Wenerei, te 8 o Hurae, 1903.
Whakahoki Mo Te Whaikorero A Te Kawana.

H. K. Taiaroa. —E te Tumuaki e hiahia ana ahau kia whaikupu atu mo runga mo te motini whakatakoto utu atu mo te whaikorero a te Kawana. Ko te kupu tuatahi atu maku, he mihi atu ki te kai-kokiri me te kaitautoko atu i taua motini. E hiahia ana hoki au kia mihi atu ki a te Honore Kanara Piti mona kua tu mai nei i tenei tuunga hou page 7mona i roto i tenei Kaunihera. E mohio ana ahau tera ia e whakapau i tona kaha ki te whakahaere i nga mahi kua tau nei mana e mahi, i a ia kua tu nei hei kaiarihi mo te Kaunihera. Tera ano e whakaae mai nga mema o te Kaunihera i au e mea atu nei ki a ia, e koa ana ahau kia kite atu i a ia kua mau nei ki tenei tuunga mona. Na mo runga mo te whaikorero a te Kawaka, me korero atu au mo tana kupu e mea mai nei kua tata tona haere atu i tenei koroni. E tino mohio ana ahau kei te whakaae katoa tatou i tino whakaputaina o te Kawana tona kaha kia tae rawa ia ki nga wahi katoa o te koroni. Kua tino kite ia i te nui me te pai o nga kohatu o tenei whenua: ara te koura, te hiriwa, te waro me era atu kowhatu utu nui: a hei mutunga kua kite ia i tenei kowhatu i te pouamu, e kiia nei kaore e kitea ana i era atu whenua ke. Otiia e kiia ana i mauria mai ano he pounamu i roto i nga waka i a Arahura me Taere a i te taenga mai i Hawaiki. Kua ata kite hoki te Kawana i te ahua o nga rakau e tupu ana i Niu Tireni nei, kua pai hoki ia ki te ki mai he whenua ataahua tenei ki tana titiro, me tana whakapai mai hoki ki nga iwi o konei, Pakeha, Maori. Me tana whakahua ano hoki i te piripono o nga iwi o tenei koroni. A i te mea kua tae ki tona wa hei haerenga atu mona, hei waihotanga iho i a tatou, e mea atu ana ahau kia whiti ora atu ia i te moana ki tona whenua i whanau ai ia, i runga i te rangimarie me te pai: a me ki atu au i ta te Maori kupu "kia ora tonu ia." E te Tumuaki e hiahia ana ahau ki te whaikupu atu inaianei mo runga mo tera rarangi o te whaikorero a te Kawana e whakahua nei i te keehi whakawa mo Porirua. I te tau 1870 i te wa e tu ana ahau hei mema mo tera Whare, i puta mai ano taua keehi mo Porirua ki te aroaro o te Paremete, a i whakawakia ano hoki ki te aroaro o te Hupirimi Kooti i runga i te tono a Wi Parata. Ki taku titiro e tino tika ana te whakatau a te Piriwi Kaunihera. E hara i te mea tika kia ki tatou i whakataua e te Piriwi Kaunihera i runga i to ratou kore mohio ki nga ture o Niu Tireni nei. Ki taku mahara i tino mohio ratou, a e tika rawa ana ta ratou whakataunga. E whakaaro ana ahau kei te tika ta ratou, notemea hoki ko taua whenua he mea hoatu na nga Maori i te mea e mau tonu ana to ratou mana ki runga ki taua whenua, hoatu ana e ratou ki a te Pihopa mo etahi mahi ano. E kiia ana e te Karauna kaore i whaimana nga Maori ki te tuku i taua whenua, engari me ki atu au, i mua atu ano i te managa o te Tiriti o Waitangi, ko nga hoko a nga Maori ki nga Pakeha Patutohora i whakamanaia e nga Kooti me te Karauna. Ka mutu taku korero mo tena. E te Tumuaki me whaikupu atu au inaianei mo runga mo te rarangi o te whaikorero a te Kawana e whakahua nei i te whakatuunga o Mahuta Tawiao Potatau Te Wherowhero. E pouri ana ahau i te mea kaore ano kia tae mai taua rangatira honore ki te Kaunihera nei, kia rongo mai ia ki aku kupu, kia wakapuakina ki tona aroaro me te aroaro o te Kaunihera. Kaore oku pouri mo te karangatanga i a ia kia tae mai ki te Kaunihera. Kore rawa engari e koa ana ahau i te mea kua karangatia a ia, i te mea hoki kua whakaae ia kia noho ikonei hei mema mo te Kaunihera: a ka hari toku ngakau i au ka powhiri atu ki a ia, kia haere mai, a e whakapono ana ahau tera ia ka kaha ki te mahi painga mo nga iwi e rua, mo te iwi Pakeha me te iwi Maori. E te Tumuaki i kite au i mua tata ake nei i roto i te nupepa Maori e huaina nei ko "Pipiwharauroa" nga korero mo te hui whakatuwhera i te Kura Kotiro Maori i Akarana, a i tu te Kawana ki te korero, me tana whaikupu mo te whakatuunga o Mahuta Tawiao Potatau te Wherowhero a ki ana ia "E koa ana ahau i tenei ra i au ka ahei nei ki te ki atu kua karangatia a Mahuta ki te Kaunihera. Ko Mahuta he tamaiti na Tawiao, he mokopuna ma Potatau te Werowero, ara nga tangata e huaina i mua ake nei ko nga kiingi o nga Maori." Ki taku ake mahara kihai i tika kia pera te whakahua kupu, notemea hoki e ahua pohehe ana, tera hoki e maharatia e whakaae ana nga Maori katoa ki taua ingoa kiingi Maori. E whakaae atu ana ano ahau ko Potatau te Wherowhero raua ko Tawiao he rangatira ano raua no to raua ake iwi, engari me ki atu hoki au e kore e pa atu to raua mana ki era atu tangata me era atu iwi. No te tau 1853 no muri mai ranei ka tahuri ai a Waikato ki te whakahua i page 8tenei ingoa i te kiingi, a no taua wa i whakaturia ai e ratou a Potatau te Wherowhero hei upoko mo ratou, hei kiingi mo ratou. I te tau 1860 i te wa e tupu ana te raruraru, ka karangatia e Kawana Paraone te hui ki Kohimarama. Haere atu ana nga Maori o nga takiwa katoa, i tae atu nga rangatira o Ngapuhi, o Te Arawa, o Ngati-Poroa, o Ngati - Kahungunu, o Ngati - Raukawa, o Ngati - Awa me etahi o Taranaki me era atu waahi. He rangatira katoa era i tae atu ki taua hui, i tae atu ano taku matua raua ko Pita te Hori o tera motu. Ko te tikanga i karangatia ai taua hui he mea na te Kawana kia mohio ai ia ki nga whakaaro o nga Maori mo te mahi kiingi, kia mohio ai ia mehemea ranei e uru ana ratou, e tautoko ana i taua mahi, kaore ranei. I tae ki te toru rau nga Maori i huihui ki reira; he rangatira anake ratou no o ratou hapu me o ratou iwi. Ko nga ingoa me nga whaikorero a aua rangatira kua tuhia katoatia ki roto ki te pukapuka e huaina nei ko Te Karere Maori, i tuhia i te tau 1860. Kei roto i taua pukapuka nga korero o taua hui ki Kohimarama, a i whakahe katoa aua rangatira i taua ingoa kiingi. E te Tumuaki kua puta te kupu i tetahi wahi e ki ana i tautoko taku matua i taua mahi kiingi, no reira au ka hiahia kia panui atu i nga whaikorero a taku matua i taua hui. E penei ana, ara:—

