Heoi ano o tenei upoko ko nga hara anake e whakawakia ana e te Kooti nui.

1. He mahi hara i mahia e te whakaaro kua takoto, i runga ano i te kino kua takoto, i te whakaaro ranei ki te keia, he hara tena.

He mahi hara i mahia e te tangata haurangi waipiro, a nana ano tana haurangi, e kore tana haurangi e tau hei whakaora mona. Ki te inumia mariretia hoki e te tangata te mea e mohiotia ana e ia he mea whakapoauau, he mea e kore ai e taea ona hiahia te pehi, ka tau ki runga ki a ia nga he o ana mahi.

I. Nga Mahi Tutu Ki Te Tangata.
Nga Whakamatenga.

2. Te hara whakamate koia tenei, ko te pokanoa ki te whakamate tangata i te mea kahore he take i te ture e tika ai, e waiho noa iho ai ranei, tana whakamatenga.

Ki te mea ka whakamatea te tangata i runga i ta te ture tikanga, i te mea ka oti ia te whakawa marire, hei whiu hoki mo te kohuru mo te tahi atu hara nui ranei, kahore he hara o te tangata nana i whakamate.

He whakamate ture kore, otiia e hara i te mea totika, i te kino ranei kua takoto, te ingoa mo tena, he Manslaughter (whakamate tangata).

He mea whakamete marire i runga i te kino kua takoto, he kohuru tena. Te tahi whakamatenga, ma nga kupu, mahi ranei, a te kai whakamate e whakaatu he kino tana kua takoto mo te tupapaku. Te tahi atu whakamatenga e kore e kiia kua takoto tana kino mo te tupapaku; engari he whakaaro kore nona, he kore e tupato kei mate te tangata: na, kei te pupuhi pu ki roto ki te ropu tangata, kei te patu kino ranei i te tahi (he iti nei te take,) a ka mate.

Ki te mea ka ngangare e tahi tangata kia raua, a ka papatu i te mea page 11e riri ana, a ka mate te tahi, he manslaughter (whakamate tangata) tena; no te mea he ngangare patu tonu iho, kahore he takiwa e mariri iho ai te pukuriri. Ki te mea ia he takiwa, na, he tohuru tena.

Na, ahakoa kahore he takiwa, a patu tonu iho i runga i te whawhaitanga, ki te mea ka kitea he kino kua takoto, he whakaaro kohuru ta te kai whakamate, he kohuru tena. Ki te ngangare hoki e tahi tangata kia raua, a ka papatu, na kua rite i te tahi he maripi mana, te tahi atu mea whakamate ranei, a ka whanga atu ki tona hoa riri; na ka pa tata ano ki a raua ka riri: na ka whakamatea tona hoa e te tangata i te maripi; he kohuru tera. Ki te mea he nui te riri o tetahi, he nui hoki no te take, na patua ana e ia te tangata mana te he, mate ake, he manslaughter tenei.

Ki te whakamatea ta te Ture kai mahi i a ia e mahi ana i tana mahi, me te mohio ano te kai whakamate he tangata ia na te Ture, mea tonu iho kia araia tana mahi; he kohuru tena.

I ta Mohi ture i wehewehea ano enei he.

"Ki te mea he ngakau kino tona, a ka wero i a ia; ki te whanga atu ranei ia, a ka epaina atu ia kia mate; ki te mauahara ranei ia, a ka patu i a ia ki tona ringaringa, e mate ai ia; kia mate, mate rawa, te kai patu, he kai kohuru ia." (Tauanga 35. 20-21.)

Na, te Manslaughter,

"Tena ko tenei he oho noa ake tana wero i a ia, a ehara i te mauahara, ki te epaina ranei e ia tetahi mea ki a ia, kihai i whenga atu; ki te patua ranei ia ki tetahi kohatu ki te mea e mate ai te tangata, a kihai i kitea atu; na kua u ki a ia, a ka mate, kahore ano hoki ona mauahara ki a ia, kihai ano hoki i rapu i te he mona: katahi ka whakarite te whakaminenga i aga korero a te kai patu, i a te kai takitaki toto hoki, kia rite ki enei ritenga. A ka whakaorangia mai e te whakaminenga te kai whakamate i roto i te ringa o te kai takitaki toto." (Tauanga 35. 2–25.)

Te whiu mo te kohuru he mate. Te whiu mo te whakama-te-tangata me herehere: ma te kai whakawa e karanga, a mate noa, kia hia ranei nga tau.

4. a. Na, he kai, he aha whakamate ranei, i hoatu ki tetahi tangata hei whakamate mona:

Ki te motu te tangata i tetahi tangata ki te haua ranei i a ia tona tinana, he whakaaro kohuru ano hoki nana:

Ki te whai te tangata kia hoatu he kai, he aha whakamate ranei ki tetahi atu tangata hei whakamate mona:

Ki te pupuhi pu, ki te whai ranei kia pupuhi i te pu, aha ranei ki tetahi atu, me te whakaaro ano hoki ki te kohuru:

Ki te rumakina e ia tetahi ki te wai, ki te araia te manawa, notia ranei te kaki, he mea mana kia mate:

Te whiu mo era mahi, he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga ra e karangatia e te Kai-whakawa nui: akakoa kihai i ngau kino ki te tangata, ka hereherea ano.

b. Ki te pupuhi tetahi ki te tangata, ki te whai ranei ki te pupuhi pu, aha ranei, he mea nana kia motu atu tetahi wahi o te tinana, kia ahua-kino ranei, kia kore ranei te kaha, he mea e he ai tetahi wahi o te page 12tinana, hei whakararu ranei mo ta te Ture hai hopu, kei mau i a ia tana tangata i whai ai:

Ki te motu te tangata i tetahi tangata, hei mea e motu ai tetahi wahi o tona tinana, e ahua kino ai ranei, e kare ai ranei te kaha, e he ai ranei tetahi wahi o te tinana, hei whakararu ranei mo ta te Ture kai hopu, kei mau i a ia tana tangata i whai ai:

Te whiu mo tera, he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga ra i Karangatia e te Kai-whakawa nui.

c. Ka takoto te whakaaro kino a tetahi tangata, a ka motu i a ia tetahi tangata, he mea pokanoa, he mea patu noa iho, patu ranei ki te rakau, aha ranei, a haua iho tetahi wahi o te ti nana o tetahi tangata: te whiu mo tena, he herehere; kaua e neke ake i nga tau e toru. Ringa-pa. (Assault.)

5. Tera atu ano etahi mahi tutu ki te tangata. Te ingoa, he Ringa-pa. (Assault.)

Ahakoa kihai i whara te tinana, ka kiia he Ringa-pa, ki te mea kua takoto te whakaaro kia pa ki te tinana, a he kaha ano tona e taea ai. Ki te akina mai he rakau ki te tangata, hei kuru mona, ahakoa kihai i u, he Ringa-pa.

