.jpg)
Ko Nga Tikanga Nui O Te Ture O Ingarani
Pukapuka III. — Tikanga Whenua
Pukapuka III.
Tikanga Whenua.
Upoko I.
Whenua I Motuhia Mo Nga Mea A Te Iwl
1. Te nuinga o te whenua he mea titore mo tenei tangata mo tenei-tangata, a ma ratou e pupuru, e hoatu ranei i runga i ta ratou e pai ai, ki te kahore e takahia e ratou te Ture.
Etahi wahi ia he mea momotu mo nga mahi e whakanuia ana e te katoa: e kore ano ena e tukua kia hokona, kia riro ke ranei he mahi ke. No aua wahi nga whenua i motuhia hei mea oranga mo nga minita karakia, mo nga kai whakaako kura, mo nga mahi ano hoki o nga Hohipera. I pera ano nga tangata o mua i Ingarani, i pumau tonu ai nga Whare karakia, nga Kareti, nga Kura nga Hohipera. Ahakoa rau atu nga tau kua pahemo, e takoto nei ano aua mea whakapumau na. I tenei whenua ano hoki kua oti etahi whenua te whakamotuhake atu mo aua mahi nei; he mea kei tanumia ngatahitia me ratou te matau-ranga o nga tangata nana i timata te noho o tenei whenua; engari kia whakapumautia, kia whakanekehia ake i roto i nga whakapaparanga o muri; kei mutu ano hoki nga mahi atawhai hei whakataharahara i nga mamae o nga tangata.
2. He whakaaro ki reira i whakaritea ai etahi tangata hei Kai tiaki mo tena whenua nei, ara, he trustee.
He mahi ma ratou, he tiaki i te whenua, i nga whare ano o reira; kei noho pokanoa tetahi ki reira, kei kino ranei i a ia nga whare o aua wahi. Ta ratou mahi i te tuatahi he tiaki i aua mea nei i runga i te ata-hanga: ara, me korero marire te he, me ki atu kia whakamutua, kia utua ano hoki. Ki te kore taua tangata pokanoa e rongo, me whakawa.
Tetahi atu mahi a nga trustees he mea i te whenua, i nga moni, aha ranei o taua wahi, kia riro mo nga mahi i motuhaketia ai,—mo era anake. Na, nga mahi i motuhaketia ai, tuhituhi rawa ki te pukapuka, kei pohehe nga tangata, kei tautohetohe. Taua pukapuka na, he mea tiaki mairire.
3. Taua whenua hei mea moni mo aua mahi nei, i ia tau i ia tau, i runga ano i nga tikanga reti meake nei korerotia. I te mano o nga page 43
meatanga kahore e tukua kia neke ake i te rua tekau ma tahi ngu tau e tukua atu ai te whenua e nga trustees i runga i te reti. Te moni o taua reti me tuku e nga trustees mo nga mahi i tiakina ai e ratou. Ki te mea e whakapaia ana taua whenua nei kia nui ai tona moni reti, ki te mea ranei e hangaa ana nga whare o runga, ka tika tera hoatutanga moni: me wehewene rawa nga moni reti katoa o nga whenua mo nga mahi i motuhia ai aua whenua. I etahi meatanga, hei nga trustees te tikanga mo aua mahi nei. I etahi atu, me haere ta ratou i runga i te whakaae a etahi atu tangata, i runga ano hoki i nga tikanga e whaka-takotoria ana e ratou.
4. Ki te haere te korero kei te he mahi a te trustee, a kahore e rite ki tana mahi i whakaturia ai ia, ka uia te tikanga o taua korero e te Kooti nui. Ki te mea ka kitea he mea takahi marire nana nga tikanga i tukua ai taua whenua ki a ia; he mangere rawa ranei ia ki tana mahi pera, ka whakamutua tana e te Kooti; me whakaputa ano e ia nga atu o te whakawakanga. Na ka whakaturia tetahi atu e te Kooti heiwha-kakapi mo tona turanga.
Upoko II.
Oha-Ki Whenua.
Nou te whenua,—tau hoko atu, aha atu ranei i runga i tau i pai ai. No koutou tahi, ma koutou tahi ano te tikanga. Mau ano tau e hoko, e reti; mau ano e ki iho mo wai te whenua ina mate koe.
