki taku mahara tena e kite marama nga mema honore i te tika o te take i whakaarahia nei e te honore mema. Otira ahakoa pewhea kaore e tika kia utaina atu ano he taake ki runga ki aua Maori. E whakahe ana ahau ki te ripoata a te Komiti; engari, ko te mate tenei, mo runga mo nga take e pa ana ki nga tikanga whakahaere a te Kawanatanga, kaore rawa e whakarangona tikatia nga pitihana a nga Maori.

Ka haere tonu nga mahi a te Whare, a no te rua tekau ma rima miniti i muri i te paahitanga o te tekau ma rua karaka i te po ka hiki te Whare.