Ki te whara ia te tinana, katahi ka nui rawa te he, mo te whainga atu hoki a tona ringaringa. Ahakoa kihai tona ringa i whai atu, tenei ano etahi meatanga e kiia ai he Ringa-pa; ara, ki te whakangaua ki te kuri; ki te ngarea te hoiho ki runga ki a ia; ki te whiua ranei te kata ki runga; he Ringa-pa ena.

Te whiu mo te Ringa-pa, he whaina, (he utu ki te moni,) he herehere; raua e rua ranei. Kei te Kooti te tikanga.

He iti te Ringa-pa, ma te Kai-whakawa tuturu e whakawa, ma nga Kai-whakawa ranei. Ki te mea he nui, ma nga Kai-whakawa nui o te Kooti nui.

II. Nga Mahi Tutu Ki Te Wahine.

6. a. He wahine kihai i pai; heoi kumea ana e te tane, na kua taea: te whiu mo tera, he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga ra e karangatia e te Kai-whakawa nui.

b. Ki te moea te kotiro kihai nei i rite noa ona tau kotahi tekau ma rua ahakoa pai noa te kotiro, ka whiua: he herehere, kei te Kai whakawa nui te tikanga mo te roa.

c. Ka whangai i te wabine ki te rongoa kia mate-roto ai tana tamaiti, ka uru ranei ki tena mahi, ka mahia ranei e tona ringa kia pera ai: te whiu mo tena he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga tau e whakaritea e te Kai-whakawa nui.

III. Mahi Tutu,—Tahu Ahi.

7. a. Ka tahuna maoritia he whare nohoanga, he tangata ano i roto:

Ka tahuna he whare karakia; ka tahuna ranei he whare nohoanga, tetahi atu whare ranei, kia whai kino ai tetahi tangata, kia riro ke mai ai ranei ana moni:

page 13

Te whiu he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga tau e whakaritea e te Kai-whakawa nui.

b. Ka tahuna he kaipuke, ka kore ranei i a ia te kiapuke, he mea kia mate ai tetahi tangata:

Ka tahuna he kaipuke, ka ahatia ranei kia kore ai te kaipuke i oti, te kaipuke ranei kihai i oti, he mea kia whai kino ai te tangata nona te kaipuke, nona ranei nga taonga i runga:

Te whiu he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga tau e whakaritea e te Kai-whakawa nui.

c. Ki te poka ranei te ngakau kino ki to tahu i tetahi haupu witi, oti, aha ranei, pi, pini, aha ranei; kakau witi, karaihe, rarauhe, waro, raukau ranei: te whiu he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga ra e whakaritea e te Kai-whakawa nui.

d. Ka poko te ngakau kino ki te tahu i te mara witi aha ranei, he mea e kainga ana, ahakoa i te tu, i tapahia ranei: ka whiua: he herehere. Kaua ia e neke ake i te tekau ma wha o nga tau.

IV. Te He Tomo-Whare.

8.I wahia tetahi whare nohoanga i te po, tomo ana ki roto ki te mahi i tana hara: i roto ranei i a i tetahi whare nohoanga e mahi ana i tana hara, na, ka wahia e ia taua whare nahoanga, ka puta mai ki waho i te po: te whiu he herehere, a mate noa, kia taka noa ranei nga ra i whakaritea e te Kai-whakawa nui.

I wahia tetahi whare nohoanga, i tomo ki roto i te po; na ka pa te ringa ki tetahi tangata i roto, hei whakamate mona; ka wero ranei, kuru ranei, patu ranei i tetahi tangata; te whiu he mate, he herehere ranei a mate noa. Kei te Kai-whakawa nui te tikanga.

Ahakoa he tatau, he wini ranei, kihai i rakaa, na ka whakatuwheratia; heoi ano. Ki ta te Ture he wawahi whare ano tena.

V. Nga He Taonga.
Tahae. (Larceny.)

VI. Hara Tinihanga.

VII. Hara Whakawehi.

16. I whakapangia mai he hara, i tuhituhi mai ranei, ka whakapangia mai; he whakawehi kia riro mai ai he moni mana: te whiu he herehere, a mate noa, taka noa ranei nga ra e whakaritea e te Kaiwhakawa nui.

Ki te mea he take tera e tika ai te whakapa hara, e tika ai ranei te kianga ka whakapangia atu, kahore he he o te whakapa. Tena ko tenei he whakapa tana kia riro mai ai e moni mana, katahi ka he. Ki te mohiotia ake e te ngakau kua hara tetahi, me whakaatu ki te Kaiwhakawa. He mea he te huna.

Ki te mea he tika tana whakaaro i whakapa hara ai, he take ano hoki e ahukahuka ake ana ki te tika, heoi kahore e tau te he; e kore e pai te ture kia whakawaki taua kai whakapa e te tangata mona nei te whakapa. No te mea e tiakina ana e te ture nga tangata e whai ana kia whakaputaina ana tikanga.

17. I reira ano ia, i uru ano hoki ki te mahi hara, i huihuia ano hoki nga whakaaro ki reira, rite tonu te he ki o nga tangata nana te mahi; kotaki tonu ano te whiu.

Kahore i reira i te mahi hara, heoi i uru ki te whakatakoto tikanga mo taua mahi, i whakahau, i aha ranei i taea ai taua mahi kino, heoi ano. Kua urn ki te mahi: te whiu mona, pera tonu me to te mahinga i te hara, ki te pai te kooti.

18. I whai atu te ringa ki to hara, ahakoa kihai i pa, ka whiua; he whaina, he herehere ranei, raua e rua ranei, kei te Kai-whakawa nui te tikanga.

Tera atu ano etahi atu hara kahore i konei, he hara e whiua ana e te ture: he tini hoki nga putanga ake o te kino. Ko nga upoko nui ia enei o te hera, ko nga hara e honohono tonu ana.

page 16

1. He hara kua oti, na ka mohio ake te ngakau o te pirihimana, o te tangata ranei ki a ia nei te hara, na Mea te hara, me whakaatu ki te Kai-whakawa ana mea katoa i kite ai. Na kei te tuhituhi te Kai-whakawa, tana Kai tukituhi ranei, i nga mea i korerotia mai nei e te kai-whakapa. Ka oti, na me whakapiri tona ingoa e taua tangata nei, me oati ano, he tika tana korero. Na, ka tikina te tangata i whakapangia nei te hara ki a ia kia tu ki te Kooti, whakarongo ai ki ta te kai whakapa. Ma te Kai-whakawa e pai ka tukua tana (Warati). Pukapuka hopu, mo te tangata e whakaharatia ana kia kawea mai ki etahi Kai-whakawa hei whakarongo ki te whakawakanga, kia whakaputaina ano ki a ia nga tikanga o te Ture. Kei te Kai-whakawa ano ia te tikanga, ki te pai ia kia tukua mai ko te Hamene anake, (kaua te Warati,) ki te tangata e whakaharatia nei, hei whakaatu i te upoko o te whakawakanga, hei ki atu kia puta ki nga Kai-whakawa ki tana wahi e karaaga ai, i te haora ano o te ra e whakaritea e ia. Ki te kore ia e puta mai i runga i taua Hamene ki tana wahi i taua haora ano, katahi ka tukua mai e tetahi Kai-whakawa tana Warati hei hopu mona.

