Nga Ripoata a Te Komiti Mo Nga Mea Maori.

Wi Pere (mema Maori mo te Tai Rawhiti).—Ka patai ahau ki te Kawanatanga, Mo a hea hanga ai he Ture hei whakatutuki i nga ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori mo runga mo nga pitihana a nga tangata kua ripoatatia paitia e taua Komiti i roto i nga tau e rima kua hori ake nei? I roto i enei tau e rima kaore ano i whakaurua be Pire ki tenei Whare hei whakatutuki i nga ripoata a te Komiti mo nga mea Maori mo runga i nga pitihana a nga Maori e ripoatatia paitia ana e taua Komiti. Kaati, ko nga mema Maori i tenei Whare e tohea tonutia ana i ia wiki i ia ra e nga kai-pitihana Maori i nga wahi katoa o te Motu nei, he tono kia kaha ta ratou akiaki atu ki te Kawanatanga kia whakatutukitia nga ripoata a te Komiti e tautoko ana i a ratou pitibana. A i oku haerenga ki te Minita Maori mo etahi o aua pitihana, ka ki mai taua Minita ki ahau me baere ahau ki a Te Heretini, te upoko o tetahi o nga tari a te Kawanatanga, ka haere au ka tae atu ki taua tangata, heoi ano tana whakahoki mai "taihoa, taihoa; me titiro e tatou; a waiho mo tera tau," me era atu korero. Ka tae atu ki tetahi tau, pera ano te kupu mai, "Taihoa, taihoa, me titiro." Ka tae atu ana ahau ki taua tangata, kaore rawa e ngawari mai ana tona ahua, kaore rawa e rite ana ki taku i mahara ai hei mahi man a ki au, heoi ano ka omaoma haere, ka tupekepeke haere, me te ruru i tona pane, a kaore noa iho he painga ki ahau o te haere atu ki a ia. Kaati, i runga i tena tu mahi ana kua mohio ahau i naianei kei runga noa atu te mana o taua tangata i to te Pirimia raua ko te Minita Maori. Na, he maha noa atu aua ripoata e tino tika ana kia whakaotia, ki taku nei me hanga rawa he Pire motuhake mo aua take, ma te Whare e whiriwhiri ko e hea o aua mea e whakaoli i tenei tau, ko e hea e waiho mo tetahi atu tau, ko e hea mo to muri atu tau, kia oti katoa ai aua mea. Ki te kore hoki te mema nana i kokiri te pitihana mo te taha ki aua tangata nana nei ia i pooti mai ki tenei Whare e tohe kia whakatutukitia te ripoata a te Komiti mo runga i taua pitihana, a ki te taka taua mema i tona nohoanga i tenei Whare ka uru mai he mema hou, e kore rawa te mema hou e pena rawa te kaha ki te kawe i taua take me te mema tawhito nana nei i kokiri taua pitihana. Mo te taha ki nga ripoata e kawea mai ana e te Komiti mo nga Mea Maori, tautoko i nga pitihana a nga tangata, ki taku nei titiro heoi kau nga mea o aua ripoata e whakatutukitia ana ko a te Kawanatanga anake i pai ai, ko era anake nga mea e whakaurua ana ki te "Pire Horoi." Ko te nuinga o aua ripoata e waiho noa iho ana kia takoto, kaore e whakamanaia ana. Koia ahau i tino tono atu ai ki te Kawanatanga kia hanga he Ture i tenei tuunga o te Paremete hei whakaoti i aua take. Kei te kino rawa atu te whakama i roto i ahau, i ahau e tu atu nei mo tenei tu ahua, ahakoa taku kaba ki te tohe, kaore ano i mana mai aku tono. Na i runga i tena ahua e tirohia kinotia mai ana nga mema Maori e o ratou iwi. Engari e hara ano hoki i nga mema Maori te he, no te Kawanatanga ke te he. No te Kawanatanga te he, nana i whakatu i taua tangata i a Te Heretini hei upoko whakahaere i enei ahua take.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori).—Ka korero atu ahau ki te mema honore kei te hangaia he Pire i naianei hei whakatutuki i nga ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori me era atu Komiti. Me whakaae ano te mema honore he maha ano nga whakamatauranga a te Kawanatanga ki te paahi i tetahi "Pire Horoi" (Special Powers and Contracts) hei whakatutuki i nga ripoata a nga Komiti, engari na nga mema o tera taha i whakararuraru.

