Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita Maori, Mehemea ka whakahaua e ia kia whakatakotoria ki te Tari Kooti Whenua Maori i Poneke, hei tirohanga na te katoa, nga pukapuka katoa kei roto nei e mau ana nga kupu i tuhituhia e Te Karaka Komihana i te apitireihana i whakahaerea e ia i waenganui o Ngati-hine hapu i raro i a Maihi Paraone Kawiti, o Waiomio, Kawakawa, Peiwhai-rangi, me Hemi Tautari ma, mo runga mo te tautotohe i ara mo nga take paanga ki Waiomio Poraka; hui atu hoki ki nga pukapuka o tetahi atu keehi pera ano te ahua, i te mea ko taua Komihana ano te Kai-apitireihana i te whakaotinga o te raruraru i ara i waenganui o nga Maori o Kaikohe mo Kaikohe Poraka; hui atu ano hoki ki nga pukapuka a taua Komihana nei ano i te apitireihanatanga me te whakaotinga o te raruraru i wae-page 81nganui o nga Maori mo Te Tuhuna Poraka, Kaikohe? Ko aua poraka kei te takoto Maori tonu, a kaore he taitara Pakeha e paangia ai e te raruraru. Te take i hiahiatia ai en a maramatanga kia homai, he mea kia kitea he aha ranei nga take i whakaaraarahia ai e tena hunga e tena hunga ia mea kotahi o aua poraka. Ki te tikanga kei te Tari Maori pea e takoto ana aua pukapuka.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll, Minita Maori). —Ko nga tuhituhinga o nga korero o te keehi o Waiomio kaore kau i te Kawanatanga; ko te whakatau anake te mea kei a ratou. Ka pai noa atu ahau ki te hoatu i taua whakatau ki te Kaunihera Maori ina tae ki te wa e whakahaerea ai e ratou taua whenua.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita Maori mehemea ka whakahaua e ia kia homai nga pukapuka katoa kei roto nei e mau ana nga kupu i tuhituhia o nga korero i puakina ki te aroaro o te Komiti Maori i pootitia i raro i nga tikanga o "Te Ture Komiti Maori, 1883," i te whakawakanga o—(1) Te Tuhuna Poraka, Kaikohe; (2) Rangihamama Poraka, Kaikohe; (3) Kaikohe Poraka, Kaikohe; kia takoto ki te Tari Kooti Whenua Maori, i Poneke, hei tirohanga ma te katoa? E hiahiatia ana en a maramatanga kia kitea ai mehemea he aha ranei nga take i whakaaraarahia e aua hunga mo aua whenua. Ko aua poraka whenua kei te takoto Maori tonu. Kaore he taitara Pakeha hei whakararurarutanga. Ki te tikanga kei te Tari Maori pea aua pukapuka.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll, Minita Maori). —Ko te whakautu mo te patai, rite tonu ano ki te whakautu mo te patai a te mema honore i mua tata ake nei. Kaore i kitea e au nga pukapuka i tuhituhia ai nga korero i whakahaerea e te Komiti Maori. Kaore rawa i roto i te Tari Maori.

Hone Heke. —E mohio ana ahau i tuhituhia ano nga korero, a i tukuna atu hoki ki te Tumuaki Kai-whakawa.

Maori Hansard—6

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll). —Ma te mema honore pea e whakaatu mai ki ahau ka kitea ki whea ranei aua pukapuka. Kua kimihia hoki e nga apiha a te Kawanatanga i roto i nga tari maha, a kaore rawa i kitea.