2. I te haora i whakaritea ka whakaoatitia te kai whakapa hara, ratou ko ana kai whakaatu, mo te tika kia korerotia. Katahi ka whakarangona e nga Kai-whakawa. Ka mutu te uiui i nga kai whakaatu mo te whakapa hara, katahi ka ki mai tetahi o nga Kai-whakawa kia korerotia ki te tangata e whakaharatia ana nga korero a nga kai whakaatu i te he mona, ka ki mai ano hoki ki a ia, " Kua rongo nei koe i ta nga kai whakaatu; he kupu ranei tau hei utu mo te whakapa hara nei? Kei a koe to tikanga mo te korero. Ki te hamumu mai ia koe, ka tuhituhia o korero, a ka tikina, ina whakawakia koe, ki te mau tetahi he ou i roto. Kia mahara mai ano—ahakoa he kupu whakawehi tena ki a koe, ahakoa i ki mai te tangata, ka ngawari te mahi ki a koe, he mea kia whakaae koe kia whaki i tou he; kaua koe e titiro ki ena kupu. Engari ka tikina mai mou ina whakawakia nga mea e korerotia e koe akuanei. Ekore te kupu poapoa, te kupu whakawehi e whakaaroa." Ekore te tangata e whakaharatia ana e oati; engari ana kai whakaatu, ki te puta mai, ka oati ratou, ka pera me nga kai whakaatu a te kai whakapa hara. Nga kupu a nga kai whakaatu tuhituhi rawa, ko a ratou kupu nei ano, i runga ano i ta ratou korerotanga. Katahi ka korerotia ki nga kai whakaatu. Na ka piri o ratou ingoa, me te ingoa ano o tetahi o nga Kai-whakawa. E kore e tukua kia puaki, kia tuhi-tuhia ranei tetahi kupu a tetahi kai whakaatu, hei te aroaro tonn ano o te tangata e whakaharatia ana, he mea kia pangaa atu ai e ia he ui ki te kai whakaatu, ki te pai ia. Ka poto nga korero mo te whaknhara, ki te mea nga Kai-whakawa, kahore he take e whakawakia ai tana tangata nei mo te hara, ka karanga mai ratou kia tukua ia kia haere. page 17Tena ko tenei, ka rnea ratou, lie take ano e tika ai kia whakawakia; katahi ia ka tukua e ratou ki te whare herehere, ki reira noho ai, a mea noa te Ture kia whakaputaina; he mea ano ka pungaia ia ki te tangata, ara, ka tukua kia bail. Koia tenei.

PungaTangata. (Bail.)

3. I etahi whakawakanga hara ka pungaia te tangata (bailed) ara, ka tukua kia baere noa atu; otiia me kawenata ia kia haere mai ki te Kooti ki te wahi, i te ra ano, e whakaritea mo te whakawakanga kia whakawakia taua he i whakapangia nei ki a ia. To tangata e wbakawakia ana, ratou ko ona punga, rite rawa ta tenei ta tenei moni hei utunga mana ki te Kuini, ki te kore taua tangata nei e puta mai ki te Kooti i te wa e whakaritea. Ma nga Kai-whakawa e whakarite kia hai ranei nga moni.Ta ratou e whakarite ai ko nga mea anake e man ai taua tangata nei i te whakawakanga. Kaua e whakanekehia ra-watia ake.

I nga tini meatanga ka rite te moni ma te punga, na ka rereruatia ma te tangata e whakawakia ana. Ka oti taua tangata te whai punga, kei nga punga te whakaaro mona kia puta mai: he kai tiaki ratou mona, a ki te ki ake o raua ngakau e mea ana ia ki te tahuti, a e kore e puta mai kia whakawakia, me kawe ia ki te Kai-whakawa. Kei a ia te tikanga mona, kia tukua ranei ki te whare herehere, kia pungaia mai ano ranei etabi atu tangata.

E pungaia ana ano e nga Kai-whakawa nga kai whakaatu i uia nei mo te he 0 taua tangata nei; be mea mo ratou ka puta mai, ka wha-kaatu i roto i te whakawakanga; whakaae rawa tenei tenei ki te moni hei homaitanga mana ki te Kuini ki te kore ia e puta mai te whaka-wakanga hei whakaatu.

Komiti Nui Mo Te Whakawa. (Grand Jury.)

4. Ka rite te ra e noho ai te Kooti nui, na ka uia ano taua whaka-wakanga nei. E hara tenei i te tino whakawakanga o te tangata e whakabaratia ana. He whakaaroaronga tenei, me whakawa ranei? Kua oti noa ake e tabi tangata pakari, tangata mohio o taua wahi, te whiriwhiri e te Sheriff. Kaua ratou e tokomaba ake i te rua tekau ma toru. Te mahi ma ratou, he whakarongo ki nga korero whakahara, ko era anake; a ka mutu, me ki mai, kua whai take ano e whakawakia ai, kahore ranei.

Ki te ki mai ratou, kahore he take, ka karanga mai ratou ki to Kai-whakawa nui, a ka tukua taua tangata nei kia haere. Ki te karanga mai ratou, he take ano, katahi ka whakawakia e te Kooti nui. Ko te komiti nui o te whakawa tenei.

5. Ki te takoto to tikanga mo te whakawa 0 taua tangata nei, ka karangatia tona ingoa e te Regislrar, a ka kawea mai ia, ka whakaturia ki te aroare 0 te Kai-whakawa nui. Katahi ka korerotia mai e to Registrar ki a ia nga mea whakahara mona; tuhituhi rawa. I tuhi-tuhia ai kia ata mohio ai te tangata e whakabaratia ana i to hara e - whakapakia ana ki a ia, kei whakangaua ketia hoki nga korero e ta kai page 18whakapa ina taka ki waenga nui o te whakawakanga: kia mohiotia ai ano hoki i nga wa i muri te take i whakawakia ai taua tangata nei. Katahi te Registrar ka ui ki a ia, " Kua hara ranei koe i tenei hara kua wkakapakia nei ki a koe? "

Ki te karanga mai, " Kua hara," katahi te Kai-whakawa nui ka whakarite i ta te Ture whiu mona.

Ki te ki mai, " Kihai i hara," katahi ka karangatia e te Registrar nga ingoa o te Tekau-ma-rua, ara, o nga hoa mo te Kai-whakawa nui ki taua whawakanga nei.

Tekau-ma-rua. (Jury.)

