Ka tonoa e ahau he moni i te Kooti nui hei utu mo toku matenga; kia wkakahokia mai ranei oku taonga; kia whakatikaia ranei tetahi atu whakawakanga aku he action tera. He plaintiff ahau. Te tangata nana te whakawa, he defendant.

1. E toru nga huarahi mo nga whakawakanga i te Kooti nui.

a. Ko nga whakawakanga moni, ina tono te tangata nana te whakawa kia homai he moni ki a ia hei utu matenga, hei utu nama ranei.

page 35

b. Ko nga whakawakanga mo te whenua, taonga ranei, Ida hoinai ki te tangata nana te whakawa.

e. Mo era atu tini mea a te tangata nana te whakawa, kia whaka-tikaia; ara, Ida ngarea koe te kai tiald mangere na ki to mahi tiaki kia puta; kia whakaotia ranei to kaweuata ki a an, kia mahia ranei tetaM atu mahi pera.

I enei whakawakanga katoa, iti rawa te rerenga ketanga o nga huarahi.

2. Te timatanga o te whakawakanga i te Kooti nni, he hamene, hiri rawa ki ta te Kooti hiri. Ka oti te tuhituhi, me hoatn ki te defendant, (tangata mona te whakawakanga,) me whakapiri ano ki tana hamene nei te take o te whakawa. Ko te karangatanga (declaration) tenei. Me whakaatu i roto i tenei pukapuka nga take katoa i whakawa ai te plaintiff^ te tino mea ano hoki e tonoa ana e ia. Ka utua mai tenei e te defendant, he plea tena, he atu karanga, tuhituhi rawa. Ki te whakahorihoria e ia tetahi kupu a te plaintiff, me wbakaatu e ia ko tehea kupu, he kupu kotahi ranei, he maha ranei, katoa ranei. Ki te kahore e whakahorihoria e ia tetahi o aua kupu na, a e tikina atu ana e ia etahi atu kupu hei utu mo ta tera, me whakaatu marie mai e ia te tino kupu i kaha ai tana. Ka oti a raua pukapuka, ma te Kai-whakawa e karanga te pu (issue) o te whakawa, mana hoki e titiro marie nga korero a tetahi a tetahi; ka mutu, ka tohungia mai e ia te tino mea e tu ai raua ki te whakawa.

Katahi ka karangatia te ra, me te wahi, e tu ai te whakawa; ka hamenetia hoki nga kai whakaatu kia puta mai i taua ra, ki taua wahi ano hoki.

3. Ka rite, katahi ka karangatia te whakawakanga, me aua tangata ano hoki. Na ka karangatia he Jury (tekau-ma-rua,) he pera me taku i korero ra, Na ka korerotia e te Registrar te take (issue,) ki te Jury. Ka mutu ka hoatu e ia aua kupu, tuhituhi rawa ki te pukapuka, ki te tuatahi o te Jury. Katahi ka korerotia ana korero e te plaintiff* ki te Kooti ki te Jury, a ka karangatia ana kai whakaatu.

Ka mutu ta nga kai whakaatu, ma raua, ma a raua Boia ranei, te korero. Ka mutu ka whakahaerea nga korero e te Kai-whakawa, ka hurihurihia e ia nga kupu a nga kai whakaatu, ka whakamaramatia atu ano e ia ki te Jury nga tino mea hei rapunga ma ratou, me nga ture ano hoki kua takoto mo aua korero. Katahi ka whakaaroa e te Jury, ka whakatakotoria ano hoki ta ratou karanga ki runga ki ta ratou i kite ai i roto i ta nga kai whakaatu. Ki te rere mai hoki tetahi tangata ki runga ki a au kuru ai, ka whakaaroa e ratou te maha o nga ra i whakamangeretia ai ahau e ia ki taku mahi, te nui o te moni e riro mai i a au, mei mahi ahau i aua ra ra, nga utu ki te rata i rongoatia ai toku kurunga, me nga mea pena. Katahi ka karangatia e ratou nga utu ki a au mo toku whakamangeretanga, mo aku moni kua pau nei.

He whakawakanga mo te nama, mo te mea i tuhituhia, ka homai nga hua (interest) o te Jury: te timatanga o taua kua kei te ra i tika ai te homaitanga o te nama. I etahi atu mea pena, ka timata nga hua i te ra i takoto ai te pukapuka tono utu, te kupu karanga hua.

page 36

Ki te whakaaetia mai he hua e te Kooti, a kihai i rite te nui i a raua i mua, ekore e neke ake ta te Kooti i te waru pauna mo te rau i roto i te tau kotahi.

4. Ki te mea mo te plaintiff te whakataunga a te Kooti, a e wha tekau, maha ake ranei, nga hereni i homai e te Tekau-ma-rau mana ake, katahi ka homai ano ki a ia ana utu o te whakawakanga e tera taha. Na kihai i tae ki te wha tekau nga hereni, otiia i ki mai te Kai-whakawa nui, he whakatakoto tikanga te take o taua whakawa, i karanga mai ranei te Tekau-ma-rua, he ngakau kino te take o te he i whakawakia nei, he tukino mo te plaintiff, me homai ano ana utu o te whakawakanga e tera taha.

Na ka oti te tirotiro nga utu o te whakawakanga e te Kaituhituhi (Registrar) a te Kooti, katahi ka tuhituhia nga moni o te whakataunga, me aua utu nei, ki roto ki te whakataunga a te Kooti.