Te Honore Ta Hohepa Te Waari (the Hon. Sir J. G. Ward, Colonial Secretary). —E te Pika, ko te ritenga o tenei Pire he whakatakoto tikanga hei whakahaere i nga utu raihana hii ika hamana-taraute i roto i te koroni nei, apiti atu ki nga tikanga e haria atu ai aua ika ki nga whenua o tawahi hokohoko atu ai. Ki te whakaaro o nga ropu whakatupu ika pera kia kotahi pauna te moni raihana mo te tane a kia rima hereni mo te wahine me nga tamariki tane, me whai mana aua raihana ki nga wahi katoa puta noa te koroni nei. I roto i te Pire nei, e penei ana kia kotahi pauna mo te tane pau noa nga marama mahinga ika i roto i te tau kotahi, kia rima hereni mo te marama kotahi, a kia hawhe-karaone mo te wiki kotahi; na, mo te wahine me nga tamariki tane kei raro iho i te tekau ma ono nga tau te pakehe, kia tekau hereni mo te tau, kia rua hereni me te hikipene mo te marama kotahi, a kia kotahi hereni me te hikipene mo te wiki kotahi. No muri nei ka tae mai etahi tono ki au, he mea mai kia whakahokia iho nga moni, engari kaore tenei i marama ki au. Ki taku e pai ana ta te Pire, a kaati tonu i tera. Ka mutu aku korero. Ka motini ahau kia panuitia tuaruatia te Pire.

He torutoru nei nga mema i tu ake ki te korero i muri ia Ta Hohepa te Waari, ka mutu era ka tu ko—