6. E hara hoki enei whakawakanga i te mea ma te Kaiwhakawa nui anake. Ki ta nga matua o te Pakeha, kahore e pai kia waiho ma te tangata kotahi. Ahakoa nui noa tona matauranga, tona pai, kahore e tika. He mea nui hoki: kaua e tarewa ki runga ki te kupu a te tangata kotahi te tikanga mo te tangata kia mate, kia hereherea ranei. Na reira i wehea ai e ratou te whakawakanga kia rua nga wahi. Tetahi wahi ma te Kai-whakawa nui, tetahi wahi ma ona hoa, ma te Tekaumarua. Ta te Tekau-ma-rua he whakarongo ki nga korero, he hurihuri marire; ka mutu, ka karanga mai ratou, Kua mau te hara o taua tangata nei, nana i mahi: kahore ranei. Ta te Kai-whakawa nui, he ata whakarongo atu ki nga kupu o te whakawakanga, kei ngau ke, kei kore e rite ki ta te Ture. Ko ia ano hoki hei whakaatu i ta te Ture ki te Tekau-ma-rua, hei whakahaere i nga tikanga katoa o te whakawakanga ki a ratou; a ki te tau te hara ki runga ki taua tangata, ko te Kaiwhakawa nui anake hei whakatau rawa ki runga ki a ia, hei whakarite i ta te Ture whiu mona.

Ko te whiriwhiringa tenei o te. Tekau-ma-rau. I te timatanga o te tau ka tuhituhia e nga Kai-whakawa nga ingoa o nga tangata o te Kuini, tangata whakahaere tika, tangata he pai nei te rongo mo ratou; o ratou tau, e rua tekau ma tahi, haere atu ki te ono tekau; o ratou whare e noko ai, kahore e neke ake i te rua tekau nga maero i matara atu ai i te Whare-whakawa. Enei ingoa, tuhituki rawa e te Sheriff.

Ka tae ki te whakanohoanga o te Tekau-ma-rua, (Jury), ka hamenetia etahi o ratou e toru tekau ma ono, e te Sheriff. I runga tonu i te rota ta te Skeriff tangohanga mai i a ratou kei tangata mo te Tekau-ma-rua mo nga whakawakanga. I penei ai kei ki te tangata, he whakaaro na te Sheriff ki nga tangata e pai ana ki tetaki taka no reira ratou i whiriwhiri ai e ia hei tangata mo te Tekau-ma-rua.

I te ra i whakaritea mo te huihuinga ki te Whare-whakawa, ka tuhitukia e te Registrar nga ingoa o enei tangata e toru tekau ma ono; he mea motu ke te pukapuka mo tenei mo tenei. Katahi ka makaa aua pukapuka e toru tekau ma ono ki te pouaka, ka ruiruia. Ka taki ka tangohia mai te tahi, te tahi, kia kapi ra ano te Tekau-ma-rua. Ka puta ake te ingoa, ka karangatia e te Registrar, a ka noho te tangata i taua ingoa ki te wahi i whakaritea mo te Tekau-ma-rua. Ka noho te Tekau-ma-rua; ka tahi te Registrar ka whakaoati i a ratou. Kihai i oati noa ka korero mai ia ki te tangata e whakaharatia ana, ka page 19mea. "Ko te whakaoatitanga tenei o te Tekau-m-rua. Mau e titiro tenei tangata tenei tangata ratou ina haere mai ki te pukapuka oati ai; me karanga mai ano hoki, ki te whakahe koe ki tetahi o ratou mo te Tekau-ma-rua i a koe ka whakawakia nei." Hei mua i te oati tana whakahe: ki te kahore e puaki tana kupu i reira, a ka tukua ratou e ia kia whakaoatitia, kahore he whakahe mana i muri. E one nga whakahe e takua ana ki te tangata e whakaharatia ana. Kei te Kai-whakawa nui te tikanga kia tukua etahi atu whakahe ki a ia ki te marama te take. Ki te whakahengia mai e tahi, a ka whakakahoretia, ka karangatia ano e te Registrar i runga ano i taua ritenga nei hei whakakapi mo to ratou turauga. Ta te Registrar whakaoati i te Tekau-ma-rau, " Kia pono ta koutou karanga mai; hei runga tonu ano i ta nga kai-whakaatu." Ka kotahi tekau ma rua tangata nei, heoi ano, kua kapi te Jury.

7. Na ka mau te Registrar ki te pukapuka i tuhituhia ai te kupu whakahara raua ko te kupu whakahoki a te tangata e whakaharatia ana, a ka korerotia ki te Jury. Ka oti, ka tahi te Registrar ka ki atu ki to Jury, " Ko te mahi tenei ma koutou, he ki mai, kua hara tenei tangata, kahore ranei i hara i tenei hara ka whakapakia nei ki a ia. Na me ata whakarongo koutou ki ta nga kai-whakaatu."

I nga tini whakawakanga e tuwhera ana te Kooti e noho ai te Kai-whakawa nui ratou ko te Jury, tomo noa ai ki roto nga tangata katoa e pai ana, ki reira whakarongo ai; ki te ata noho, a kahore e whakararu i nga mahi. E tahi whakawakanga ia te Kooti he mea e kore e pai kia kororotia nuitia e te mano tangata; ma te hunga anake nana tena mahi, te rapu i nga tangata nana aua mahi kino, te whiu hoki. I nga mea pena e ngarea ana nga wahine me nga tamariki ki waho, heoi ano o ratou e waiho ko nga mea anake e whakaturia hei kai-whaka atu.

Roia. (Lawyers.)

8. Ki ta pai to tangata e whakaharatia ana ka tukua ma tetahi Roia te tohe o tana tohe, te karo i to patu mona.

Tenei tangata to Roia he tangata i whakatupuria ake mana tenei mahi a te Ture, mana nga korero i roto i nga Kooti whakawa; mana e ui ki nga kai-whakaatu. He hohikohi tana, he korero ki te Kooti i nga mea katoa e ora ai tana tangata.

Pena tonu ai i nga tautohetohenga katoa i nga Kooti katoa, ahakoa moni, whenua, aha ranei. Ka pehea atu hoki te tangata nana to whakawa, te tangata ranei mona te whakawa, ki te mea he tamariki rawa, he koroheke, he kuare ranei? ki te mea ranei he turoro he aha ranei e kore ai e tae ki te Kooti? kahore ia e tau hei whakatika korero ai i tana korero. Tenei mahi te korero i roto i te Kooti, te mahi i nga mea e mea e tukua mai ana e nga tangata i te whakawakanga, e kore e tukua ma te mano tangata, ma te hunga anake pua kitea nei e te Kaiwhakawa nui e mohio ana ki te ture ki nga mahi o nga Kooti, a e mohiotia ana he hunga mahi tika. Nga ingoa o enei tu tangata, tuhituhi rawa e te Registrar o te Kooti ki tana pukapuka. A ki te mau tetahi o ratou i muri e keia ana, e mahi ana i tetahi mahi page 20he, ka karanga nga Kai-whkawa nui kia horoia atu tonaingoa i roto i taua pukapuka. Mutu tonu iho tana mahi; e kore etahi mahi mana e tukua i muri iho e te Kooti.

KaiWhakaatu. (Witnesses.)

9. Katahi ka karangatia nga kai whakaatu, ka uia: ko nga kai whakaatu mo te whakahara ki mua; muri iho ko nga kai whakaatu karo he.