1. He taonga tou, kia mahara i a koe i te ao nei, kei te kuwaha tonu tatou o te mate; a i te mea e whai mahara ana koe kia puta to whakaaro kei kuare, a puta ake a mua he tautohetohe i roto i te hunga e mahue i a koe ki te ao; kei mahue rawakore ranei te tangata, ko koe nei tona kai tiaki. Engari me whakaatu e koe, tuhituhi rawa, i runga i te ritenga kua takoto nei i te Ture, tau i pai ai mo on taonga ina mate koe. Taua pukapuka nei, kia rite ona tikanga ki ta te Ture i whakatakoto ai; tona ingoa ko te Oha-ki (last will, hori pu ake, ko te will,) o te tupapaku. Te tangata nana te Oha-ki, tona ingoa, he testator.
Ou rawa katoa i tou matenga ai,—whenua, taonga, moni, kei raro katoa i to Oha-ki. Kia marama rawa to whakaatu mo wai tenei, mo wai tera: nga aha katoa wehewehe rawa. Kia rite ano hoki i to Oha-ki tetahi tangata hei hokikohi mai i o taonga, hei whakaoti i nga tika-nga o to Oha-ki. Taua tangata nei tona ingoa, he Kai whakaoti, (Executor.)
2. Kia tika te mahinga o to Oha-ki, whai kai-whakaatu rawa: ara, me tuhituhi to ingoa ki te pito whakamutunga o te pukapuka. Kia tokorua, tokomaha ake ranei nga tangata hei whakarongo ki to kara-nga, " Naku tenei tohu." Nga ingoa ano hold o era, tuhituhi rawa, ki page 44
te taha ano o tou ingoa, me to titiro mai ano, me to ngare ano kia tukituki, me te titiro mai ano hoki era atu kai-wkakaatu. Ki te ka-hore te Oha-ki i peratia, e kore e whai mana.
Heoi ano ta nga kai-whakaatu, ke whakaatu nou tena tohu. Hei aha ma raua nga kupu i roto i te pukapuka?
Ki te mea kua piri te ingoa o tetahi tangata kite Oha-ki, a mana, ma tona wahine, tane ranei, tetahi wahi o nga taonga e wehea ana e to Oha-ki, tetahi hua ranei o aua taonga, ka whai mana tana whakaatu, otiia ka taka te mea i karangatia mana.
3. Ka oti marire to Oha-ki a ka piri nga ingoa o nga kai whakaatu; ekore e hohoro te wkai mana. Kahore e rite ki te tukunga whenna. He tukunga wkenua,—te koatutanga o te moni, te otinga o te puka-puka, riro tonu atu te whenua i te tangata ke. He tukunga whenua,—te otinga o te pukapuka, mau tonu iho, ekore te tangata nana i hoko, i reti ranei, e whakangau ke i tetahi kupu o te pukapuka; ekore e takahi i tana i tuhituhi ai. No te mea ke Kawenta nga pukapuka penei na tetahi tangata ki tetahi tangata, a ekore e taea te whakaputa ke; kia whakaae ra ano raua tokorua.
Engari te Oha-ki, na te tangata kotahi tera,—he whakaaturanga na te testator i tana e pai ai mo ona taonga ina mate ia. Ko wai i tohu ai, e mau tonu tana tikanga i a ia nei i te ora? Ki te pai ia, ka puta ke tana Oha-ki; ka taka, ka whakakahoretia rawatia. Na, i muri i te otinga o tana Oha-ki, ki te pai ia, ka hoatu e ia te whenua i roto i tana pukapuka, tetahi wahi ranei, ke tangata ke; ka hokona, ka retia, ka peratia ano me to mua. Tuturu tonu te whenua ki a ia. Nana ano tana.
Na, ke whenua i riro mai i a koe i muri i to Oha-ki, ki te pai koe kei runga ano tena i nga tikanga o to Oha-ki, ka pera tonu me era taonga ou i te mea e tuhituhia ana tana Oha-ki. No te matenga hoki o te testator te timatatanga o ta te Oha-ki.
4 Ka oti te Oha-ki te tuhituhi, te whai-ingoa, ekore e tikate kupu whakauru, te whakapokepokenga ranei, ki te kahore taua meatanga i whai tohungia, i whakaaturia, peratia ano me te Oka-ki-
E taka to Oha-ki, ki te tuhituhia e koe tetahi atu Oha-ki, e whaka-taka ana i tera. Ka taka ano ki te tahuna, ki te haehaea, ahatia ranei e koe kia kore, e tetahi tangata ranei i tou aroaro, me to ngare ano i a ia; ara, ki te mea ke whakataka i to Oha-ki te tikanga i tahuna ai e koe, i haehaea ai, i ahatia ai ranei kia kore.