Tame Parata (mema mo nga Maori o Te Waipounamu). —Kua whakamoemiti katoa nga mema kua mutu ake nei te korero, kua whakapai katoa ki te Minita mo tana kawenga mai i tenei Pire; engari ka whakahengia e au. Te take o taku whakahe kaore kau rawa he kupu i roto e whakapumau ana i te mana o nga Maori ki te mahi i nga ika o a ratou nei ake awa. I raro i te tiiti hoko o Ngaitahu i whakapumautia ki nga Maori te mana o a ratou mahinga ika— nga hiinga ika i te moana nui, me nga mahinga tuna me era atu ahua ika i nga page 82awa me nga moana wai Maori—a kei roto ano i te Tiriti-ki-Waitangi tetahi rarangi e whakapumau ana ki a ratou i a ratou mahinga, i o ratou awa, roto, moana. Katahi ka haere mai koutou nga Pakeha kawea mai ana e te Minita he Pire e ki ana me utu raihana rawa nga tangata katoa e haere ana ki te mahi ika, ahakoa tane, wahine, tamariki ranei. Mehemea ka pena koutou kua hanga koutou me utu rawa te Maori i te raihana ka whai mana ai te Maori ki te mahi i tona awa ano e rere ana i runga i tona whenua ake ano. No te Maori ke te wai hui atu ki nga ika kei roto nana ano. He aha koia te take kia paahitia e tenei Whare he ture hei tono i nga Maori kia utu raihana i te mea no ratou nga awa me nga ika? Ka motini ahau i roto i te Komiti kia whakaurua he kupu e tuku ana i nga Maori kia mahi i a ratou tuna, mata, patiki, kanakana, me era atu ahua ika katoa i roto i o ratou nei awa. E tu ana nga hui a nga ropu takiwa ki te korero i enei tu take, engari he aha hoki ratou te ui ai i nga wkakaaro o nga Maori? Kawea mai ana e koutou he Pire taha kotahi anake. E rua nga taha o nga take katoa, tae noa ki tenei hanga ki te Pire, e rua ano. Kawea mai ana e koutou he Pire ki tenei Whare i runga i enei ahua, na ki te tono atu ana ahau i te whakatau a te Pika—notemea e pa ana ki nga Maori—ka whakataua mai e ia ko ahau e he ana. He mea tono mai ahau ki konei hei tiaki i nga tika o te iwi Maori, a i ahau e korero ana mo nga Maori o Te Waipounamu e korero tahi ana hoki ahau mo nga Maori o Aotearoa, notemea ko nga mema Maori o te Tai Rawhiti me te Tai Hauauru kaore kau i konei hei korero i te taha ki o raua iwi. No reira ka whakahe ahau ki te Pire nei, a ka tono atu hoki ahau me wahi te Whare. I tu ake ai ahau ki runga he whakahe ki tenei Pire taha kotahi anake. He nui nga awa e eke-ngia ana e tenei Pire e rere ana i roto i nga kainga Maori me nga whenua rahui, a e mahi ana nga Maori i nga ika o nga awa e rere ana i runga i o ratou whenua; a he mea ano ka haere ki ta-whiti noa atu, kia rua tekau kia toru tekau maero, ki nga awa mahinga ika a o ratou tupuna mahi ai. A e ki ana tenei Pire me utu ratou i te raihana, me utu rawa ahakoa no ratou ake nga awa, no te tangata ke ranei. He tino nui rawa nga moni e kiia mai nei. Tenei ano tetahi ahua e mea ana ahau kia tirohia mai. E haere atu ana nga Maori i Kaiapoi me era atu wahi ki te awa o Mataura, ko Tuturau te ingoa o taua wahi, ki te mahi kanakana. Ko te marama o Oketopa te marama mahi i aua ika a tera ano tetahi awa e mahi ana ratou i aua ika e rere ana i runga i tetahi whenua rahui e karangatia ana ko Wairaurahiri me Waiau te ingoa, i wehea i mua tata ake nei e te Kawanatanga mo nga Maori whenua-kore. Na katahi te mea uaua mehemea ka kiia me utu rawa aua Maori i te raihana ka tukua ratou kia mahi ana i nga ahua ika e hiahiatia ana e ratou hei kai ma ratou. Kaore hoki ratou e pai ana ki tena ika ki te tarauta, he maroke; engari te patiki, te kanakana, te mata. Ko ahau e ki ana e tika ana kia tukua nga Maori kia mahi ika ana hei kai ma ratou, a e tumanako atu ana ahau kia puta he kupu ma te Minita—ina tu ake ia ki te whakautu—penei na—ae, ka whakaurua he kupu ki roto ki te Pire hei whakapumau i taua mana ki nga Maori. E hara i te mea e mahi ana nga Maori i te ika hei hoko, engari hei kai anake ma ratou kaore ratou e haere ana ki te putia ki te hoko matene, piiwhi ranei, haere ke ana ki te mahi i nga ika o a ratou nei awa hei kai ma ratou. He mahi tawhito tera na ratou, mai i nga ra i o ratou tupuna ra ano, mehemea ka tonoa ratou kia utu i te raihana tena e ara he raruraru nui. Tera tetahi keehi i whaka-wakia i roto i te Kooti i Katapere, ka waru pea tau i naianei, i hamenetia etahi Maori mo te mahinga ika i te awa o Waimakariri, a te mutunga iho kitea ana e whai mana ana ano ratou ki te mahi ika i reira hei kai ma ratou. Ko te mea tika me kape nga Maori ki waho o nga tikanga o tenei Pire ina hiahia ratou ki te mahi ika hei kai ma ratou, a kia uru te Pire nei ki roto ki te Komiti ka motinitia e au he rarangi hou hei kape atu i nga Maori kia kau a ratou e utu raihana ahakoa i whea wahi o Niu Tireni. Ma tera ka rite te kupu o te Tiritik-i-Waitangi; e hiahia ana ahau kia whakaae mai te Minita ki tenei kupu aku. E hara i te mea ka whakaturia e au he arai mo te Pire nei i roto i page 83te Komiti, engari ka whakapaua katoatia e au toku kaha ki te whakatutuki i tenei whakaaro aku.

He maha nga mema Pakeha i whai-korero i muri i te mema mo nga Maori o Te Waipounamu.

Heoi paahitia ana te panuitanga tuarua o te Pire.

Haere tonu etahi atu mahi a te Whare, no te rua tekau meneti ki te tekau ma rua i te po, ka hiki te Whare.