Ka whakatika ake te kai whakaatu i roto i te Kooti, ka oati ka ki, "Taku e korero ai ko te pono, ko te pono katoa, ko te pono anake." He tangata Maori ia, te mea ehara nei i te Karaitiana, e kore ia e oati; engari ka karanga kau mai, " Taku e korero ai ko te pono, ko te pono katoa, ko te pono anake."

He mea hopohopo rawa te oati; tapu rawa. He mea whakamahara i te Kai whakaatu ki tera Kai-whakawa e kore nei e kitea, heoi e whakarongo ana ki ana kupu katoa: he kupu ano te oati ki te Atua kia riri mai ki a ia ki te korero teka, kia atawhai ia ki te korero pono.

Kei te Kai whakawa nui te tikanga mo te ata whakarongo ki nga ui ki nga kai whakaatu: mana e whakakahore nga ui e nga ui e ngau ke ana, kahore e tika; a ki te whakaputaina mai tetahi pukapuka hei whakaatu, ma te Kai-whakawa nui ano e riri atu, e tuku mai ranei. Nga kupu a nga kai whakaatu katoa, tuhituhi rawa e te Kai-whakawa nui; ki a ia ano hoki takoto marire ai aua mea i tuhituhi e ia: mo te ki rawa mai a te tangata, kihai i tika nga kupu a tetahi kai whakaatu, ka mohiotia nga tino kupu a tana kai whakaatu, a ki te mea he teka, na ka whiua. Whakarongo tonu te Tekau-ma-rua ki nga kupu a nga kai whakaatu, i a ratou ka uia nei; a ki te hiahia tetahi o ratou kia pangaa he ui ki nga kai whakaatu, ka pangaa ano ki te whakaaetia e te Kai-whakawa nui.

Ka poto nga mea whakaatu te korero, katahi tekai whakabara, tana roia ranei, ka taki ki te Tekau-ma-rua, ka whakamaramatia e ia nga mea whakaatu hei whakatau mo te he ki runga ki te tangata e whakaharatia ana. Ka mutu tana, na ka utua mai e te tangata e whakaharatia ana, e tana roia ranei, ka whaia kia whakaae te Tekau-ma-rua kahore he bara o taua tangata nei.

Whakataunga a Te Kooti. (Verdict.)

10. Katahi ka whakahaerea e te Kaiwhakawa nui nga korero o taua whakawakanga ki te Tekau-ma-rua. Katahi ka korerotia mai e ia te hara ka whakpangia nei, me nga tikanga a te Ture mo taua hara. Ka tikina ano e ia nga mea whakaatu katoa i korerotia; ka kororotia ano hoki ki te Huri nga mea i tuhituhia ki ana pukapuka,—nga mea e whakaaroa ana e ia, he nui. Ka tohungia mai ano e ia nga kupu e marama ana, me nga mea ano kahore e marama, nga mea ano hoki ka mahue nei hei hurhurihanga ma ratou. Ka mutu, ka korerotia e ia nga mea e nui ana ki tana whakaaro hei whakatutuki i ta ratou kupu ki te tika. Na ka waiho ratou hei hurihuri mo nga korero; hei ki mai, kua mahia e te tangata nei te hara i whakapangia nei ki a ia, kahore page 21ranei. Ki te kakore te whakaaro a to Huri (Jury) e hohoro to takoto, ka haere ratou ki tetaki ruma motu ke, ki reira whakaaroaro ai ki taua mea nei, ki nga mea whakaatu i rongo ra ratou, era mo te whakahara, era a te tangata e whakaharatia ana, me te kupu whakahaere ano a te Kai-whakawa nui. Ka korerorerotia aua kupu nei e ratou, a kia rite ra ano te whakaaro a te katoa. Ekore hoki e tika, ki ta kakore e rite ta te katoa.

Ka rite a ratou whakaaro, ka hoki mai ratou ki te Kooti. Na ka uia mai e te Registrar, "Kua rite ranei a koutou whakaaro?" Ka ki mai to ratou tuatahi, " Kua rite." Katahi ratou ka uia. "Ki ta koutou, i hara ranei tenei herehere? kahore ranei i hara i tenei hara ka whakapangia nei ki a ia?" Ta ratou kupu whakahoki mai ki tenei ui, ko tetahi o enei kupu nei; "Kua hara;"—"Kahore i hara." Te ingoa o taua kupu whakahoki, he Verdict. Tuhituhia tonutia iho e te Registrar.

He wa ano, ahakoa roa te korero, kakore e takoto te whakaaro a te Huri. Ka pena, ka tukua ratou e te Kai-wakawa kia haere, me te kerehere ano ka tukua kia haere. Otira kahore ke tikanga hei arai mona, kei whakawakia ano.

Tukunga Iho. (Sentence.)

11. Ki te mau i te Huri te tangata e whakaharatia ana, nana i mahi te hara i wakapangia nei ki a ia ka tukua ia e te Kai-whakawa nui ki te whiu i whakaritea e te Ture mo taua he. Tena ko tenei ka ki ratou, " Kihai i mahia e ia; " ka tukua ia e te Kai-whakawa nui kia haere. Mutu pu i reira. Ekore ia e whakawakia i muri mo taua he ra.

12. Kua mau tona he, he he e mate ai, ka tukua ia e te Kai-whakawa nui ki te mate, i runga ano i ta to Ture tikanga. Otiia e kore e whakamatea tonutia atu. Ekore hoki e tika kia whakamatea te tangata, ki te kahore e whakapaua katoatia nga tikanga o te ui. Me tuku atu e te Kai-whakawa nui ki te Kawana ana kupu i tuhituhi ai, me tana i kite ai i roto i taua whakawakanga nei. Katahi ka hurihurihia e te Kawana ratou ko ona kai whakatakoto whakaaro, a ka mutu, katahi ka takoto rawa te tikanga mo te kupu tuku ki to mate, kia wkakaotia; mo te herehere ranei kia hereherea kautia.

Nga he i tenei Upoko ko nga mea e whakawakia ana e te Kai-whakawa, e te Kai-whakawa Tuturu ranei, a oti toau iho. Ma ratou hoki e whakarongo; ko ta ratou kupu ano hoki hei whakaoti i reira tonu ano. E kore e tukua atu ma te Kooti nui e whakawa.

page 22

Ringa-pa. (Assault.)

1. Ki te pokanoa ta tetahi tangata pa atu ki tetahi tangata, tana patu ranei i a ia: te whiu, he Whaina, kei neke ake i te Tekau Pauna; me herehere ranei, kei neke ake i te toru o nga marama.

Ka tau tenei he ki runga ki tetahi tangata, a ka marama te whakaatu mai a tetahi tangata kupu tika ehara nei i te tangata i ringapatia nei, he mea pokanoa taua he, he mea take kore, a hauatia iho tetahi wahi o te tinana o taua tangata nei, ki te whainatia te tangata nana nei te patu, a ka pai nga Kai-whakawa, ka tukua mai ki te tangata i hauatia nei tetahi wahi o te whaina, (ta ratou i pai ai;) kaua e neke ake i te hawhe o te whaina.

