Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1901

Te putanga, 25

Te putanga, 25.

Heoi hinga ana te motini a Te Pereiha, a kaore i whakaaetia te tekiona hou kia uru ki te Pire.

Te Pereiha (Mr. A. L. D. Fraser).—Ka motini kia whakaurua te tekiona hou e whai ake nei:—

"4. Ko te whakamaramatanga o te kupu 'Maori' i tekiona toru o 'Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, kua whakatikaina a kua whakakorea atu nga kupu whakamutunga o taua tekiona, ara. 'i te Maori.'"

Heoi whakaaetia ana tenei menemana kia uru.

Paahitia ana te Pire, a ripoatatia ana ki te Whare.

No te whiua o te patai kia panuitia tuatorutia te Pire, he maha nga mema i tu ake ki te whai-korero, a me titiro a ratou korero i te pukapuka reo Pakeha, ara, i Hansard. Ko Hone Heke anake te mea o nga mema Maori i tu ki te whai-korero, a tenei ana korero e whai ake nei:—

Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—E hiahia ana ahau ki te whakaatu ko te nuinga o nga iwi Maori o tenei Motu e tautoko ana i tenei Pire. Ko nga iwi o Mahuta, e tu nei ko Kaihau to ratou mangai i roto i tenei Whare, tae noa ki nga iwi Maori o te Tai Hauauru, i tautoko i te Ture o tera tau. Ko Kaihau tonu tetahi i tautoko i te Pire o tera tau; a me tohutohu atu e au ana korero kei te wharangi 175 o Hansard, 1900, i te tuunga o te mema honore ki te whai-korero poto nei hei whakaatu i tona pai ki taua Pire. I korero ia i taua ra e hiahia ana tona iwi ki taua Pire. Na, mo te iwi nui tonu o Waikato, tera tetahi pitihana i kokirihia ki te Whare e Henare Kaihau i tera tau, be mea haina na Taingakawa me tetahi atu, he tautoko i taua Pire. Na, mo te taha ki nga Maori o te Tai Kawhiti kua puta te kupu a te nuinga o aua iwi e whakaatu ana i to ratou hiahia kia paahitia tenei Pire hei Ture; a i whakaae ano hoki ratou ki te Ture o tera tau. Me nga iwi o te Tai Tokerau pera ano. Kei roto i te Ture o tera tau tae noa ki tenei Pire e whakamatau ana ki te whakarite i nga wahi e taea ana o te hiahia o tera wehenga o nga iwi e hiahia ana kia whakapuaretia te hoko o nga whenua Maori, a e ahei ana te Maori kotahi, nga Maori maha atu ranei ki te tuku i o ratou whenua ki te hook, ki te riihi, ki te mokete ranei, mehe-mea ka matua tonoa atu ki te Kauni-hera Maori kia whakaaetia e ratou, ka mutu, ka whakamana e te Kawana i roto i tona Kaunihera heoi ano kua taea. Otira ka taea e te Kawana anake i roto i tona Kaunihera ahakoa pehea te whakahe a te Kaunihera Maori, engari he wahi kino tena no te Pire nei. Na i runga i ena ritenga o te Ture ka taea e nga Maori e hiahia ana ki te pera te whakapai i o ratou whenua. a ko nga mea kaore e hiahia ana ki te whakapai i o ratou whenua, engari e hiahia ana ki nga painga o aua whenua kia whakaputaina atu ki a ratou. e ahei ana ki te tuku atu i aua whenua ki te Kaunihera, ma te Kaunihera e wehewehe nga wahi e tika ana, me te tuku ki te makete kia riihitia. A mo te taha ki nga wehewehenga whenua, kaore he take nana i arai tena hiahia a nga Maori e mea ana ki te pera i naianei. I korero te mema o Nepia mo toku ahua i te tau 1894 mo runga mo te Pire Kooti Whenua Maori o taua tau, Kaati, ko toku ahua i reira mo nga tikanga ture katoa e pa ana ki te taha Maori, koia tonu tenei, he whakamutu i te hoko o nga whenua Maori, engari ko nga riihi anake e whakaaetia. Ka kitea mehemea ka tirohia aku whai-korero i roto i tenei Whare, tae atu hoki ki aku whakaaro i panuitia nei i roto i nga nupepa o te koroni, ka kitea, taku korero tuturu tera me whakawhiwhi nga Maori ki tetahi ture e taea ai e ratou te whakahaere tika o ratou whenua e puta mai ai he painga ki a ratou. Taku hiahia tena, kia whakatakotoria he tikanga e rite ai nga hiahia o nga Pakeha e mea ana ki tetahi whenua hei nohoanga mo ratou, me te awhina ano hoki i nga Maori e hiahia ana ma ratou ano e mahi o ratou whenua hei oranga mo ratou. He tangata whakahe tonu ahau, mai o mua iho, ki te mahi a te Karauna i apo nei ki a ia anake te mana hoko, me te tuku i ana apiba kia haere ki nga wahi katoa o te Motu hokohoko haere ai i nga whenua Maori. Otira kua puta te kupu a te page 112Kawanatanga i naianei e whakaae ana, ka mutu tana hoko whenua Maori, heoi nga whenua ka hokona e ia i naianei ko nga mea anake kua timataria te hoko, a, kua riro i te Kawanatanga etahi o nga paanga i mua atu i te paahitanga o te Pire o tera tau. Kaore au e mohio ana ki tetahi whenua hou i timataria e te Kawanatanga te hoko i muri mai o te paahitanga o te Ture o tera tau; kore kia kotahi. Kaati, e whakaatu ana tena kua tino tahuri te Kawanatanga ki te ata whakamatau tika i nga tikanga o taua Ture o tera tau. Hei kupu whakamutunga maku, me ki atu ahau, ki taku titiro kei roto i te Ture o tera tau, tae mai ki tenei Pire, e mau ana nga tikanga e taea ai e tatou te whakarite nga wahi e taea ana o etahi o nga hiahia o nga iwi Maori o te Motu nei.

Katahi ka tu ko te Minita mo nga mea Maori ki te whai-korero, no te mutunga o tana paahitia ana te panuitanga tuatoru o te Pire.

Ka tahuri te Whare ki etahi atu mahi.

No te tekau ma toru meneti ki te tahi karaka i te Rahoroi ka hiki te Whare.