Ture Whakahaere Whenua Maori.

Te Herihi (Mr. Herries, mema mo Pei o Pereti).—Ka patai ahau ki te Minita mo te taha Maori. A hea timata ai te mana o te Ture Whakahaere Whenua Maori, i paahitia nei i te tuunga o te Paremete i tera tau, a he aha hoki te take i penei rawa ai te roa o taua Ture e whakatarewatia ana? I paahitia te Ture Whakahaere Whenua Maori i tera tau, a i taua wa he nui te tumanako ka ora i taua Ture nga mate katoa me nga uauatanga me nga raruraru katoa e pa ana ki nga whenua Maori, engari e pouri ana ahau mo taku kitenga kaore ano i tutuki aua hiahia a tae mai ki naianei. I muri o te pataitanga i taku patai kau puta te kupu a te Minita e whakaatu ana i tona whakaaro kia whakatikaina taua Ture, no reira pea kua ahua ngoikore te patai nei; engari, ko taku hiahia ka taea pea e te Minita te whakaatu mai i te take i penei rawa ai te roa o tenei Ture e whakatarewatia ana, tae noa hoki ki te take i puta ai he kupu whakapai mo taua Ture i roto i te Whaikorero a te Kawana. Koia enei aua kupu e whai ake nei:—

"E koa ana ahau i au e whakaatu atu nei ki a koutou kua timataria te whakatu haere i nga Kaunihera me nga Poari i raro i nga tikanga o te Ture Kaunihera Maori me te Ture Whakahaere Whenua Maori, a kua wehewehea a takiwatia te koroni, kotahi ano te wahi kaore i wehewehea. Kei te mahia paitia aua tikanga, a e maharatia ana tera e whakapuaretia nga whenua a nga Maori e takoto watea ana, a e kore pea e roa ka whakanohonohoia ki te tangata."

page 33

Kaati, ka patai ahau ki te Minita mehemea ko tenei ranei te take i whakatarewatia ai taua Ture, no te korenga kaore ano tetahi wahi o te koroni i rohea-a-takiwa, pena me nga kupu e mau na te whakaatu i roto i te Whai-korero a te Kawana, a he aha ano hoki te take i kore ai i rohea taua wahi, a he aha ano hoki te take, ahakoa kaore ano taua wahi i kahititia, i te mea kua kahititia era atu wahi katoa o te koroni, kua oti te wehewehe, me nga mema kua oti te pooti, te tukuna ai aua takiwa kia whiwhi i nga painga o taua Ture?

