No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tepute-Pika ki runga ki tona nohoaoga.

Ka karakia te Whare.

Nga Whenua Paraharaha.

I runga i te motini a Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau), whakahaua ana, Me whakatakoto he ritaaua ki te aroaro o te Whare hei whakaatu i nga ingoa o nga whenua katoa kua kiia a kua panuitia e te Karauna he whenua paraharaha; ko taua ritaana me whakaatu,— (1) I te ingoa me nga eka o ia poraka, me te takiwa o ia pornka; (2) nga poraka kua hokona, nga piihi ranei o nga poraka kua hokona, te maha o nga eka i hokona, me nga eka kei te toe i te hoko; (3) nga poraka me nga eka o aua poraka kua riihitia, nga tau i riihitia ai, me nga eka kei te toe i te riihi.

Rarangi Moni e Whakapaua Ana I Raro I Te Civil list Mo Nga Maori.

I runga i te motini a Pirani (Mr. Pirani, mema mo Pamutana), whakahaua ana, Me whakatakoto ki te aroaro o te Whare he ritana hei whakaatu i nga moui kua whakapatia mo nga Maori i raro i te "Civil List mo nga Maori" tae noa ki te 31 o Maehe, 1901, me te whakaatu ano hoki i te ra i timata ai te mahi a ia tangata a ia tangata.

Pire Whakahaere I Nga Whenua Maori.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori).—E te Pika, e hara te Pire nei i te Pire whakatau tikanga, i te mea kua oti ke te tikanga me te aronga o te Pire Whakahaere i nga Whenua page 78Maori i te tuunga o te Paremete i te tau kua hori ake nei. Ko te Pire kua takoto atu nei ki o koutou aroaro he Pire whakatikatika i te Ture o tera tau, a ku te taima, pai hei whakamaramatanga atu i aua whakatikatika ko te wa e uru ai te Pire ki te Komiti Nui o te Whare katoa. Kua ki ake nei ahau, kua oti, ara, kua takoto te tikanga o tenei Pire i te Paremete i tera tau.

Te Maka (Mr. Monk, mema mo Waitematu).—A he aha te take i hiahia ai koe kia paahitia tenei Pire.

Timi Kara (Mr. Carroll).—Te take, kua kitea e matou me whakatikatika etahi wahi o te Ture o tera tau kia pai ai, kia mama ai, te whakahaere o etahi o nga tikanga o taua Tare. Ko etahi hoki o nga tekiona o taua Ture kei te kino e kore e taea te whakahaere. Maku e tohutohu atu etahi. I roto i te Ture o tera tau i kiia kaore te Maori e whai mana ki te tuku i tona whenua i runga i te hoko ki te kore e taea e ia te whakaatu kua whiwhi ia i te tiwhikete papakainga —ara, kia whiwhi ra ano ia i te tiwhikete pera katahi ia ka kaha ki te hoko i tetahi whenua ona. Na, i runga i te uaua o te takoto o taua wahi o taua Ture, whakaaro ana matou me whakatikatika taua mea. He menemana nui whai tikanga tena Na tenei ano tetahi menemana whakatikatika. Ko tekiona 4 o te Pire nei e whakakore atu ana i tekiona 22 o te tino Ture. E penei ana taua tekiona:—

"I muri tonu iho o te whakahaerenga o tenei Ture ki roto ki tetahi takiwa i whakatakotoria i raro i tekiona rima o tenei Ture, ko ia whenua Maori o roto i taua takiwa e tokomaha atu ana i te tokorua nga taugata nona te whenua, me kaua e taea te tuku i runga i te riihi, ahakoa ki te Karauna ki tetahi atu tangata ranei, engari e taea ai te pera me matua whakaae e te Kaunihera i runga ano i nga huarahi e whakaaturia ana i roto i tenei Ture."

Ko te menemana whakatikatika e hoatu ana e matou mo tenei: Mo nga tuku-a-hoko i te whenua kaore i nuku atu i te tokorua nga tangata nona, e apitiria atu ana nga kupu nei "he tuku-a-riihi he tuku-a-mokete ranei." Notemea ki te hoatu te mana hoko me hoatu hoki te mana riihi me te mana mokete. Koia tena te ahua o tenei menemana a matou.

Te Pereiha (Mr. A. L. D Fraser, mema mo Nepia).—Kaore rawa i te pena ta koutou mahi.

