Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1902-1903

Taite, te 18 o Hepetema, 1902

Taite, te 18 o Hepetema, 1902.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

No te whakahaerenga i nga patai i tenei ra ka uia nga patai e whai ake nei:—

Rahui Maori I Otakou.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, He aha te take i roa ai te whakaputa o te Ota Kaunihera i raro i wahanga 10 o tekiona 14 o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," mo tetahi whenua, ara, ko tekihana 26, Otakou Rahui Maori, i te mea kua marama te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori he whenua tera e puritia ana i runga i te tikanga tiaki, a kua puta tana kupu i te marama o Aperira, 1901, kia whakaputaina he Ota Kaunihera mo taua whenua?

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —Kaore pea i te tika te korero e kiia nei i karaatitia taua whenua ki a Hone Wetere Korako i runga i te tikanga tiaki Ina hoki, no te mahinga a taua tangata i tana wira, meatia ana e ia kia wehea taua whenua hei rahui turanga whare-karakia, hei tanumanga tupapaku, a hei turanga whare-kura, a waiho ana e ia ko H. K. Taiaroa he kai-tiaki mo tona wira, a me te kupu ano i roto i te wira, me whai mana te kai-tiaki ki te whakatu i tetahi Komiti hei hoa mona ki te whakahaere i taua wahi whenua. Kua tuhituhi pukapuka te Kawanatanga ki a Taiaroa mo taua wahi. Kaore ano ahau i marama tera e puta he painga mehemea ka whakatuwheratia ano te taitara o taua whenua. I wehea taua whenua hei painga mo te iwi katoa, a ki ta matou titiro kei te tika tonu te whakahaere o nga tikanga i whakaurua ki roto ki te wira.

Tekihana Nama 902, Wairewa.

Hone Heke (Mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, He aha te take i roa aite whakaputa o te Ota Kaunihera i raro i wahanga 10 o tekiona 14 o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," mo Tekihana Nama 902, Wairewa, i te mea kua marama te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori he whenua tera e puritia ana i runga i te tikanga tiaki, a kua puta tana kupu i te marama o Aperira, 1901, kia whakaputaina he Ota Kaunihera mo taua whenua.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —E he ana, kaore ano te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori i whakahau ki wihaka putaina he Ota Kaunihera. Engar kuaputa te kupu a taua tangata e hara tenei i te keehi tika kia uiuia i raro i wahanga 10 o tekiona 14 o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894."

Rahui Maori I Koputai, Port Chalmers.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, He aha te take i roa ai te whakaputa o te Ota Kaunihera i raro i wahanga 10 o tekiona 14 o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," mo te Rahui Maori i Koputai, Port Chalmers, i te mea kua marama te Tumuaki Kai - whakawa o te Kooti Whenua Maori he whenua tera e puritia ana i runga i te tikanga tiaki, a kua puta tana kupu i te marama o Aperira, 1901, kia whakaputaina he Ota Kaunihera mo taua whenua

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —Ko tenei rahui i wehea hei uunga waka a hei kainga hoki mo nga Maori haere ki Koputai i nga ra o mua, engari kua kore taua ahua i naianei. Ko nga kai-tiaki o taua whenua he kai-tiaki page 77era mo te iwi. Otira kaore kau be painga ki te whaona nga ingoa katoa o Ngaitahu ki roto ki taua whenua. Ko te mea pad pea me paahi e te Paremete be ture kia taea ai te whakawhiti taua whenua mo tetahi atu mahi.

Rakapa Pohio.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, He aha te take i roa ai te whakatau i te tono a Rakapa Pohio, e tono nei kia wetekina nga here e man nei i runga i Tekihana 26, Te Muka, a kia tukua atu taua mea ma te Kooti Whenua Maori e ripoata?

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —Kei te whiriwhiria taua mea i naianei. He mea tino tupato te wewete o te here o te wbenua Maori i Te Waipounamu. i te mea he iti nga whenua kei nga Maori o reira, ina hoki kei te hoatu whenua te Kawanatanga ki nga Maori kore whenua o reira. Ka tino tupato te Tari mo aua here, a tera pea e kore e wetekina.

Kohatu Mo Hohaia Patuone.

