| 1. | I runga i nga tikanga o tenei Ture, me
roherohe a takiwa te koroni nei ara: Ma ia iwi ma ia iwi e
roherohe a takiwa mo ratou ake ano. |
| 2. | Me whakatu he Poari whenua Maori mo ia
takiwa mo ia takiwa, ko nga mema mo taua Poari, ko te Komihana o
nga Whenua o te Karauna, me tetahi Pakeha kia kotahi, ma te
Kawana e whakatu, me etahi Maori kia tokotoru, me ata pooti
ratou mo nga tau e toru e nga tangata Maori no ratou nga whenua
Maori i roto i ia takiwa i ia takiwa, a me tino whakatuturu tonu
hei tikanga te whakatu mema Maori mo te Poari i ia toru tau, i
ia toru tau. |
| 4. | Me tu ko te Komihana o nga Whenua o te
Karauna hei Tiamana mo te Poari, i runga i tona tuunga Komihana.
Engari me whai pooti whakatau anake ia, a ki te ngaro atu ia, me
whakatu e ia te mema Pakeha hei Teputi Tiamana. |
| 5. | Me whai pooti te Teputi Tiamana. Pera me era
atu mema me te pooti whakatau hoki. |
| 6. | Ka whai koarama te Poari, ina ka noho nga
mema e toru. Engari kia kotahi me Pakeha, kia tokorua me Maori. |
| 7. | Me pa te Ture whakakore mema o te 1878 ki nga mema Maori o te Poari. |
| 8. | Ko te whakaaetanga kia whakahaerea nga
tikanga o tenei Ture i roto i etahi takiwa e taea ana i runga i
te peneitanga, ara: Ka taea e te Kawana te whakamana i runga i
te pitihana a etahi tangata kia rua tekau maha atu ranei o nga
tangata no ratou te whenua. |
| 9. | I te taenga o te pitihana ki te Kawana. Me
perehi e ia ki te Gazette me te Kahiti me te tono hoki kia whakaaturia mai nga kupu
whakahe. |
| 10. | Ki te puta nga kupu whakahe o nga tangata e
rua tekau o era atu o nga tangata Maori no ratou te whenua ki te
pitihana. Me whakatau taua mea i runga i te pooti a nga tangata
katoa no ratou te whenua. Me whai mana enei tikanga e mau nei i
te tekiona 8, tekiona 9, tekiona 10, ki nga whenua motuhake, i
pitihanatia nei e nga tangata e pa ana ki taua poraka. A kaua e
pa ki katoa o te whenua e takoto ana i roto i taua rohe kua taka
nei kei raro i te Poari a ko nga panui whakahe ki te pitihana me
whakaroa atu te takiwa kia kaua e nuku atu i te ono tekau ra. |
| 11. | A te whakaaetanga kia whakahaerea nga
tikanga o tenei Ture i roto i tetahi takiwa, me tau nga whenua
Maori e whakaaetia e nga Maori ki te Poari, me te whai mana ano
o nga taunaha e tika ana i runga i to te ture ritenga, ara, nga
taunaha anake kua puta nei i roto i te Kooti Whenua Maori i mua
atu o te paahitanga o tenei Ture. Te tikanga o tenei kupu whenua
Maori, he whenua i papatupu, me era atu whenua o nga Maori,
haunga ia nga whenua kua hokona e ratou i te Karauna i te Pakeha
ranei, whenua ranei e tau nei nga tikanga o nga true e whai ake
nei ki runga: (1) "Te True mo nga Takiwa Ngawha, 1881"; (2) "Te Ture Whenua Rahui i
Poutini me Whakatu, 1887"; (3) "Te
True Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892"; me "Te True Taone Maori, 1895." |
| 12. | Ka whai mana te Poari ki te riihi i nga
whenua Maori mo te wa, kia kaua e neke ake i te rua tekau ma
tahi nga tau, me te whakauru, me te kore whakauru ranei i te