Timi Kara (Mr. Carroll).—Koia tena te aronga o ta matou menemana. Na, tenei ano tetahi menemana a matou mo tekiona 24 o te tino Ture. Ko taua tekiona 24 e penei ana, mo runga mo nga ritenga o taua Ture me ahei te Kawana i runga i te kupu a te Kaunihera ki te wewete i nga here katoa e arai ana i nga tuku whenua Maori. Na, ko ta matou i naianei, he whakarereke i tera, e penei ana, me ahei te Kawana, ina mutu i a ia te whiriwhiri o nga kupu whakahau a te Kaunihera, ki te wewete ki te whakakore atu ranei i nga here e arai ana i nga tuku whenua Maori. I raro i taua Ture ma te matua whakaae anake a te Kaunihera e taea ai e te Kawana aua here te wewete, engari i raro i nga menemana nei, kua hoatu ki te Kawana te tikanga, kei a ia te whakaaro, whakaae ranei whakakore ranei i te whakahau a te Kaunihera mo aua here. He whakatuwhera tenei i te huarahi kia taea ai etahi hoko, tuku ranei, i runga i te Ota a te Kawana i roto i tona Kaunihera. He huarahi pai tenei mo etahi mea ririki e takoto ana i waenganui i te Maori me te Pakeha, mehemea ra ia ka kitea kaore ona tikanga e hoatu ai ki te Kaunihera. Na, tenei ano tetahi menemana whakatikatika a matou i te Ture o tera tau, ara, i runga i nga tikanga o taua Ture, ko nga whenua kua kaporeihanatia ma te katoa anake o nga taugata nona e whakawhiti ki te Kaunihera e whai mana ai te Kaunihera ki te whakahaere; na ko ta matou menemana mo tenei e penei ana: Me ahei nga tangata no ratou te whenua ki te tuku i taua whenua, engari kaua e hoki iho i te tekau aua tangata. Te take o tenei, kia mama ai te mahi, mo te tupono ki te poraka whenua he tokomaha nga tangata nona, a e hiahiatia ana kia tukua taua whenua ki te Kaunihera, heoi kua ai he huarahi e taea ai e te tekau taugata te tuku taua whenua ki te Kaunihera. I te mea, kia oti ra te tuku o te whenua ki te Kaunihera, hei reira me uiui e te Kaunihera kinga tangata nona te whenua, kia mohiotia ai to ratou hiahia, a ki te kitea e hiahia ana ratou kia riihitia te whenua, hei reira me tahuri te Kaunihera ki te whakarite i o ratou hiahia. page 79Ma tenei ka kitea he huarahi mama e taea ai te haehae nga whenua Maori me te tuku atu ki te Pakeha hei painga mo te Motu. Koi nei ano te tikanga e whakahaerea nei i raro i te Ture Whakanohonoho Tangata ki runga ki nga whenua e tangohia nei e te Kawanatanga i nga Pakeha.

He Mema Honore.—Ki taku whakaaro he pai me tuku te Pire ki te Komiti ki reira whiriwhiria ai enei mea.

Timi Kara (Mr. Carroll).—Koia tena taku e hiahia ana. Ki taku whnkaaro he pai ke te tuku i te Pire ki te Komiti, ki reira whiriwhiri ai tatou i ia tekiona.

Te Pereiha (Mr. A. L. D. Fraser). —I muri o te urunga o a koutou menemana.

Timi Kara (Mr. Carroll).—Ko te Komiti te wahi pai hei whiriwhiringa hei korerotanga mo ia tekiona. Ka motini ahau, Me heke iho te Pika i tona nohoanga, kia ahei ai tatou ki te Komiti i te Pire nei.

Kapene Rahera (Captain Russell, mema mo Haaki Pei).—Ki taku whakaaro me tu atu ahau ki te motini kia nukuhia te korerotanga o tenei Pire. Kua tino tatu oku whakaaro mo runga i nga mnhi whakahaere i nga whenua Maori. K taku mohio kaore rawa e whai hiua te tikanga i whaona nei ki roto ki te Ture i paahitia nei e tatou i tera tau, a e kore rawa e taea e tatou te hoatu etahi menemana hei whakatikatika i taua Ture e pai ake ai tona ahua. Ko tetahi ka rua enei po e oho roa ana tatou. a kua ngenge ahau kua kore e kaha e marama ki te ata whiriwhiri i te Pire nei. Na, ko tetahi, tenei tetahi Pire roa, e rima tekau ona tekiona, kei te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori, he Pire tino whai tikauga ki te iwi Maori, na reira kaua rawa matou, nga mema o te Komiti mo nga Mea Maori, e ngaro i nga huihuinga o taua Komiti, otira e kore e taea e matou te pera ki te penei tonu te mahi a te Whare nei e noho nei a tae noa ki te wha karaka i te atatu i ia po i ia po. Ka motini ahau kia nukuhia te korerotanga o teuei Pire

Timi Kara (Mr. Carroll.—Kaore oku hiahia ki te whakaroa i te mahi mo te Pire nei. Kua oti noa atu i a tatou i tera rangi mehemea kaore i haukotia te motini whakauru i te Pire ki te Komiti e tetahi o nga mema o te Whare nei—otira e kore wkakahuatia e au tona ingoa. Ki taku whakaaro, e te Pika kua taka te taima e tahuri ai tatou ki te mahi i te Pire nei.