"Kei te mate au, e tu noa ana au i runga i te mate. . . . Kahore aku tikanga, kotahi tonu ko taua Kuini ko taua Kuini: ko taua Kawana ko taua Kawana. Heoi ano. Ko tera motu kia tutakina ki tenei. Kahore aku korero mo Taranaki. Waiho atu ikona, me taku taokete ano hoki ikona mahi mai ai. Kia korero atu ahau mo taku moutere: kei taua Kuini taku moutere. Kahore he tangata hei mea, peke atu ki tahaki. Hei ano. Kua oti te Pakeha te atawhai e ahau i mua. Kei te haere au, kaore e rua aku kupu."

Na i runga i tenei ahua o te whaikorero a taku matua, e kore rawa e taea te ki i tautoko taku matua i taua mahi kiingi. E whakahe atu ana ahau mo tenei ingoa mo te kiingi Maori. Engari hoki ko koutou ko te iwi Pakeha kei te whakahua nui atu i taua ingoa, kaore i te Maori. Kua nui rawa nga kiingi inaianei, kua ahua raruraru tatou. I te tuatahi ko Kuini Wikitoria, ko ia te Kuini muri mai nei ko Kiingi Eruera Tuawhitu, ko ia te Kiingi: a ko tona tikanga me mutu i tena. Ko tenei he kiingi ano tenei ko te kiingi Maori, ko kiingi Mahuta: a kua rongo tatou tera atu ano tetahi atu kiingi, ko kiingi Rihari. Kaore au i te mohio ka whia atu ra kiingi mo tatou. E mahara ana au ko te mea tika ma te Minita e noho mai na e mau mai he Pire hei arai atu i aua ingoa kiingi, kia kati ano ko to tatou Kiingi totika anake. Heoi ra kati aku korero.