5. Kite mea ano hoki i muri i to Oha-ki ka marena koe, ka taka tera Oha-ki, a me whakaatu auo e koe to tikanga mo ena mea hou na.—
6. I te timatanga o te Oha-ki e hoatu ana tenei whenua ki tenei tangata, tenei wkenua ki tenei tangata, me te whakakua ano i o ratou ingoa. Muri iho ka whakahuatia e koe te ingoa o te tangata mona te toenga o te whenua, a ka riro i tena ou taonga katoa, ahakoa he aha, he aha, i runga i nga tikanga o to Oha-ki, ina mate koe. Ki te mate ki mua i a koe te tangata mona tetahi wahi o te whenua a tuturu tonu te Oha-ki, te wahi mo tera ka riro i te tangata mona nga taonga.
7. Ka mate koe, katahi to Oha-ki ka whai mana. Ka mutu te page 45
tanumanga, ka huihui nga whanaunga, katahi ka whakaputaina to Oha-ki, ka korerotia Kia ratou.
Ki te tautohetohe te tikanga o te Oha-ki, ma te Kooti Nui e wha-kaatu. Kei tera ano te whakaaro Kia oti tau, ta te testator, i pai ai.
8. Mahaa noa iho nga tu Oha-ki, he mea whakarite ki ana aha noa, ki ana tamariki, whanaunga, aha renei. No reira ekore ta tera Oha-ki e pai hei tauira ma tetahi. Enei tauira i muri nei hei whakaatu i te huarahi o te Oha-ki.
Tauira I.
H e Oha-ki e whakarerea ai o taonga katoa ana te tangata kotahi.
Ko te Ohaki tenei aku, [Na, tou ingoa, Kainga, mahi.] Oku taonga katoa i nga wahi katoa, nga aha noa e kiia aua naku, maku ranei, i toku matenga ai, ka hoatu nei e ahau ki Tona ingoa, kainga, mahi,] oti tonu atu. Ko taua tangata nei ano ko hei Kai whakaoti mo tenei Oha-ki aku.
Ko te whakaatu tenei, ko toku ringa ka pa nei ki tenei pukapuka i tenei ra, i te i te tau o to tatou Ariki Kotahi Mano e waru rau e
| He mea whai tohn tenei na taua (testator), he Oha-ki hoki nana i to maua aroaro: i konei hoki maua e titiro ana: he mea ngare ano nana, i tona aroaro nei ano, me tana titiro mai ano, me ta maua titiro ano ki a maua, i tuhituhi nei maua i o maua ingoa hei kai whakaatu mo tenei. | (Tou ingoa) |
| A.B. | o | C.D. | o |
Tauira. II.
Oha-ki hei mea oranga mo te pouaru ratou ko nga tamariki kaumatua,
Ko te Oha-ki tenei aku, [Na, ton ingoa, kainga mahi.] Toku whenua i tera i a he mea reti a tau mo nga tau ka hoatu e ahau ki taku tamaiti ki a Hone ratou ko ona whakarerenga iho. Na, i tenei tau i tenei tau me hoatu e taua Hone nei ki taku hoa wahine kia pauna, a mate noa taua wahine.
Toku whenua i tenei e noho nei ahau, me te whare i runga, me nga aha noa i roto, ka hoatu e ahau ki taku hoa wahine, a mate noa. Ka mate ia ka hoatu e ahau ki taku tamaiti ki a Wiremu ratou ko ona whakarerenga iho ko ana tangata ranei e whakaritea e ia.
Na, aku kau, hoiho, aha, me oku taonga ke atu, haunga era i roto i te whare ka hoatu nei.e ahau ki taku wahine, me hohoro to hoko ina kitea tetahi wa pai i muri iho i toku matenga, ka hoatu ai i nga utu, me uga moni ke katoa aku i toku matenga, hei utu i aku nama; a te toenga, me wehe kia toru nga wahi, kia rite ano hoki nga wahi to nui, page 46
tetahi o aua wahi me hoatu ki taku wahine, a era atu wahi e rua ma aku tamariki tokorua, kia rite tonu te nui.
Ko ko hei Kai whakaoti mo tenei Oha-ki aku.
Ko te whakaatu tenei, ko toku ringa ka pa nei ki tenei pukapuka i tenei ra i o 18
| [Tou ingoa.] | |
| He mea whai tohu tenei na taua [Testator,] he Oha-ki hoki nana i to mana aroaro: i konei hoki maua e titiro ana: he mea ngare ano nana, i tona aroaro nei ano, me tana titiro mai ano, hoki ki a maua, i tuhituhi nei i o maua ingoa hei Kai whakaatu mo tenei. |
| A.B. | o |
| C.D. | o |
Upoko III.
Kahore He Oha-Ki, Mo Wai Te Whentua.
