Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1901

Wenerei, te 18 o Hepetema, 1901. — Rahui Mo Te Karapu Maori I Nepia

Wenerei, te 18 o Hepetema, 1901.
Rahui Mo Te Karapu Maori I Nepia.

H. Tomoana.—He patai tenei naku ki te Minita mo nga Kura, Mehemea ka taea e te Kawanatanga te rapu mai he aha te take, i taea ai te hoko te Tekiona Nama 555, Taone o Nepia, notemea hoki ko taua tekiona he mea tuku mai na te Kawanatanga hei tuunga mo te karapu Maori? I mahara au e kore taua whenua e taea te hoko, no naianei au ka rongo kua hokona taua wahi. I tono atu nga Maori ki te Kawanatanga i mua kia homai he whenua hei tuunga whare mo nga Maori i Nepia, hei whare mo ratou i nga wa e haere atu ana ratou ki nga huihuinga o te Kooti Whenua Maori, a homai ana e te Kawanatanga ko taua tekiona. I tino mohio au i taua wa he rahui tuturu tera mo nga Maori, no reira i mahia ai e au tetahi whare mo taku iwi, ko nga moni i utua e au mo taua whare e £340, no taku pakete ake aua moni. Ko taku hoa i haere tahi ai maua ko Kapene Hira, he tangata ia e reti ana i etahi whenua ano aku, a nana i utu atu taua moni. I te ngaro atu taku hoa a Karaitiana i taua wa i te Taihauauru nei ia, i te Kooti mo te hoko o te Manawatu Poraka, hoki rawa ake a Karaitiana kua utua e au taua moni Kaore hoki au i rongo mehemea ko wai ranei i whakaturia hei kaitiaki mo taua tekiona; heoi ano taku i mohio ai kua whakaritea taua wahi hei tuunga mo te karapu Maori.

Te Waaka—He patai atu tenei naku ki te honore mema, mehemea ranei ka taea e ia te whakaatu mai te tau i utua ai e ia taua moni

H. Tomoana.—Kaore au e kaha ki te whakahua atu i te tau, engari me ki atu e au no te tau i whakawakia ai te hoko o Manawatu Poraka, i te wa i tu ai a Te Pokiha hei kaiwhakahaere mo te taha ki te kawanatanga.

Te Waaka.—Ko te take i patai atu ai au he mea noku kia marama ai au ki te tikanga o taua tekiona. Mehemea ka titiro te honore mema ki nga Ture o te tau 1877 ka kite ia i ata whakaritea he tikanga mo taua tekiona me etahi atu tekiona hoki. He Ture motuhake taua Ture he mea whakamana i te Kawanatanga kia ahei ai te whakarite atu etahi whakaaetanga whenua, kia taea ai hoki te whakaputa Karauna karaati mo etahi o aua wahi. E penei ana nga kupu o taua Ture, "Ko nga kataraka, nga whakaaetanga, nga whakariteritenga ranei e whakahuatia ana i roto i te Kupu Apiti ki tenei Ture e whakamana e whakatuturutia ana e tenei Ture, a me whaimana te Kawana ki te mahi i nga mea kotoa e tika ana kia mahia hei whakarite hei whakaea mo aua kataraka, whakaaetanga, whakaritenga ranei; a ko nga Karauna karaati katoa e whaka-page 9putaina ana mo aua mahi ka meingatia e tino whaimana ana."

E penei ana te Kupu Apiti, ara:— "Whakaaetanga ki nga Maori—(2) Ki a Karaitiana Takamoana: I whakaaetia atu ki a ia kia karaatitia ki a ia te Tekiona 555, he hawhe eka i te Taone o Nepia, me tino here taua karaati."

Kaore au i te mohio mehemea ranei i roto te honore mema na i te Paremete i taua wa, me te mohio ona ki te mahinga o taua ture. No te tau 1877, ara tekau tau i muri iho i te wa e kiia mai na e te honore mema i utua ai e ia te moni hei hanga i te karapu Maori, ka tahi ka karaatitia taua whenua ki a Karaitiana i runga i te tikanga here, hei whakaea mo te kupu i whakaaetia atu ki a ia. I mahia tera i runga i te mana o taua ture kua whakahuatia ake nei e au. No te matenga o Karaitiana ka tahi ka tau iho taua whenua ki tana tamaiti, a no te tau 1896 no to tan 1897 ranei ka hokona hei whakaea mo ana nama. I te kimi au i nga pukapuka kia kite ai mehemea ranei kaore he kupu whakaatu mai koia tera te tikanga o taua whenua hei tuunga mo te karapu Maori. E ki mai ana te tari kua kore e kitea nga pukapuka tuatahi mo runga mo taua karaati, engari e tino mohiotia ana te whakataunga o taua tekiona i runga i nga tikanga o taua ture kua whakahuatia ake nei e au. Kaore hoki he pukapuka i te Tari Maori hei whakaatu mai i whakaritea taua whenua hei tuunga mo te karapu Maori. Me ata whakamahara ake te honore mema na ki aua mahi, kia kaha ai ia ki te tautoko mai i tana korero, kia taea ai e ia te whakaatu pono mai he tika i whakaritea taua whenua hei tuunga mo te karapu Maori, a ki te taea e ia ka koa noatu au kia rapu tahi maua i tetahi tikanga pewhea ranei. Engari hoki he korero tawhito o nehe. Mehemea ia no te tau 1867 i utua ai taua moni, no mua atu ranei, a no te tau 1877 i herea ai taua whenua he mea tino uaua rawa te rapu huarahi e taea ai te whakarite he tikanga inaianei