Te Matenga o Te Honore Te Waaka, Tumuaki o Te Kau-Nihera, Raua Ko Te Honore Henare Tomoana, Mema o Te Kaunihera.

Honore Piti (Minita).—E te Tumuaki, kua tau iho ki au maku tenei mahi pouri, ara, kua waiho maku e panui atu ki a koe me nga mema honore o te Kaunihera te aitua kua pa mai nei ki tenei Kaunihera, i te mea hoki kua mate ohorere to tatou Tumuaki, a te Honore Wiremu Kemara Waaka. I tino pouri rawa nga mema katoa o tenei Kaunihera i te putanga mai o te rongo kua ngaro atu taua rangatira honore. E te Tumuaki, he tokomaha ke nga hoa piripono o taua rangatira i roto i te Kaunihera nei, i te mea hoki he tangata pai atu ia, he ngawari ona, he pai ano o ona whakaaro, a e pumau tonu [unclear: aa] te piri atu o ona hoa. He tangata matauranga nui, he tangata mahaki, a e tino arohatia ana e ona hoa. (Tenei ano te roaanga atu o nga korero a te Minita, ka mutu tera, katahi ka penei te kupu mana.) E te Tumuaki, e tino pouri ana toku ngakau, i te mea hoki tenei ano tetahi hoa mema o to tatou Kaunihera kua mate atu nei, he mema no te iwi Maori, ara ko te Honore Henare Tomoana, kua kiia ko ia tetahi o nga here nana i hono mai nga wa onamata ki tenei wa i a tatou nei, a kua motu nei tau here. Ko taua rangatirano Ngati-Kahungunu no Heretaunga, i roto i te wa o te raruraru i pa mai nei ki tenei koroni i nga whawhai ki te Maori, i mau tonu tona whakahoahoa ki te iwi Pakeha, me tona piri pono ki tona Kuini. I tu ia hei Kapene hoia, a i tino puta tona toa i a ia e whawhai tahi ana me nga Maori piripono ki a te Kuini i to ratou whawhaitanga ki a te Kooti. I tukuna mai hoki ki a ia te hoari tohu whakahonore. A i tuhia ki runga ki taua hoari enei kupu, "He mea hoatu tenei na Kuini Wikitoria ki a Henare Tomoana hei tohu mo tona maia me tona piripono." Koia tera te hoari i tino whakaarotia nuitia ra e taua rangatira, a i tika ano ia kia whakaaro nui atu ia ki taua tohu whakahonore mona. E te Tumuaki, i tino puta whakamua hoki ia i roto i nga mahi Kawanatanga o tenei koroni, i pootitia hoki ia hei mema mo te Whare Runanga o te Paremete i te tau 1879, a mau tonu tona tuunga mema a tae noa ki te tau 1885. I karangatia atu kia haere mai hei mema mo tenei Kaunihera i te tau 1897, a mau tonu tona tuunga tae noa mai ki tona matenga. Ko nga mema honore o te Kaunihera nei i noho tahi i konei i te wa e tu ana ia hei mema, kei te mohia ki tona ahua i ona wa i puta mai ai nga take e pa ana ki te iwi Maori, i maia tonu ia ki te whakahaere tikanga mo te taha ki a ratou, me tona ata korero mai ki nga mema o te Kaunihera i ana take me ana kupu whakamarama mai mo nga putake e pa ana ki te iwi Maori Kei te mohio atu au, e pouri katoa ana koutou i te mea kua kore tatou e kite atu i a ia a muri ake nei. Na i runga i te whakaae mai a te Kaunihera, ka motini penei atu au, "Me hiki te Kaunihera mo apopo i te waru o nga haora o te ahiahi, hei tohu whakahonore atu ma tatou mo o tatou hoa mo te Honore Wiremu Kemara Waaka raua ko te Honore Henare Tomoana kua mate atu nei raua."

Kapene Peere. — E te Tumuaki, he kupu atu tenei naku mo taku hoa mo Tomoana, i roa nei e tu ana hei mema mo tenei Kaunihera, e tautoko atu ana ahau i te korero a te Minita. Ko taua Rangatira Maori i hapai tonu i te mana o tona Kuini i roto i nga whawhai ki te Maori, a tukuna mai ana ki a ia te hoari whakahonore mona. I tae ano ahau ki e huihuinga i tu i te wa i hoatu ai taua haori ki a ia. Kua tau te pouritanga ki a tatou, me to tatou aroha mui atu ki ona whanaunga, i te mea kua mate atu nei to tatou hoa honore. E tautoko atu ana ahau i te motini a te Minita.

Honore Perewiki (Colonel Feldwick).—E te Tumuaki, tenei hoki taku kupu atu mo to tatou hoa mema Maori page 7kua ngaro atu nei i a tatou. Kua maha ke oku tau e noho mohio ana ki a ia, i a ia e tu ana hei mema mo te Whare o raro, i a ia hoki e tu nei hei mema mo tenei Kaunihera. He tino tangata totika. Kahore ia i tino matau ki te reo Pakeha, engari i ona wa e whaitake ana kia whaikorero mo te taha ki tona iwi Maori, i tino kaha i tino marama ia ki te whakapuaki i ona take. I haere tonu ia i runga i te whakaaro pono kia taea e ia nga mea tika. Na i roto i nga whawhai i whakahonoretia a ia e to tatou Kuini Atawhai kua mate atu nei. I te wa i whakaturia ai ia hei mema mo tenei Kaunihera i tino mohiotia e te katoa, he tangata tika rawa ia hei mangai mo te iwi Maori. I te mea kaore he mema Maori kia tae mai ki te Kaunihera i tenei ra, e koa ana ahau kia tu atu au ki te tautoko i nga korero a te Minita mo Henare Tomoana.

Hon. Mr. Marshall.—E te Tumuaki, e mahara ake ana ahau i tino pai i tino kaha te whakahaere a Henare Tomoana i ona mahi katoa i tika kia mahia e ia i a ia e tu ana hei mangai mo te iwi Maori. E tino pouri ana ahau i te mea kua mate atu taua rangatira honore.

Hon. Mr. Trask.—E hiahia ana hoki ahau ki te whaki atu i te nui o toku aroha atu ki nga whanaunga o te Honore Henare Tomoana. Ki taku nei titiro atu ki te ahua o te tangata Maori, he tino rangatira honore taua tangata, a e tika katoa ana nga kupu whakanui mona kua korerotia nei i tenei ra. Ahakoa kaore ia i tino mohio ki te korero reo Pakeha, i tino kaha ia ki te whakahaere tikanga mo tona iwi, a ki toku mahara i au e kite kite [unclear: aa] i a ia, he tino tangata totika, kaore e taea te korero kino e wai tangata. Ki taku mahara he tino tangata, a e hari ana ahau i te mea i noho whakahoahoa maua, a ahakoa te kore roa o a maua korerorerotanga i te mea hoki e hara ahau i te reo Maori, e mohio atu ana ahau ki tona ahua, he tangata kaha ia ki te mahi tika i ona take katoa i whaitikanga kia mahia e ia. I tino hari tona ngakau i te whakahonoretanga i a ia mo tona piri pono me tona maiatanga i roto i nga whawhai. E aroha nui atu ana ahau ki ona tamariki me ona whanaunga.