1. He whenua tou. Na ka mate koe, kahore hoki he Ohaki au hei whakatakoto tikanga mo ou taonga, ka riro tou whenua i tou heir. He whanaunga te heir; ta te Ture hoki i karanga ai mona te whenua ki te kahore e hoatu e te Oha-ki ki tetahi tangata. Nonamata iho i takoto ai nga tikanga hei whakaatu mo wai nga taonga o te tupapaku, kei tautohetohe nga uri, kei raruraru.
2. Ko nga tikanga enei ekitea ai te heir.
I. Ko te Uri Tane kei mua i te Uri Wahine.
II. Tokorua nga tane i rite te tata ki te tupuna, mo te mea i whanau wawe te whenua. Ki te kahore ia he uri tane, katahi ka riro, i nga uri wahine, kia rite tonu mo tenei mo tenei.
Ara, i mate koe, kahore hoki he Oha-ki, waiho iho o tamariki, he mea i whanau i runga i te marena; tokorua nga tane, ko Wiremu raua ko Hone, tokorua nga kotiro, ko Meri raua ko Katarina. Ko te kau-matua ko "Wiremu te heir, mona te whenua: kahore mo ona tuahine mo Meri raua ko Katarina. Ahakoa no muri nei ia i a raua, mona te whenua. Na, kua mate uri-kore a Wiremu, kahore hoki he Oha-ki, mo Hone te Whenua. Heoi kua mate uri-kore ano hoki a Hone, kahore hoki he Oha-ki, katahi ka wehewehea te whenua mo nga tuahine tokorua, ka rite tonu ta tehahi ta tetahi.
III. Hei whakakapi nga uri mo nga turanga o te tupuna, a ake ake ake; to ratou mana rite tahi ki tona;—me te mea ano kei te ao nei ia:
Ara, i mate a Wiremu te kaumatua, kotahi tana tamaiti, he mea i whanau i runga i te marena. Mo taua tamaiti te whenua katoa o te papa: kahore mo ona matua keke mo Hone ratou ko Meri ko Kata-rina. Mehemea he tamaiti, he kotiro nga tamariki a Wiremu, na ka page 47
mate te tungane, ka riro te whenua o te tupuna i te tuahine, kahore hoki mo ona matua keke.
IV. I mate uri-kore o tamariki, mou o ratou taonga: i mate koe, a kei te ora ano etahi atu tamariki au, ka riro te whenua i te tamaiti tane i te mea i whanau wawe. Ki te mea he kotiro katoa ratou, mo ratou katoa; kia rite te wahi mo tenei mo tenei. Na, kahore he tamaiti, he uri ranei, ka whai ake te whenua ki te tupuna, ki te papa o te papa, a tuku tonu iho ki ana tamariki, ki nga uri ranei o ana tamariki i runga i taua huarahi ano.
Na, i kore rawa he whanaunga o te papa, ka whai te whenua i te whaea, a tae tonu atu ki tona papa, haere tonu iho ki a tera tamariki, ki nga uri ranei o ana tamariki i runga i taua huarahi ano. Na, i kore he whanaunga o te whaea o te taha ki tona papa, ka whai te whenua i tona whaea, tae tonu atu ki to te whaea papa, haere tonu iho ki nga tamariki a tera, ki nga uri ranei o ana tamariki i runga i taua huarahi ano. Ko nga tane ka waiho hei take; kia kore ena, ko nga wahine.
V. He tuahine ou, na to mua whaea, a ka mate to koutou papa, mo nga tuahine te kainga. Kotahi tonu te whaea o korua ko te tupapaku nona te kainga, ko nga papa ia i rere ke, mo tou whaea te kainga; a ka mate ia, mou.
3. Te rironga o te whenua i a koe, mou tonu iho; kei a koe nga tikanga. Ekore tetahi o ou whanaunga e pokanoa ki reira. Ki te tautohetohea te tangata mona te whenua, ma nga Kai-whakawa nui o te Kooti nui te tikanga.
Mo te whenua enei tikanga, mo nga whare, mo era atu mea ano i hangaa ki runga. Tera ke nga tikanga mo nga moni, mo nga taonga o te tupapaku, mo nga mea e taea te hari.Tenei ake ko ena.