Ki te mea he nui noa atu te matenga o taua tangata nei, a he iti te whaina, kahore e rite ki tona mate te nui o te wahi hei hoatutanga ma nga Kai-whakawa ki a ia, kei a ia te tikanga, ki te pai ia, kia whaia nga mea e tino rite ana i roto i te Kooti nui.

Kaua e tukua Ma taka te toru o nga marama i muri i te ringa patanga, ka whakapa hara ai ki te aroaro o te Kai-whakawa.

Tahae. (Larceny.)

2. a. Ki te whakapangia mai he hara tahae ki tetahi tangata, he tahaetanga i tetahi mea kihai i neke ake ona utu i te Tekau Pauna, a ka rongo ia i te kupu whakapa; me nga mea whakaatu i tona he, na, ka whakina mai e ia, he kupu nana ake; ki te pai nga Kai-whakawa ka whakarongo ratou ki taua whakinga hara; tukua tonutia atu taua tangata nei kia hereherea, a taka noa etahi marama; kei neke ake i te tekau ma rua.

b. Kihai i neke ake i te Rima Pauna te taonga kua whakapangia mai nei te tahae, ki te pai nga Kai-whakawa, ma ratou ano taua whakawakanga: a ki te tau te hara, ma ratou ano e tuku te tangata hara kia hereherea, kaua ia e neke ake i te ono o nga marama.

c. Kihai i neke ake i te rua tekau o nga hereni nga utu o te taonga i tahaetia, ki te whakaaro nga Kai-whakawa he hanga noa taua mea nei, kahore e pai kia whakawakia, ahakoa kua mau te tahaetanga, ma ratou ano e whakakahore, ki te pai ratou.

3. He tangata Maori kua whakapangia nei he hara tahae ki a ia i te aroaro o te Kai-whakawa Tuturu, he hara tango ranei i te mea tahae, ahakoa nui, ahakoa iti nga utu o te taonga, a ka rongo i te kupu whakapa me nga mea whakaatu i tona he, na ka whakina mai e ia he kupu nana ake, ki te pai te Kai-whakawa Tuturu, ka whakarongo ia ki taua whakinga hara; tukua tonutia atu taua tangata nei kia hereherea, kei neke ake ia i te rua o nga tau.

He whakakawa tuku tata i te Maori mo te tahae mo te tangohanga ranei i nga mea tahae, me te mohio ano he mea tahae, a tau tonu iho te he; ki te pai te Kai-whakawa, ka utua e te tangata hara tona hara, kia takiwhatia nga utu o aua taonga ra. Ki te mea i whakahokia mai nga taonga, ki te pai te Kai-whakawa ka whakahokia iho e ia te whaina ki tana i kite ai e tika ana.

Ki te homai aua moni na, ki te paingia mai ranei e te Kai-whakawa page 23te punga e mau ai aua moni, ekore te kupu whiu e puaki. Ka tukua taua tangata kua tau nei te he ki a ia kia haere. Ki te kahore tenei ritenga e hohoro te rite i te maori kua he nei, ma te Kai-whakawa Tuturu e kaiponu te kupu whiu, ki te pai ia, a taka noa te waru o nga ra. E kore e pai kia maha ake.

4. Ka tau te hara ki runga ki tetahi tangata the mea tuku tata; ki te whakakahoretia ranei te whakawakanga e nga Kaiwhakawa, he mea kahore e pai kia whakawakia, a e whakaaro ana ano ratou he kupu pono taua whakapa hara, ka ki mai nga Kaiwhakawa kia whakahokia nga taonga ki te tangata nona; a ki te mea kua kore taua taonga nei, ka whakaritea e nga Kai-whakawa ona utu ki te moni, ka ki mai ano kia whakaputaina taua moni: ma ratou ano e karanga kia kotahi tonu te putanga mai o te moni, kia rua, kia maha atu ranei.

5. He taitauiariki tahae, i pa ranei ki te mahi tahae, a, ki ta nga Kai-whakawa, kihai i maha i maha ake ona tau i te tekau ma wha i tona panga atu ki taua he, na kua tau te he ki runga ki a ia; kei a ratou te tikauga kia hereherea; kei roa atu ia i te rua o nga marama; kia kawea ranei ki tahaki (ki te mea he tane,) kia wepua, kia kotahi ano hoki taua wepunga, a kati tonu iho; hei tapiri ranei mo te hereherenga.

6. Ki te oati mai te tangata kupu tika, (a ka whakaaro te Kaiwhakawa kei runga i te tika tana kupu), e mohio ana ia kei tetahi tangata, kei tona kainga ranei etahi taonga, he mea tahae, na ka homai he pukapuka rapu (warrant) e te Kai-whakawa ki tetahi pirihimana, ka whakahau i a ia, ratou ko nga tangata i whakaritea hei hoa mona, kia rapua taua taonga: a ki te kitea, ka mauria mai, me nga tangata ano ano nona nei te kainga i kitea ai, ki tetahi Kai-whakawa, kia puta ai ta te Ture tikanga ki a ratou.

Ka tomo te pirihimana ki tetahi whare ki reira rapu ai, ki te uia mai e nga tangata o roto, me whakakite e ia tana (warrant) ki a ratou.

Tipoka Kai Me Nga Mahi Pera. (Malicious Injuries.)

7. Ka takoto te whakaaro kino a tetahi tangata, na kua kore rawa i a ia, kua kino ranei i a ia, (he mea kia kore rawa ai,) tetahi mea e tupu ana, pakiaka ranei, otaota ranei e tupu ana i te kari, i te tupuranga rakau kai ranei: te whiu he herehere; kei neke ake ia i te ono o nga marama: me whaina ranei hei tapiri ki runga ki nga utu o nga mea kua kore nei; kei neke ake ia i te rua tekau pauna.

Ki te tuaruatia taua he e ia me tuku ma nga Kai-whakawa nui.

HaraHaurangi. (Drunkenness.)

8. a. Ki te tau te hara haurangi ki runga ki tetahi tangata, me whaina; kei iti iho i te rima hereni, kei neke ake i te rua tekau hereni. Ka kore nga moni e puta, me herehere, kei neke ake i te wha tekau ma waru haora.

b. He tangata ka hoko pokanoa i te wai whakahaurangi, a iti iho i te rua karani ana i hoatu ai: te whaina, e rima tekau pauna.

e. I hokona, i hoatu ranei e ia he wai whakahaurangi ki te Maori: me whaina; kei neke ake i te tekau pauna.

page 24

9. I tau tuku-tata te he, he mea na te Kai-whakawa Tuturu na nga Kai-wkakawa ranei, a ka tukua te tangata hara kia herea, kei te Kooti te tikanga mo te karanga, me mahi ano hoki i a ia i roto i te whare herekere, kauaka ranei.

10. Ko nga ke nui enei hei whakawakanga ma nga Kai-whakawa, ko nga mea tuku tata. Tera atu ano etahi, tona tini, kakore o taea te korero.