kupu whakaae kia page 141.gif) whakaroaina te riihi mo tetahi atu wa ki kaua e neke at a i te
rua tekau ma tahi nga tau, i raro i nga tikanea o nga huarahi
whakahaere. Kei ta te Poari e whakaaro ana e tika ana te
ritenga. Engari, e kore nga a tikanga o tenei tekiona e pa atu
ki nga whenua kua riihitia i mua atu i te paahitanga o tenei
Ture, e takoto ana kei roto i tetahi takiwa kua rohea i raro i
nga tikanga o tenei Ture, me era atu whenua e whakapaia ana, kua
whakapaia ranei e nga Maori e nohoia ana e ratou, e taka ana he
hipi, he kau me era atu taonga a te iwi Maori kei runga, kua
taiepatia, e timata ana ranei ki te taiepa, kua whakatipuria ki
te karaihe me era atu painga mo te whenua. |
| 13. | E kore e taea te hoko he whenua i roto i
tetahi takiwa kua whakahaerea nga tikanga o tenei Ture i roto i
muri iho i tenei, haunga te mahi whakaoti i etahi tikanga mo te
hoko, i timataria i runga i to te Ture ritenga i mua o te
paahitanga o tenei Ture. A ko nga whenua pera, me tino wehe rawa
atu nga hea o nga whenua kua hokoa tikatia, i runga i nga mana o
nga Ture, i te wa i hokoa ai aua whenua. |
| 14. | E whai mana ana te Poari ki te wehe i etahi
whenua i runga i te whakaae a nga Maori no ratou te whenua. Me
te ata tohutohu i nga rohe me te nui o nga eka me nga rohe e
tika ana e pai ana mo ratou, hei rahui, hei wahi mahinga,
nohoanga mo nga tangata no ratou te whenua. Me te wehe hoki i
etahi whenua hei urupa, hei tuunga kura hei tuunga wharekarakia,
me te rahui hoki i era atu whenua ngahere i waho atu i tenei hei
puhanga manu, hei patunga tuna ranei. |
| 15. | I te tukunga whenua Maori i runga i te
riihi. Me matua whakahaere te Poari i te tikanga mo nga tono
riihi e whakaaetia ana e nga tangata no ratou te whenua. |
| 16. | Ka ahei te Poari ki te whakahaere tikanga
mo te tuku whenua Maori ki a te Kuini mo te mahi maina, i runga
i nga tikanga o "Te Ture Maina, 1891,"
ko nga moni e puta mai ana i nga whenua pera katoa, i runga i te
mahi maina me utu atu e te kai-whakahaere o te whenua mahi koura
ki te Poari, hei painga mo nga tangata no ratou te whenua. |
| 17. | Ka ahei te Poari ki te whakahaere moni i
runga i te mahi hanga, whakapai hoki i nga rori, tiriti, me te
mahi whakatuwhera whenua i runga i te ritenga whakanohonoho
tangata, me era atu tikanga ranei e ahei ana kia whakahaerea i
runga i nga tikanga o tenei Ture o nga huarahi whakahaere ranei. |
| 18. | Ka tau nga mana ki runga ki te Poari, e
whakataua ana ki runga ki a ratou e nga huarahi whakahaere, ara,
i nga mana anake kei roto i tenei Ture. |
| 19. | Ka pena ano te mana whakahaere o te Poari
ki runga ki nga whenua kua whakataua ki a ratou me nga mana
whakahaere o te Kooti Whenua Maori mo runga i te mahi wehewehe,
whakatu kai-riwhi, whakatau i te nui o te paanga o ia tangata o
ia tangata i runga i nga whakariterite a nga tangata Maori no
ratou aua whenua. Me te whakatu kai-tiaki mo nga tangata no
ratou te whenua, i hapa nei ratou i runga i to te ture ritenga. |
| 20. | Ko nga moni e puta mai ana ki te Poari i
runga i nga whenua Maori, me whakahaere i runga i enei ritenga,