Te Pereiha (Mr. A. L. D. Fraser). —E hara i te mea he Pire whakatikatika anake tenei, engari he Pire e taoro atu ana ki nga wahi katoa o te ture pirau o tera tau, i whakaae nei te Minita mo nga Mea Maori i a ia i Rotorua, me etahi atu wahi, e kore rawa e taea te whakahaere he mahi i raro i taua ture.

Te Tepute-Pika (Mr. Deputy- Speaker).— Kaua te mema honore e whakawhanui i ana korero kia taoro atu ki runga ki nga aronga katoa o te Pire, notemea kua takoto to motini kia nukuhia te korerotanga o te Pire nei.

Te Pereiha (Mr. A. L. D. Fraser). —Te take i whakaaro ai ahau me nuku tenei korero, he mea noku kia ata mohio ai te Whare ki te take i whakahe ai tatou ki te Ture i paahitia nei i tera tau, a i whakahe ai ki nga menemana kua homai nei hei whakatikatika i taua Ture. Na ko tetahi, me whakaaro ano te Whare, he hui tonu te mahi a te Komiti mo nga Mea Maori i ia ata i tenei wiki, kei te tekau ma tahi o nga haora i te ata ka titnata te mahi tae noa ki te tahi o nga haora, he whakatikatika te mahi a te Komiti i tetahi atu Pire e pa ana ki nga Mea Maori kia pai ai te takoto o ona tekiona, a ahakoa te nui o taua mahi a te Komiti kaore te Whare e whakaaro ana, he haere tonu ana mahi tae noa ki te wha karaka i te atatu o ia po. Na i te mea e mohio ana te Minita mo nga Mea Maori he ngana tonu ta tatou mahi ki te whakamama i nga mahi ture a te Whare nei, he mea tika kia ngawari mai hoki tana, a kia whakaae ia kia mikuhia te korerotanga o tenei Pire. Ki taku titiro, heoi tana he puru kia koromakitia ai nga korero a nga mema mo tenei Pire. i akiaki ai ia kia tere te uru o te Pire ki roto i te Komiti nui o te Whare. Na reira, i runga i enei aronga katoa, kaore e tika kia tohea kia mahi tonu tatou i te korerotanga tuarua o tenei Pire whai tikanga nui i naianei, i tenei haora o te po, kua tata nei te takiri mai o te awatea.

No te whiunga o te patai kia nukuhia te korero, kihai i whakaaetia.

page 80

O'Meara (Mr. O'Meara, mema mo Pahiatua).—I nga whakakorerotanga i nga Pire penei te ahua me tenei, ki taku whakaaro me nui te taima e homai e te Whare hei whiriwhiringa hei korerotanga. Ko au tetahi mema o te Whare nei he maha nga Maori kei roto i toku takiwa e noho ana, na reira ka tiaki ahau i nga Pire e pa ana ki a ratou. Kua roa ahau e noho ana hei mema mo te Komiti mo nga Mea Maori, a ko nga mahi e haria atu ana ki te aroaro o taua Komiti he mea whai tikanga rawa atu hei whiriwhiri ma nga mema o tenei Whare. Otira, i te mea kua mahue noatu te weherua o te po nei, ki toku whakaaro, e hara i te mea tika kia noho tonu te Whare ki te mahi i tenei Pire. Tena ano e puare he taima moku hei whakaputa i aku korero mo tenei Pire.

Te Hetana (Mr. Seddon, Pirimia). —Kua whiriwhiri maua ko toku hoa Minita, kei a ia nei tenei Pire e whakahaere ana, na ki toku whakaaro ka puta he painga mo te Pire me te iwi Maori hoki ki te nukuhia e tatou tenei korero. Na reira, ka motini ahau, kia nukuhia tenei korero. Engari ka ki atu ahau ki te Whare ko te hiahia o te Kawanatanga me paahi tenei Pire i tenei Paremete.

Pirani (Mr. Pirani, mema mo Pamutana). —Ka tu ake ki te whakahe i te motini a te Pirimia.

Te Hetana (Mr. Seddon). — He whakamarama atu, ko te take i motinitia ai e au kia nukuhia te korero nei, he kite noku koia tera te hiahia o te niunga o nga mema.

No te whiunga o te patai, whakaaetia ana kia nukuhia te korero.

No te tekau meneti ki te toru karaka i te po ka hiki te Whare.