He maha ano hoki nga tikanga mo nga taone; mo nga mahi kia tika; hei pehi ano i te kori; mo nga rori ano hoki kia hangaa kia pai, mo nga turanga kaipuke, mo nga kaipuke ano hoki ke mate kino nei kei runga (quarantine,) mo era atu me pera ano koki, tona tini, Ko te Kai-whakawa Tuturu, ratou ko era atu Kai-whakawa, hei whakahaere mo enei tikanga.

Taua whakauekehanga atu i nga kaiptike ki tahaki (quarantine) ina nokoia e te mate, ke tupato kei urutangia mai te taone. Ka mokiotia te kaipuke e tapoko mai ana, ke mate uruta kei runga, kua ora tata ake ranei tetahi tangata o runga i taua mate, e kore taua kaipuke e tukua kia tu i roto i era atu kaipuke; engari ki tetaki waki motu ke kua oti te whakarite mo te pera. Ekore tetahi tangata e tukua atu ki runga; ekore ano hoki nga tangata o runga e tukua atu ki runga; ekore ano hoki nga tangata o runga e tukua mai ki uta; ekore nga taonga o runga e tukua mai ki uta, kia tirohia ra aho te kaipuke e etahi tangata i whakaritea mo tera mahi, kia puta ra ano ta ratou kupu, kua kore te mate.

Kei te Kawana te whakaaro kia whakaturia etaki o nga Kai-whakawa hei tirotiro mo nga whare herehere o enei motu, Ma ratou e titiro te ahua o te whare herekere, o nga herehere ano hoki i roto. Nga kupu mo nga tikanga o te whare herehere kua takahia, ma ratou e whakarongo e whakatika

1. Ka wakapangia mai he mahi he ki tetahi tangata i te aroaro o te Kai-whakawa, o te Kai-whakawa Tuturu ranei, ke he e taea te tuku tata, me tuhituhi te kupu whakapa ki te pukapuka, me te he ano hoki e whakapakia mai ana. Kahore he rawa e oati ai, ki te kahore e hoatu be pukapuka hopu mai (warrant,) mo te tangata e whakaharatia ana.

Te takiwa hei whakaputanga mai mo taua kupu whakapa hei roto i nga marama e ono i muri o te mahinga o taua he; ka roa ke, e kore e pai

2. Ka takoto taua kupu whakapa ki te aroaro o te Kai-whakawa, ka tukua tana hamene ki te tangata e whakakaratia ana, me tetahi page 25kupu ano, he mea torutoru, he whakaatu ana i te take or te hamene, e ki ana ki a ia kia puta mai ki te aroaro o nga Kai-whakawa kia mania ai nga tikanga o te Ture ki a ia; me te whakaatu ano i te ra, i te wahi, o te whakawakanga.

Ma te pirihimana e hoatu te hamene. Me hoatu ki roto ki te ringaringa o taua tangata nei. Me waiho ranei ki tona whare nohonga; a ka kore tera, ki te whare i noho ai ia i mua tata ake, me hoatu ki tetahi tangata o roto o te whare; hei te tangata kua maha ake ona tau, (ki tana whakaaro iho) i te tekau ma wha. Ki te takoto te kupu whakapa hara ki runga ki te oati a te kai-whakapa, a tetahi kai-whakaatu ranei ana, na ki te pai te Kai-whakawa, ka tika ki te tukua atu e ia i reira tonu iho tana warati hei hopu mo te tangata e whakaharatia ana, hei kawe mai i a ia ki te aroaro o nga Kai-whakawa, kia whakawakia, kia puta ano hoki nga tikanga o te Ture ki a ia.

3. Te ruma e noho ai nga kai-whakawa whakarongo ai i taua kupu whakapa nei, he Kooti tera ma te katoa: ki te kahore e kino te kiki, me tuku noa mai nga tangata ki roto.

Na kua rite te ra, te wahi, hei pntanga mai mo te tangata e whakaharatia ana, a kua marama te hoatutanga o te hamene, kua nui ano te takiwa hei haerenga mai mana; e tau ma nga Kai-whakawa te whakawa o taua kupu whakapa, i a ia ano e ngaro ana; kua puta hoki te koha ki a ia: he aha ia te ngaro noa ai? mana tonu te whakataunga iho a ta ratou Kooti. Ki te takoto ia te kupu whakapa i runga i te oati, e tau ma nga Kai-whakawa te tuku ta ratou warati hei hopu mo te tangata e whakaharatia ana, ka whakaneke atu ai i te whakawakanga, kia mau ra ano ia.

Ki te mea i reira ano te tangata e whakaharatia ana, a kei te ngaro te kai whakahara, na kei nga Kai-whakawa te tikanga mo te whakakahore rawa i te kupu whakapa, mo te whakahoro atu ranei i te whakawakanga ki tetahi atu ra; kei a ratou tonu nga tikanga e pena ai ratou.

4. Ki te mea kei reira tonu raua, ko te tikanga tenei o ta raua mahi whakawa.

Ka korerotia te tikanga o te kupu whakapa ki te tangata e whakaharatia ana, a ka uia ia, he kupu ranei tana e kore ai te hara e tau ki runga ki a ia. Ki te whakaae atu ia ki te tika o te kupu whakapa, ki te kahore hoki ana kupu hei karo mo te hara, a, ki ta nga Kai-whakawa, e mohio ana ia ki te tikanga o to kupu whakapa hara, na whakatau tonu iho ratou i te hara ki runga ki a ia, karanga tonu atu i to whaina, i te whiu ranei mona. Ki te mea kei a ratou te tikanga mo te nui o te whaina, whiu ranei, me whakarongo ratou ki etahi kupu whakaatu, kia tika ai te nui o taua whaina, whiu ranei.

Ki te kahore ia e whakaae ki te tika o te kupu whakapa, na ka wakawakia e nga Kai-whakawa.

Ko te kai whakahara, ko tana roia ranei, ki mua. Ka korerotia e ia ana korero, ka karangatia ano hoki ana kaiwhakaatu. Ka mutu te kai whakaatu te ui, na ka uia e tera taha, e te tangata e whakaharatia ana, e tana roia ranei. Na, ko te kupu karo a te tangata e whakaha-page 26ratia ana, muri iho ko ana kai wkakaatu. Ka mutu, na, ki te pai te kai whakahara, tana roia ranei, ka uia ano e tona taha.

Ki te kahore ke kai whakaatu a te tangata e whakaharatia ana, ki te mea ranei mo nga tikanga anake o ana mahi i era ata takiwa nga korero a ana kai whakaatu, ka mutu i reira, ina poto ana korero, nga korero ranei a aua kai whakaatu na.

Na, mo te mea e whakawakia ana nga korero a ana kai whakaatu, e tan ma te kai whakahara e karanga etahi atu kai whakaatu kei utu mo ta ratou. Hei runga tonu ia nga korero a enei i nga kupu a nga kai whakaatu karo.

E kore e puta tetahi atu kupu a tetahi taha kei tapiri mo a ratou ake kupu kua oti nei te korero, mo nga mea wkakaatu ranei a tera taha.