4. He whakawa whenua kia whakahokia mai, hei roto i nga tau e rua tekau te whakawakanga, me timata nga tau i te wa i whai take ai mo tana whakawa te plaintiff, te tangata ranei i taunga ai ia ki tera wahi. (Pukapuka 2. Upoko 2. §. 14.) Katahi nei ka marama te huarahi o tena korero. Ki te riro pokanoa tetahi wahi i tetahi tangata, na ka mate koe te tangata nona, kahore hoki o Oha-ki, engari he tama tau; ka timata nga tau whakarohe ki te tamaiti i te ra i riro pokanoa ai i tera. No te mea na te papa ia i taunga ai ki tera wahi. Na, i homai e koe, e te tangata nona, he whenua i runga i te pukapuka kawenata, oha-ki ranei, he whenua moku, a mate noa, a ka mate ahau, ki taku tamaiti; na ka riro pokanoa i tetahi tangata, i te mea e ora nei ano ahau, ekore nga tau whakarohe mo taku tamaiti e timata, kia mate ra ano ahau: no te mea i tenei huarahi, e hara ahau i te take i taunga ai ia ki tera wahi; engari no te mea i homai e koe.
page 48
UpokoIV.
Hokonga Whenua.
1. Tokorua, tokomaha ake ranei nga tangata nona te whenua, na ka hiahia ki te hoko. Ta koutou hoko atu, ki te rite te whakaae, ki te mea ano he kaumatua katoa ratou.Kahore hoki he tangata ke atu hei whai kupu mai. E tika ana ano te kupu nei, " No te tangata ratou ke ana whakarerenga iho te whenua,"—ko nga korero ano hoki tenei ina tukua ki a ia, ina hoatu ranei e te Oha-ki.—Otiia ekore koe e araia e enei kupu ina hiahia koe ki te tuku atu he tangata ke. Aua kupu nei hei whakaatu i te huarahi e riro mai ai te whenua i tetahi tangata ina mate te tangata nona, ki te mea kihai i kokiritia atu e ia, i a ia i te ora, ki te mea ranei kihai i hoatu e tana Oha-ki.
2. Ka hokona tou whenua, riro katoa nga meu e man ana ki te whenua, ki te mea kihai i motuhia e koe. Nga rakau katoa, nga mea e tupu ana, nga whare, me nga mea katoa i hangaa ki runga, riro katoa, ki te kahore i marama to whakamotuhake i era.
3. To naianei tikanga mo te hoko whenua rere ke ana i to mua. I mua, ki te mea koe ki te hoko whenua, ka tikina nga tangata katoa e noho tata ana. Ka rupeke mai ratou ka whakatika koe, ka ki atu ki tera e hoko ana mona, " Ko taku whakapumautanga tenei i tenei whenua ki a koe, ki o whakarerenga iho, a ake ake ake:" me te whakaatu ano koe i ona rohe. I runga ano i to korerotanga ka hoatu ki te tangata mona he rakau, he manga ranei, i whatiia mai i tetahi rakau e tupu ana i runga i te whenua, tetahi pokuru oneone ranei, tetahi atu tohu ranei e kite ai te katoa i te rironga; a ka tautohetohea taua whenua i muri ka tikina aua tangata hei Kai-whakaatu. He tikanga he tenei. No te mea e kai ana te mate i nga kai-whakaatu, a ka ngaro a ratou korero. No reira i te mohiotanga ki te tuhituhi, ka mahue tena tikanga; a ka tuhituhia nga ingoa o te tangata nana i hoko mona, o te tangata ano nana i hoko ki a ia, me nga rohe ano, me nga tikanga o te hoko; waiho tonu iho hei whakaatu mo taua hokonga, a tera whakapaparanga tera whakapaparanga.
4. To naianei tikanga mo te hoko koia tenei;
Ka whakaae korua ko te tangata e hiahia ana ki te hoko i tou whenua, a ka rite nga rohe, te nui ano hoki o te whenua, me te utu, ka tuhituhia, ka whaitohungia e korua, e nga tangata ranei i whakaritea e korua mo tera mahi. Mau tonu iho ta korua whakaae. E kore e puta he tikanga, otiia me whakaatu e koe nou te wheuua. Na, taihoa e whakaoti; hia rapua ai e tera, nou ranei te whenua, ki te kitea nou ano, ka homai nga moni, a ka whakaotia e koe te pukapuka tuku o te whenua.
Taua pukapuka nei tona ingoa he Deed, he mea tuhituhi na nga kai tuku o te whenua. Ka tuhituhia tona ingoa e tetahi, me tuhituhi ano te ingoa o te kia-whakaatu, me whai kai-whakaatu tenei ingoa tenei ingoa. I te mano o nga meatanga e tuhituhia ana te kainga o te kai-whakaatu me tana mahi.
HeHokoMakete. (Auction.)
5. Etahi hokonga whenua he mea Makete, ehara i te mea whakarite na raua tokorua. He mea karanga te ra me te wahi e kokona ai, ara, tetaki huihuitanga tangata, kia tokomaha ai nga tangata ki te hokonga. Na ka tu te Kai-makete (Auctioneer) hei karanga, hei mea kia kokona e tetahi o ratou. Ko te pai tenei o taua tikanga nei. Ka karangatia tana utu e tetahi, na ka karanga ano tetahi: nga karanga o mua, momia iho e to muri. Na ka whakataetae, a ka neke ake te utu. I etahi hokonga ka whakaritea e te tangata nona tetahi utu hei timatanga: kei iti rawa te utu mo tona whenua. Ekore e tukua te karanga kia iti iho i tera.
