Te Meretiti (Mr. Meredith, mema mo Ashley). —I runga i te ripoata-a-tau a te Tari Penihana Kaumatua, kitea ana 12,776 te tokomaha o nga kaumatua whai penihana, a 1,055 o era no te iwi Maori. E kiia ana e wha tekau mano te nui o te iwi Maori, kite ana ahau e tae ana ki te 2½ tangata i roto i te rau tangata e whiwhi ana i te Penihana Kaumatua i roto i taua wha tekau mano, tena ko nga kaumatua whiwhi penihana o te iwi Pakeha e tae anake ana ki te 14/71/6 tangata i roto o ia rau tangata puta noa i nga mano katoa o te iwi Pakeha. I nga tau kua pahemo ake nei he iwi maia te iwi Maori ki te oioi i a ratou, engari no te paahitanga o te Ture Penihana Kaumatua kua whakawhirinaki atu ki reira. Kua rongo ahau e kiia ana ka nui te kaha o etahi tangata ki te whaka-kiikii haere i nga Maori kia tonoa he penihana ma ratou, me te tohutohu hoki i nga huarahi e taea ai, me te tono hoki kia utua ratou e nga Maori mo ta ratou mahi tohutohu. No reira ahau i koa ai i taku kitenga kei te hanga e te Kawanatanga he rarangi whakatikatika i te Ture, hei whakawhanui i nga mana whiriwhiri o nga Kai-whakawa.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —E tika ana i te timatanga o te whakahaerenga o taua Ture i tahuri etahi tangata ki te whakakiikii haere i nga Maori me te tohutohu i nga huarahi e whiwhi ai ratou i te penihana, me te tono ano hoki kia utua ratou mo ta ratou mahi tohutohu. Engari no te mohiotanga o te Kawanatanga whakaputaina ana he panui, a kua mutu i naianei taua ahua. Ka nui te pouri o te ngakau i te kitenga iho e tae ana ki te 2½ nga Maori i roto i ia rau tangata e tango ana i nga penihana kaumatua. Engari e hara tenei i te wa tika hei kimihanga i te take o tenei ahua. E mohio ana ahau ko nga Kai-whakawa takiwa, me era atu apiha e tukuna ana ma ratou e uiui nga tono penihana, kei te tika ta ratou whiriwhiri i runga i te ngakau tupato, a kia ata marama ra ano katahi ka whakawhiwhia nga Maori ki te penihana kaumatua.

Te Meretiti (Mr. Meredith). — Kaati, ka patai ahau he aha te take i nuku ke ake ai te maha o nga Maori i nga Pakeha whai penihana kaumatua, i te mea he nui ke atu nga whenua o aua Maori i o nga Pakeha.

Timi Kara (Mr. Carroll). —E hara i te mea he hunga whai whenua nga Maori katoa. E pouri ana ahau i au e korero atu nei he maha nga tangata Maori kaore rawa nei he whenua, a e page 34tika ana era kia whakaarohia e te Kawanatanga.

Te Pereiha (Mr. A. L. D Fraser, mema mo Nepia). —He maha nga mano Maori i murua o ratou whenua mo to ratou urunga ki te whawhai i Waikato. A no te apohanga a te Kawanatanga i muri nei, i te tau 1894, ki a ia anake te mana hoko i nga whenua Maori katahi ka tino nuku rawa atu te maha o nga Maori whenua kore.

Te Ranga (Mr. Lang, mema mo Waikato). —Ko te take i penei rawa ai te maha o nga Maori tango penihana kaumatua na te Kawanatanga i hoko i o ratou whenua katoa, a noho mate ana ratou. Tetahi take nui kei toku takiwa pootitanga e takoto ana he takitahi rawa no nga Kooti hei whakawa i nga tono whakahou penihana kaumatua. Te Kooti mo tetahi wahi nui o te Rohepotae kei Whaingaroa ke noa atu, a ko nga kaumatua koroheke rawa kuia rawa kaore e kaha ki te haere i te tawhiti, a ko nga mea ahua kahakaha ake, ara, nga mea e kaha ana ano ki te kimi oranga mo ratou e tae ana, a whakahoutia ana ko nga penihana o era.