Etahi Mema. Honore.—Kaore.

Timi Kara (Mr. Carroll).—Na etahi ra o nga mema o tera taha i tawari taua Pire i era whakaurunga mai. Kaati, e mea ana ahau ki te whakauru ano i taua Pire ki te Whare, me te apiti atu ano i etahi rarangi ki taua Pire hei whakaotioti i etahi ripoata a nga Komiti i whakaputa ai i muri mai o te urunga o taua Pire. Kua kiia mai ki ahau—me taku mahara, page 59ae, e pai ana taua kupu—me hua he ingoa hou mo taua Pire ko te "Maori Special Powers and Contracts Pire," a me whakawhaiti ona tikanga ki nga take Maori anake. Engari me tone atu ahau ki te mema honore kia ahua tika ano tana weiu kupu whakahe mo te Kawanatanga. Kaore ano hoki te Kawanatanga i whakapohehe i tinihanga ranei i te mema honore. E hara i te mea no te Kawanatanga te he, pera me tana i korero nei. Kei te mohio pea te mema honore he maha nga pitihana e ripoatatia paitia ana e nga Komiti Whiriwhiri o te Whare, a no te taenga ki te uiuinga kitea ana kaore kau he tuunga waewae, kaore he take tika e whakaarohia ai. He roa te taima e pau ana i te whakahaerenga i aua uiuinga kia kitea ai te mea tika. Ko te mahi e utaina ana ki runga ki a Te Heritini, te apiha a te Kawanatanga e tukua nei mana e uiui e rapu te tika me te he o aua take, e hara tana i te mahi mama. E tangohia ana ko ia mea kotahi o aua ripoata me te rapu me te uiui kia kitea te tika, a ko ena tu uiuinga he mahi whanui noa atu, e hoki raw a atu ana ki nga putaketanga mai o mua, ka mutu ka kawea mai ia mea kotahi o aua keehi ki te Kawanatanga mana to whiriwhiringa whakamutunga. Ko etahi o aua keehi he tino uaua rawa atu, a tau atu tau atu e wetewete ana ka matara ka takoto marama. Ka tono atu ahau ki te mema honore, whakarerea atu te whakahe, tahuri mai hei hoa mo te apiha a te Kawanatanga ki ti whiriwhiri kia kitea ai te pone me te maramatanga, ara, nga keehi e tika ana kia whakaorangia e te ture. Tera ano etahi keehi me waiho i rahaki, tera ano etahi taihoa marire e ata uiui ano, engari ko nga mea katoa e taea e kitea ana te maramatanga, me whakaoti era i naianei. Ki taku mahara ka taea, e tatou te whakaae nga keehi e tika ana, kia whakaotia i tenei tau, ara, nga mea e tino tika ana. Ina kite to mema honore i te Pire, ki taku mohio e kore ia e whakahe ki te apiha a te Kawanatanga, ki a wai atu tangata renei, i te mea ka kite ia kua tino wbakaarohia te taha ki a ia.

Wi Pere.—E koa ana ahau mo te kupu mai a te Minita kia haere atu ahau hei hoa mo Te Heretini ki te whiriwhiri i nga keehi hei whakaoti i naianei, notemea i runga i te ahua o te uiui a taua apiha e kore rawa e kitea e ia he maramatanga. Kaore hoki ia e patai ana ki nga Maori e paangia ana e aua take. Heoi ta taua tangata he uiui ano i nga tangata, a he kimi ano i runga i nga huarahi, kua oti ra te patai me te kimi e te Komiti. Ki taku me whakatu rawa he Komihana hei rapu i to ahua o enei take. Kaati, hei whakatutuki i to kupu a te Minita, ka tono atu ahau ki a ia mana e whakahau atu ki a Te Heretini kia ata whakaritea e ia he ra hei taenga atu moku ki a ia hei whiriwhiritanga ma maua i aua take. E mohio ana hoki te Minita he tangata mate ahau, e kore ahau e kaha ki te kopikopiko tonu ki nga tari Kawanatanga.