6. Noku te whenua, moku ano nga pukapuka katoa e kitea ai noku. Ka hokona he whenua, haere whenua,, haere pukapuka, ki te tangata mona te whenua.
7. He maha nga mea e rere ke ai nga kawenata, nga tikanga i roto i te Pukapuka hoko. No nga pukapuka hoko katoa enei tu korero i tenei tauira i muri nei.
He mea whakaoti tenei pukapuka i te o nga ra o i te tau o tatou Ariki Kotahi mano e waru rau e he mea na.
A.B. o ara, o i tetahi taha, na C.D. o ara, o i tetahi taha.
Na, kua mea nei [Hei konei nga mea hei whakamarama mo nga tikanga o taua pukapuka nei].
A hei whakaatu tenei Pukapaka, na kua takoto nei ta C.D. moni, ara, Pauna, kua komai ki a A.B. a e whakaae ana ano a A.B.kua riro i a ia. Mo reira ka tukoa atu A.B., ka whakapumautia mo C.D. taua whenua katoa kua oti nei te whahaahua ki te taha nei (whakaaturia 1Kei hea: 2nga rohe: 3te nui.) me nga mea ano e mau ana ki reira.
(Hei konei nga tikanga me nga hawenata i whakaaetia e raua.)
Ko te whakaatu tenei ko te ingoa A.B. ka oti nei te tuhituhi ki tenei pukapuka.
| I tuhituhia e taua A.B. i te aroaro o- | A.B |
E. F. o
UpokoV
Reti Whenua.
1. Tetahi atu pukapuka tuku whenua, he Reti. Ka tukua atu toku whenua ki a koe, a, kia taka ra ano etahi tau, to utu ki a au he moni page 50
i tenei tau i tenei tau, he mahi ano hoki ki te whenua i etahi mahi kua rite i a taua. Taua utunga nei i te tau Utu reti. Ko ahau te Kai reti, (landlord, ara, lessor:) ko koe te Kai utu reti, (tenant, ara lessee.)
2. Ta te pukapuka Reti ko nga ingoa o nga tangata nana taua whakaae, ko nga rohe o te whenua, ko te maha o nga tau e tukua atu ai te whenua, ko te nui o te Utu-reti, me nga ra ano e puta ai tana moni na.
Ki te mea he maha nga tangata nona te whenua, ka whai raruraru ki te kahore e waiho tetahi, (etahi ranei,) o ratou hei tango i te utureti, hei wehe atu ma te katoa. Te whakaotinga o te Pukapuka reti, me te whakaaturanga, he mea whakarite ki to te Pukapuka hoko whenua.
3. Ki te mate te Kai-reti i te mea kahore i taka noa nga tau o te Reti, kahore tana whakaae e taka; ko te take o te whenua kua riro he tangata ke, e mau ana ano ia nga whakaaetanga i roto i te Pukapuka reti.
Ki te mate te tangata kei a ia nei te Reti, i re mea kihai i taka noa nga tau o te Reti, kahore e mate ana whakaaetanga. Ka mau i te Reti te tangata i whakaritea e tana Oha-ki hei kohikohi, hei wehe i ona taonga: ki te kahore he Oha-ki, ko taua tikanga na ano ki te tangata i whakaritea e te Kai-whakawa nui mo era mahi. Me-homai e ia te utu reti i runga ano i nga tikanga o te Reti; me mahi ano nga mahi i roto i te pukakuka i whakaaetia e tera i mate ra.
Ki te roa rawa te putanga mai o te utu-reti, me haere ki te Kai-whakawa o to Waengarahi Kooti, ki te Kai-whakawa Tuturu ranei o taua wahi, hei ngare.
4. I te tini o nga Pukapuka reti, e whakaurua ana he kupu mo te utu-reti ki te roa rawa, ara, ki te taka nga ra e rua tekau ma waru, katahi ka tika hia hoki mai te whenua ki te Kai-reti. Pera tonu ano ki te kahore e mahia tetahi atu kupu i whakaaetia e te Kai-utu-reti, mutu tonu iho tana tikanga ki reira. Ahakoa kua hoki te whenua ki tona Kai-reti, me utu ano e tera e te Kai-utu-reti tana korenga e mahi i tana i whakaae ai i te mea i a ia nei te Reti. Ki te kaiponuhia e ia te whenua, ka tae te Kai-reti ki te Kai-whakawa o to Waengarahi Kooti, ki te Kai-whakawa Tuturu ranei, ka whakaatu ki a ia, kei te tarewa te utu-reti, ko nga mahi i whakaaetia ranei kahore e mahia, a kei te kaiponu te (tenant) tangata utu-reti i te whenua. Katahi te Kai-whakawa, te Kai-whakawa Tuturu ranei, ka mea kia whakahokia mai te wbenua.