Hone Heke (Mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita Maori, Mehemea tera e whakaae te Kawanatanga ki te tango mai a ki te whakatu i tetahi Kohatu M runga ki te urupa o Hohaia Patuone, Rangatira Maori o Hokianga, Ngapuhi, i runga ano i nga huarahi kua takoto i nga Kawanatanga i runga i nga keehi penei? Ko tera Rangatira he tamaiti na Patuone tuakana o Tamati Waaka Nene. He tangata enei e mohiotia nuitia ana i runga i nga Motu e rua nei. Ka matauria nuitia raua i runga i to raua tu nui ki te awhina i nga iwi Pakeha i nga ra o mua, me to raua kaha ki te tiaki i te rangimarie. E mohio ana ahau he maha ano nga tohu whakanui a nga Kawanatanga mo raua me a raua mahi atawhai ki nga iwi Pakeha, i te whakaturanga o nga Kohatu mo raua, kotahi ki Kororareka, kotahi ki Takapnna. I te mea ko Hohaia te Kaumatua whakamutunga o tenei whanau, na reira i mahara ai ahau, he mea tika kia tonoa e ahau ki te Kawanatanga tetahi whakaaro kia tohungia i runga i te tango mai a i te whakatuunga o tetahi Kohatu mona.

Timi Kara (Minita mo nga Mea Maori). —Kua ata whakaarohia paitia taua take e te Kawanatanga, a ka taea e te Kawanatanga te hoatu tetahi awhina hei mea e tu ai tetahi tohu whakamaharatanga ki a Patuone. E rite ana kia kiia ake e ahau, he tohu nui, tika ma te koroni te awhina i tetahi tohu whakamaharatanga ki nga Rangatira pai penei me enei, mo a ratou manaaki nunui awhina pono i nga ra kua taha nei, i te wa e noho kiki ana e noho taumaha ana nga ahuatanga o te koroni nei, ki te pehi i nga tini raruraru me te awhina i nga ritenga katoa hei pai mo te koroni, he wa taumaha atu hoki era i te ahua e nohoia nei i naianei. Ko nga awhina penei i homai nei e Waaka Nene me Patuone ki te Karauna i nga ra timatanga o tenei Koroni, e tino tika ana kia tuhia ki roto ki nga whakapapa korero o tenei koroni, a nui ana te koa i roto i au ki te utu atu ki te honore mema i te kupu, ko te awhina e taea e te Kawanatanga te hoatu hei awhina i tetahi tohu penei, ka meatia e te Kawanatanga.

Te Pire Tiaki Taitara Whenua.

I roto i te Komiti Nui o te Whare

Rarangi 2.—Ko te whakaaetanga o te Kawana i roto i tona Kaunihera kia riro mai, hei whakatete i nga taitara kua whakaputaina.

Pirani (Mr. Pirani, mema mo Pamutana). — Ka motini ahau kia patua nga kupu "Kawana i roto i tona Kaunihera," kia whakaurua atu ai enei kupu hei riiwhi, kupu "tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti."

Waahi ana te Komiti i runga i taua take, ko nga kupu "Kawana i roto i tona Kaunihera" me pupuri tonu.

I te Ae, 43.

Allen, E. G. Hardy Rhodes
Bennet Haselden Russell, W. R.
Buddo Laurenson Sidey
Carncross Lawry Smith, E. M.
Carroll Massey Stevens
Collins MeGowan Steward
Colvin MeKenzie, R. Symes
Duncan McLachlan Tanner
Field McNab Ward
Flatman Meredith Willis
Fraser, W. Mills Witheford.
Gilfedder Monk
Graham Napier Nga kai-tatau.
Hall O'Meara Fraser, A. L. D.
Hall-Jones Parata Russell, G. W.
page 78

I te No, 11.

Allen, J. Ell Smith, G. J.
Arnold Heke Nga kai tatau.
Atkinson Herries Barclay
Bollard Lethbridge Pirani.

Te putanga, 32.

Heoi hinga ana te motini a Pirani, ara, kaore i whakaaetia tana rarangi i mea ai kia uru.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka motini ahau kia whakaurua te rarangi hou e whai i raro nei:—

"E kore tenei Ture e mana e mahi ranei, kia homai ra ano e te Kingi tona whakaaetanga, i taua wa e pai ai ia ki te homai, i runga i te tohutohu a tona Piriwi Kaunihera, a kia panuitia taua whakaaetanga ki roto ki te Kahiti o Niu Tireni i runga i te whakahau a te Kawana."

Hinga ana tenei rarangi hou, kaore i whakaaetia kia uru ki te Pire.

Hone Heke. —Ka motini ahau kia whakaurua te rarangi hou e whai i raro nei:—

"I muri o te paahitanga o tenei Ture, e kore e tika i raro i te Ture kia whakaputa tetahi tangata i tetahi riti i roto i te Hupirimi Kooti hei whakatete taitara whenua i riro mai i nga Pakeha i nga Maori i Niu Tireni, kia riro mai ra ano te whakaaetanga te whakakahoretanga ranei o te Kingi ki tenei Ture."

Hinga ana tenei rarangi hou, kaore i whakaaetia kia uru ki te Pire.