5. Ka rangona nga kupu a tetahi taha, a tetahi taha, me a raua mea whakaatu, na ka whakaaroa ena mea katoa e nga Kai-whakawa, ka whakatakotoria te huarahi. Ki te mea ratou, kihai i tau; he iti rawa ranei taua mea nei, e kore e pai kia whiua, na ka whakakahoretia e ratou.

Ki te whakaaro ratou kua tau te he, ka whakataua, ka karangatia ano hoki te roa o te hereherenga, te nui ranei o te whaina, o nga utu ano o te whakawakanga. Ki te mea he whaina, ka karangatia ano e ratou kia pewhea te roa o te hereherenga ki te kahore e puta taua whaina me nga utu auo o to whakawakanga.

Ka whakataua te he, tuhituhi tonu iho nga Kai-whakawa i a ratou nei mahi, whakapiri ano hoki i o ratou ingoa. Tuhiluhi rawa te ra, te wahi i whakataua ai taua hara nei, te ingoa o te tangata hara, nga ingoa o nga Kai-whakawa, te hara, te ra ano hoki me te wahi i mahia ai te hara.

6. I te mea e whakawa ana, e tau ma nga Kai-whakawa i roto i te Kooti te whakaneke atu i te whakawakanga, ki te whakaaro ake ratou me pena; ki te mea hoki ratou kihai i roa te takiwa hei mahinga mo tana kupu karo e te tangata e whakakaratia ana; ki te mea ranei kua araia atu e te aha ranei e te aha ranei tetahi kai-whakaatu e nui ana mo tetahi taha. Katahi ka waiho te whakawakanga mo tetahi atu ra, ka whakaritea ano he ra, he wahi, hei whakaotinga; he mea karanga nui ki nga taha e rua, ki a raua roia ranei.

Ka whakanekehia nei te whakawakanga, ma nga Kai-wkakawa e tuku tangata e whakaharatia ana kia haere noa atu; ma ratou ranei ia e tuku ki tetahi whare-herehere, ki tetahi atu wahi ranei e paingia ana e ratou hei tiakanga mona.

7. I nga whakawakanga tuku tata, ki te pai nga Kai-whakawa, ka ki mai ratou ki te tangata e whakaharatia ana kia homai e ia ki te kai whakapa nga moni i whakaaroa e ratou e tika ana. He whakawakanga i whakakahoretia, ki te pai ratou, ka ki mai ratou ki te kai whakapa kia komai ki te tangata i whakakaratia etahi moni hei utu mo te whakawakanga, ta ratou i kite ai e tika ana.

Ki te kore e puta wawe mai nga moni pena, nga mea karanga a nga Kai-whakawa, me tango me hoko nga taonga o te tangata ki a ia nei ta ratou kupu. Ki te kore e rite i nga taonga, ma nga Kai-page 27whakawa e tuku taua tangata nei kia hereherea, ki te pai ratou. Kei neke ia i te marama kotahi. Ki te puta mai aua moni i taua takiwa, me tuku.

8. I karangatia he whaina he utu ranei e nga Kai-whakawa; ki te kore e puta mai i roto i te takiwa i karangatia, ma tetahi Kai-whakawa e tuku tana Warati hei tango mo nga taonga kia hokona hei moni mo to pena. Kati ano i nga taonga e rite ai taua moni, nga mea e tangohia e te pirihimana. Kaua e whakanuia rawatia ake. Kaua ano hoki ia e roa ki reira; me tango nga taonga, haere tonu atu. Kei poka ki nga taonga o te tangata ke; ko nga taonga anake o te tangata i tohungia mai e nga Kai-whakawa.

9. Ki to kore e kitea e to pirihimana he taonga e rite ai aua moni na, me nga utu ano o te tangohanga; ki te pai te Kai-whakawa, ka tukua e ia tana Warati kei tuku i taua tangata kua he nei, ki tetahi whare-herehere, a taka noa nga ra i karangatia; ki te kore e haukotia e te utunga o nga moni tuatahi, o nga moni ano o muri kua piri nei nei ki runga. Te roa o taua hereherenga nei kei neke ake i to marama kotahi mo to mea kihai i maha [ake i to rima pauna. He maha nga rima pauna, na, me pena tonu, a taea noatia te toru o nga marama; kati tonu i reira.

10. I nga whakawakanga a te Kuini, a te tangata ake ranei, me whakamaori ki te reo maori nga hamene, nga kupu ngare, nga panui ranei a to Kai-whakawa, a te Kia-whakawa Tuturu ranei ki te tangata maori, ka hoata ai ki a ia. Kei haere ko te reo pakeha anake. Ka hoatu he Warati hei hopu mo tetahi tangata Maori, hei herehere ranei i a ia, hei tango ranei i ona taonga; me hoatu ano tona whakamaoritanga.

11. Ki te whakamanumanu atu tetahi tangata ki te Kai-whakwa, Kai-whakawa Tuturu ranei, i a ia e Kooti ana i te whakawakanga a te Kuini, a te tangata ake ranei; ki te whakararurua ranei e ia nga mahi a te Kooti, he main whanoke nana; ki te whakahawea atu ia, me te titiro mai ano ratou, e tau ma te Kai-whakawa, Kai-whakawa Tuturu ranei, ia e tuku ki te whare herehere. Kei roa ake i te tekau ma wha o nga ra. Me whaina ranei: kei neke ake ia i te Tekau Pauna.

Pirihimana. Policemen. Constables.

12. Ko nga kai mahi enei a te Ture hei mahi i nga kupu, i nga warati, a nga Kai-whakawa, a nga Kai-whakawa Tuturu. Me oati te pirihimana ki te aroaro o tetahi Kai-whakawa, e kore ia e mahi i runga i te whakapai tangata, i runga ranei i te whakakino tangata; ka puta ona whakaaro ki te ata noho kia mau; ki te pahua, me era atu he, kia pehia.

Ka rangona he hara, hohoro tonu tana rapu, whakapau rawa ona uaua ki te whakaputa ake i te tangata nana nei taua hara ki te whakawakanga.

He kori ki tona aroaro, me whakaputa rawa tona kaha ki te pehi. Ki te karangatia e ia etahi atu hei hoa mona, a ka kore ratou e piri mai ki a ia, ka whainatia ratou, ka hereherea ranei. Ki te araia mai page 28ia e tetahi tangata, i a ia ka pehi nei i te mahi kori e tau mana te hopu i taua tangata, te kawe i a ia ki te aroaro o te Kai-whakawa. Kaua ia a patu i te tangata, e whakaware ana i a ia. Kia ata hanga ano ia ki te tangata kua mau i a ia. Heoi ano tana, ke pupuru kei riro.

13. I riro mai he moni, he taonga ranei, i tetahi pirihimana i a ia ka mahi nei, kei hunaa e ia tetahi wahi; me wkakaatu katoa nga mea i homai ki a ia kia tiakina; nga mea ano hoki i tangohia e ia i runga ia te Ture ritenga.

Mutunga O Te Pukapuka I.

page 29