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo te taha Maori).—Kei te mohio ano pea te mema honore ki te take o te roa ina hoki te ahua o ana korero. Kaore he tino tikanga o tenei wa kua ngaro atu nei, i te mea no tenei tau ano kua hori ake nei i paahitia ai taua Ture, a he maha ano etahi mahi uaua, mahi hou, e takoto ana hei mahinga kia ahei ai te whakahaere tika i taua Ture. Kua oti te koroni te roherohe-a-takiwa, a i roto i te nuinga o aua takiwa kaore he raruraru i ara i te pootitanga o nga mema Maori mo aua Kaunihera i runga i ta te Ture i whakarite ai. Engari he maha ano nga mahi e toe ana hei mahi ma te Kawanatanga hei whakatutuki i te whakatunga o aua mema me te hanganga i nga Kaunihera. Ma te Kawanatanga e matua whiriwhiri nga tangata e whakaingoatia ana e ratou e taea ai te whakatu tika i nga Kaunihera. A kaore tera i taea wawetia e ratou i runga i te uaua o te rapunga i nga tangata totika. Kei te mohio hoki te mema honore e puta tika ai nga mahi o taua Ture ma te whakatu anake i nga tangata totika hei whakahaere i ona tikanga. No reira ka ahua roa ano e ata whiriwhiri ana i aua tangata kia tino tutuki ai ki te ora me te pai ona whakahaere. Ma tenei ka kite te mema honore he tika tonu nga take nana i whakaroa. Engari tenei ke te tino take nana i whakaroa te whakahaere o taua Ture, he raruraru i ara mo tetahi o nga takiwa Kaunihera, he maha nga iwi Maori e whai paanga ana a e ekengia ana e taua take, a he rohe ke ta etahi he rohe ke ta etahi e hapai ana. Tetahi wehenga o aua iwi e mea ana kia whakaurua katoatia aua whenua e tautohetia nei ki roto ki te takiwa Kaunihera kotahi, ko tetahi wehenga e mea ana kaore, me ata wehewehe ano. Tukua ana taua raruraru ki te Kawanatanga mana e whakaoti. Whakahaua ana e te Kawanatanga kia tu he pootitanga ma aua iwi, tonoa ana e te Kawanatanga kia haere tetahi o ana apiha ki nga kainga o aua iwi Maori e pa ana ki aua rohe mana e rapu haere kia kitea mehemea ko wai ma e hiahia ana kia kotahi tonn te takiwa Kaunihera, a ko wai ma hoki nga mea e tohe ana kia rua tahi. Kaati, e koa ana ahau mo taku kahanga ki te ki atu kua oti taua mahi a kitea ana kua riro te tuturutanga i te hiahia o te hunga i tohe nei kia rua tahi nga takiwa Kaati, i te mea kua mutu atu taua raruraru i naianei, ka tahi hoki ka whakahaua kia hohoro te tu nga pootitanga mema. Kia oti i nga Maori te pooti i o ratou mema, me ki tonu atu ahau ki te mema honore, ka tahuri tonu te Kawanatanga ki te whakatu i ana mema, a ki te paahitia e te Whare i tenei tau te Pire whakatikatika kua oti e au te whakaingoa atu ki te Whare, ka tino kaha ahau ki te ki atu, e kore e roa kua timata nga mahi i raro i taua Ture. Me korero poto atu ahau ko te take o te Ture whakatikatika he hanga huarahi ngawari e taea ai te whakahaere pai nga mahi o te Ture. Tera hoki etahi tikanga i whakaurua atu ki te Ture o tera tau ki te whakaaro iho kaore i aronga hei whakatutuki tika i ona ritenga, pera me ta te ngakau i hiahia ai, no reira e tika ana kia whakarereketia aua tikanga, me te whakakore atu hoki pea i etahi. Engari ko te tikanga nui o taua Ture e kore e whakarereketia; a tenei ano hoki nga tohu i tino mohio ai ahau a te wa tonu e mana ai te Ture, apiti atu ki nua whakatikatikanga e maharatia nei, e tika ana kia noho tumanako atu o tatou ngakau tera e taea etahi mahi whai tikanga nui. Kei te mohio ahau tera etahi poraka whenua Maori nunui kei roto i etahi takiwa e takoto ana e hiahiatia ana e nga tangata nana kia tukua mai ki raro i te mana o tenei Ture. Ka taea e au te whakaatu o te ingoa o tetahi 80,000 eka, he tino whenua pai, kei to takiwa o Whanganui, a e noho whakaae ana aua Maori kia whakahaerea taua whenua, ara, kua uia mai e ratou ki ahau te patai a te mema honore e mau nei i te Ota Pepa— ara, "Awhea whai mana ai tenei Ture? page 34E hiahia ana matou kia whakahaerea to matou whenua, kia wehewehea, kia retia ki te Pakeha, kia puta mai ai he painga ki a matou." Pena ano hoki te patai ki ahau a etahi tangata i etahi atu wahi o te motu; na e whakaatu ana tena kei te kaha tonu te hiahia o te iwi Maori kia huri mai ratou ki te Kawanatanga me te tuku mai i o ratou whenua kia riihitia i runga i te Ture i paahitia i tera tau, a te wa tuatahi tonu e taea ai, kia oti pai ai he tikanga, a kia neke ake ai ano hoki he painga tuturu ki a ratou. Kei te tino mohio ahau a te wa e korerotia ai tenei Pire, kua oti nei e au te motini atu ki te Whare, tena e huri mai te mema honore hui atu hoki ki era atu mema hei hoa moku ki te whakatikatika i te Ture i paahitia nei e tatou i tera tau.

Te Herihi (Mr. Herries).—Kaore ranei te Honore Minita e whakaatu mai ki ahau mehemea tera ranei tetahi take, mehemea ka oti nga mema Maori te pooti, e kore ai e tika kia timata tonu nga mahi o te Ture, ina whakaturia nga mema Kawanatanga o ia Kaunihera?

Timi Kara (Mr. Carroll).—Ka whakaturia e te Kawanatanga aua tangata a te wa tuatahi tonu e taea ai, koia tonu tena te uaua, kei taku korero tuatahi i ki ake ra ahau, ko te rapunga i nga tangata totika, ki ta te Kawanatanga titiro, hei whakahaere i nga mahi o Te Ture. Te mahi tuatahi ma matou he whiriwhiri i nga mea mohio o a matou apiha.

Te Herihi (Mr. Herries).—Kua pau nei hoki te tau tinana e rapua ana e te Kawanatanga.

Timi Kara (Mr. Carroll).—He tino take nui atu tenei, a e tupato ana te Kawanatanga kei paangia e te raruraru tona timatanga, no reira kaua e pouri mehemea ka ahua roa e rapurapu ana i nga tino tangata totika Tena etahi tino tangata pai i roto i nga Tiati me nga apiha o te Kooti Whenua Maori, a, e tika ana me maunu mai ratou ki waho o te tikanga tawhito ka whakauru ai ki raro i te tikanga hou. Me ki penei atu ahau ki te mema honore, ahakoa ko wai nga tangata e whakaturia e matou hei mema mo aua Kaunihera, kua tuturu ta matou whakaaro me hohoro tonu te whakatu, a ka whiriwhiria e matou hei nga tangata mohio o roto i a matou apiha, o waho ranei.

Haere tonu nga mahi a no te koata paahi i te tekau ma rua o nga haora i te weherua ka hiki te Whare.