Te Arena (Mr. J. Allen, mema mo Bruce). —Ka motini ahau kia whakaurua te rarangi hou e whai i raro nei:—

"Ko nga tono katoa e hanga hei whakatete taitara me whakatakoto ki runga ki te teepu o tenei Whare, hui atu ki te whakatau e oti i te Kawana i roto i tona Kaunihera, i roto i te tekau ra i muri o te puaretanga o te Paremete."

Whakaaetia ana te rarangi hou, a apititia ana ki te Pire.

Te Pakere (Mr. Barclay, mema mo Dunedin). —Ka motini ahau kia whakaurua te rarangi hou e whai i raro nei:—

"Kaua te mana o tenei ture e puta atu ki tua o te tau kotahi."

Waahi ana te Komiti i runga i te take nei, "Kia korerotia tuaruatia te rarangi nei,"

I te Ae, 9.

Arnold Palmer Nga kai-tatau.
Atkinson Parata Barclay
Fisher Sidey. Heke.
Hall

I te No, 44.

Allen, E. G. Hardy O'Meara
Allen, J. Haselden Pirani
Bennet Herries Rhodes
Bollard Lang Russell, W. R.
Carncross Laurenson Smith, G. J.
Carroll Lawry Stevens
Colvin Massey Steward
Duncan McGowan Symes
Ell Mackenzie, T. Thompson, R.
Field McKenzie, R. Ward
Flatman McLachlan Willis
Fraser, A. L. D. Meredith Witheford.
Gilfedder Millar Nga kai-tatau.
Hall-Jones Mills Collins
Hanan Napier Tanner.

Te putanga, 35.

Heoi hinga ana tenei rarangi a Te Pakere, kore ana i whakaurua ki te Pire.

Te Akitini (Mr. Atkinson, mema mo te Taone o Poneke). —Ka motini ahau kia whakaurua te rarangi hou e whai i raro nei:—

"Ko nga tono katoa e tukua ki te Kawana i roto i tona Kaunihera i raro i te rarangi 2 o tenei Ture me tae ki te aroaro o taua ropu i mua atu i te 3 o nga ra o Tihema, 1905."

Waahi ana te Komiti i runga i te take nei, "Kia korerotia tuaruatia te rarangi."

I Te Ae, 20.

Allen, J. Haselden Parata
Arnold Heke Rhodes
Barclay Lethbridge Russell, W. R.
Bollard Massey Smith, G. J.
Collins Mackenzie, T. Nga kai-tatau.
Hall Monk Atkinson
Hardy Napier Pirani.

I Te No, 36.

Allen, E. G. Lang Smith, E. M.
Bennet Laurenson Stevens
Carncross Lawry Steward
Carroll McGowan Symes
Duncan McKenzie, R. Tanner
Ell McLachlan Thompson, R.
Field Meredith Ward
Fisher Mills Willis
Flatman O'Meara Witheford.
Fraser, A. L. D. Palmer Nga kai-tatau.
Hall-Jones Russell, G. W. Colvin
Hanan Sidey Gilfedder.
Herries

Te putanga, 16.

Heoi hinga ana tenei rarangi a Te Akitini, kore ana i whakaurua ki te Pire.

Te Akitini (Mr. Atkinson, mema mo te Taone o Poneke). —Ka motini ano

page 79

ahau kia whakaurua te rarangi hou e what i raro nei:—

"E kore tenei Ture e tu hei tauarai keehi whakatete i te taitara o tetahi tangata pupuri whenua, i riro mai nei i a ia taua taitara i runga ki nga tinihaugatanga i nga mahi huna-he, a ana mahi ranei, a i uru hoa ai ranei ia i te mahinga o tetahi tikanga he."

Waahi ana te Komiti i runga i te take nei, "Kia korerotia tuaruatia te rarangi nei."

I Te Ae, 14.

Allen, J. Heke Symes
Barclay Lethbridge Tanner.
Collins Pirani Nga hai-tatau.
Ell Sidey Atkinson
Hall Smith, G. J. Mackenzie, T.

I Te No, 36.

Allen, E. G. Hanan Russell, G. W.
Arnold Haselden Russell, W. R.
Bennet Herries Smith, E. M.
Carncross Lawry Stevens
Carroll McGowan Steward
Colvin McLachlan Thompson, R.
Duncan Meredith Ward
Field Millar Willis
Fisher Mills Witheford.
Flatman Napier Nea kai-tatau.
Fraser, A. L. D. O'Meara Hardy
Gilfedder Palmer Laurenson.
Hall-Jones

Te putanga, 22

Heoi hinga ana hoki tenei rarangi a Te Akitini, kore ana I whakauria ki te Pire.

Ripoatatia ana te Pire ki te Whare.

No te rua karaka i te po ka hiki te Whare.