ara: (1) Hei utu ite mahi whakahaere; (2) Hei whakaea mokete, me
era atu mea e tau ana Ma utua; (3) Hei utu i nga moni toenga ki
nga tangata no ratou te whenua i runga i te ritenga o to te
tangata paanga. |
| 21. | E kore e taea e te tangata nona te whenua
te tuku i tona paanga ki tetahi whenua Maori i roto i tetahi
takiwa i whakaaetia kia whakahaerea te Ture nei i roto. Heoi kau
te tuku e taea. Ko te tuku a wira ki tetahi atu Maori. |
| 22. | E kore te whenua i roto i te takiwa pera, e
taea te muru te hoko ranei mo te nama. |
| 23. | Ka ahei te Poari ki te nama i etahi moni i
te Kawanatanga Ma kaua e iti iho i te mano pauna, kia kaua hoki
e nuku atu i te tekau mano pauna, i roto i tetahi tau mo te mahi
hanga rori, mahi ruri, me te whakatuwhera whenua i runga i te
ritenga whakanohonoho tangata, a, ko aua moni i namaia nei, me
tau iho ano ki runga ki te whenua, ki nga whenua ranei i
whakapaua nei aua moni ki runga, a, manga moni ano e puta mai
ana i aua whenua, i taua whenua ranei e whakaea aua moni i
namaia ra. |
| 24. | E whakakorea atu ana tenei tekiona e te
tekiona rua-tekau-ma-toru e mau i runga ake nei. |
| 25. | Ko nga moni he mea pera te namanga i te
Kawanatanga me nga tikanga e mau nei i roto i te tekiona
rua-tekau-ma-rima, e ahei ana hei whakaea i aua moni nama e mau
ra i te tekiona ruatekau-ma-toru o tenei Ture, me utu atu ki te.
Kawanatanga me nga moni hua e rima pauna i roto i te rau, i
runga i te ritenga utu i etahi moni, he mea ata whakarite te nui
i roto i ia tau i ia tau, mo te wa neke ake i te wha tekau ma
rua nga tau. A ko aua utu tau ra me tango mai i roto i nga moni
e puta mai ana mo nga tangata Maori no ratou te whenua i nama
nei aua moni ra mo ratou. |
| 26. | Ko nga hoko a te Karauna kaore i whakaotia
me nga whakahaerenga a nga tangata noa iho i timataria i runga i
me o te ture ritenga, a i taea hoki kia whakaotia i runga i o te
ture ritenga, Kaua i paahitia tenei ture, ka ahei kia whakaotia
atu ki te Poari i roto i nga takiwa i whakaaetia kia whakahaere
te Ture nei i roto. |
| 27. | Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera
ki te hanga i nga huarahi whakahaere e tau ana hei whakatutuki i
nga tikanga o tenei Ture, engari kaua e pa nga whakatutukitanga
a te Kawana i roto i tona Kaunihera M te whakarereke i nga
tekiona o tenei Tare, ki te whakauru mai ranei i etahi kupu ke
atu, a muri atu ranei i te paahitanga o tenei Ture. |
.gif)
whakaroaina te riihi mo tetahi atu wa ki kaua e neke at a i te
rua tekau ma tahi nga tau, i raro i nga tikanea o nga huarahi
whakahaere. Kei ta te Poari e whakaaro ana e tika ana te
ritenga. Engari, e kore nga a tikanga o tenei tekiona e pa atu
ki nga whenua kua riihitia i mua atu i te paahitanga o tenei
Ture, e takoto ana kei roto i tetahi takiwa kua rohea i raro i
nga tikanga o tenei Ture, me era atu whenua e whakapaia ana, kua
whakapaia ranei e nga Maori e nohoia ana e ratou, e taka ana he
hipi, he kau me era atu taonga a te iwi Maori kei runga, kua
taiepatia, e timata ana ranei ki te taiepa, kua whakatipuria ki
te karaihe me era atu painga mo te whenua.