Na, kua hoki tona whenua ki te Kai-reti; a, ki te pai ia, ka retia atu e ia ki tetahi atu.
5. Ki te kahore e riria e to Pukapuka-reti, e pai ana ano te wahi i riro mai i a koe i runga i te Reti, me au aha noa i roto i te Reti, kia retia ano e koe ki tetahi atu tangata. Tenei whakawhitinga nei, tona ingoa he assignment.
Ki te kahore e riria e te Puka puka-reti, e pai ana ano kia whakawhitia atu to Reti na, he tangata ke, a taihoa e hoki mai ki a koe. Te ingoa o tenei tu whakawhitinga he underlease.
6. Ahakoa whakawhiti noa koe i to Reti ki a au, e mau ana ano ki page 51
a koe nga tikanga mo te Utu-reti mo nga mahi ano hoki i whakaaetia i te Pukapuka-reti.
E man ana ano ki a au (i te mea kei a au nei te Reti,) nga tikanga mo te Utu-reti mo nga mahi ano i whakaaetia i roto i ta korua pukapuka ma te tangata ki a ia nei te whakawhitinga o te Reti. Engari ahau, ki te whakawkitia atu e ahau tau i a au na, he tangata ke, ka puta ahau ki waho; mutu ake nga meatanga mai ki a au mo te Reti, mo nga mahi ranei i whakaaetia i te retinga: no te mea he whakawhitinga i te whakawhitinga.
7. Nau i whakawhiti mai to Reti ki a au kei whakahokinga atu ano maku ki a koe, (underlease), mau te whakawa ki a au ki te he tetahi kupu o te Pukapuka-reti; ekore ahau e whakawakia e te tangata nana te reti ki a koe E tika ano ia he whakawa mana ki a koe, ki te tangata ranei he mea oti tonu atu to whakawhitinga atu ki a ia; no te mea ke assign tena; taku ia, kahore e tutuki ki te pito.
I etahi Reti e whakaurua ana he kupu mo teReti ka whakahoutia ina taka etahi tau, ki te homai ke moni, ki te whakanekehia ake ranei te Utu-reti.
8. Etahi retitanga kahore he pukapuka; he mea tetau a tau te reti. Ekore tena tu reti e taea te whakamutu e tetahi o raua; engari me karanga i roto i nga marama e ono i muri iho i taua retitanga nei. Ki te kore taua karanga nei, ka mau tana noho a taka noa nga marama kotahi tekau ma rua. Ki te kahore ano hoki e puta te karanga haere i roto i te hawhe tau i muri i tana nohoanga iho, ka noho ia, a taka noa nga tau e rua. Pena tonu te tikanga mo te karanga haere i ia tau i ia tau.
Utu-retiKa Wahia. (Apportionment of rent.)
9. Ki te mate ahau te tangata nana i hoatu te whenua reti, ka wahia te Utu-reti. Ki te mea e puta ana te Utu-reti i te toru marama, a ka mate ahau i te mea kahore ano i taka aua marama, ka riro i nga Kai whakaoti o taku Oha-ki nga wahi o te Utu-reti i rite ki te maha o nga ra i mnri i te utunga whakamutunga. Ekore ia ana Kai whakaoti e haere ki nga tangata ma ratou nei e homai te Utu-reti; engari me homai katoa mai te Utu-reti o aua marama ki te tangata i a ia nei te whenua i te takanga o aua marama, a mana e whakaputa mai te wahi e rite ana ma aua Kai whakaoti.
10. Nga tikanga i roto i nga Pukapuka-reti, maha tonu. E whakaaroa ana hoki, he aha te ahua o te whenua? hei whenua aha ano hoki i retia ai. Ki te mea hoki kei waenganui o te Taone, a e tu ana he whare ki runga, e kore e rite nga tikanga ki o te whenua e retia ana hei tnranga whare pamu, hei pamu ranei i nga wahi noa atu.
Nga tikanga i roto i tenei Tauira i muri nei, ko nga tikanga i roto i nga mano Pukapuka-Reti. Ko te tini atu o nga tikanga ekore e taea te tauira.
page 52
Pukapuka Reti Whenua.
He mea mahi tenei pukapuka I ra o i te tau o to tatou Ariki kotahi mano e waru rau e.
Na A.B. o i tetahi taha raua ko C.D. o i tetahi taha.
Na, kua mea nei, (Hei konei nga mea hei whakamarama mo nga thianga o taua pukapuka nei.)
Hei Whakaatu tenei, Na, ki te puta mai te Utu-reti, a ka mahia era atu tikanga o tenei pukapuka e taua tangata (mona nei) e.
Ka tukua atu nei ka retia atu e A.B. ki taua C.D. nei ki ana Kai whakaoti ki nga Kai whakaoti a te Kooti ki aua ranei e tuhu atu ai taua whenua katoa nei ona (eka aha ranei) i tona rurita nga ai.
Nga rohe koia tenei he mea whakaahua ki te taha nei o tenei Ka tukua ano nga whare aha noa o reira, me nga mea ano e mau ana ki reira. Mana e pupuru taua wahi hei wahi mo taua C.D. nei ratou ko ana Kai whakaoti ko nga Kai whakaoti ranei a te Kooti ko ana ranei e tuku atu ai; me timata i te o nga ra o i te kotahi mano i te waru rau i te a taka noa nga tau me whakaputa mai ano hei hua mo taua wahi kia pauna i te tau hei moni reti ki a (Kai reti) ki ana whakarerenga iho ki ana ranei e tuku atu ai Hei te koata o te tau utu ai me homai toitu mai te whakawha o nga wahi o te reti i te o nga ra o i te o nga ra o i te o nga ra o i te o nga ra o i ia tau i ia tau o taua Reti nei ekore ano tetahi wahi e puritia mo te aha ranei mo te aha ranei Ko te whakaae ano tenei a te (Kai utu reti) a ana whakarerenga iho, a nga Kai whakaoti ana, a te Kooti ranei a ana ranei e tuku atu ai ki a (Kai reti) ki ana whakarerenga iho, ki ana Kai whakaoti, tangata ranei e tuku atu ai, ki te kahore e tuhituhia te whakaae a taua (Kai reti) a ana whakarerenga iho, tangata ranei e tuku atu ai, ekore rawa tana Reti i nga tan katoa o taua Reti e hoatu e ia ki te tangata, he whakawhiti rawa ranei he mea ranei e hoki mai ki a ia, ata, taua whenna ka tukua atu nei, tetahi wahi ranei o taua whenua, tetahi whare ranei tetahi wahi ranei o nga whare e tu ana i reira. E whakaae ana ano taua (Kai utu reti) nga Kai whakaoti ana, a te Kooti ranei, ana tangata ano e tuku atu ai, na i aua tau nei o taua Reti ka whakapaia, ka hangaa kia pai, nga whare katoa nga taiepa nga keti nga awa i keria hei taiepa i runga i taua whenua nei (ki te wera i te ahi e taea hoki te aha) Heoi ka mau tonu tana hanga, tana whakakapikapi, i aua whare, aha aha, a taka noa aua tau nei o tana Reti, a taea noatia ranei te wa e whakahokia mai ai. I taua wa ano ekore ia e kaiponu, e kore e aha ki taua tangata nona ki ana whakarerenga iho, ki ana tangata ranei e tuku atu ai.
page 53
(Hei konei nga tikanga me era atu kawenata.) 1 E whakaae ana ano aua tangata nei. Na Ki te tarewa tonu te Utu-reti, tetahi wahi ranei o taua moni, a taka noa nga marama e Ki te kahore ranei a (Kai utu reti), nga Kai whakaoti ana, a te Kooti ranei, ana ranei e toku atu ai, e mahi marire i nga mea katoa ka wha-kaaetia nei e ia, e ratou ranei, katahi ka tika kia tangohia mai e te (Kai reti) e ana whakarerenga iho, e ana ranei e tuku atu ai, te whenua ka tukua atu nei, kia whakamutua ano hoki nga tikanga a taua (Kai utu reti) ki reira, nga tikanga ano hoki nga Kai-whakaoti ana, a te Kooti ranei, a ana ano e tuku atu ai. Otiia ka mau Ki a ia, ki a ratou ano nga kupu o tenei Pukapuka, nga tikanga ano e piri ana ki ana kupu nei, ka whakaaetia nei e ia, me utu ano e ia te takanga o tana whakaaetanga. Hei whakaatu mo aua korero nei enei ingoa o aua tangata ka whakapiritia nei ki tenei pukapuka.
A.B.
C.D.
He mea tuhituhi na A.B. raua ko C.D. o raua ingoa i te aroaro o E.F. o
MutungaO TePukapuka III.