Nga he i tenei Upoko ko nga mea e whakawakia ana e te Kai-whakawa, e te Kai-whakawa Tuturu ranei, a oti toau iho. Ma ratou hoki e whakarongo; ko ta ratou kupu ano hoki hei whakaoti i reira tonu ano. E kore e tukua atu ma te Kooti nui e whakawa.

page 22

Ringa-pa. (Assault.)

1. Ki te pokanoa ta tetahi tangata pa atu ki tetahi tangata, tana patu ranei i a ia: te whiu, he Whaina, kei neke ake i te Tekau Pauna; me herehere ranei, kei neke ake i te toru o nga marama.

Ka tau tenei he ki runga ki tetahi tangata, a ka marama te whakaatu mai a tetahi tangata kupu tika ehara nei i te tangata i ringapatia nei, he mea pokanoa taua he, he mea take kore, a hauatia iho tetahi wahi o te tinana o taua tangata nei, ki te whainatia te tangata nana nei te patu, a ka pai nga Kai-whakawa, ka tukua mai ki te tangata i hauatia nei tetahi wahi o te whaina, (ta ratou i pai ai;) kaua e neke ake i te hawhe o te whaina.

Ki te mea he nui noa atu te matenga o taua tangata nei, a he iti te whaina, kahore e rite ki tona mate te nui o te wahi hei hoatutanga ma nga Kai-whakawa ki a ia, kei a ia te tikanga, ki te pai ia, kia whaia nga mea e tino rite ana i roto i te Kooti nui.

Kaua e tukua Ma taka te toru o nga marama i muri i te ringa patanga, ka whakapa hara ai ki te aroaro o te Kai-whakawa.

Tahae. (Larceny.)

2. a. Ki te whakapangia mai he hara tahae ki tetahi tangata, he tahaetanga i tetahi mea kihai i neke ake ona utu i te Tekau Pauna, a ka rongo ia i te kupu whakapa; me nga mea whakaatu i tona he, na, ka whakina mai e ia, he kupu nana ake; ki te pai nga Kai-whakawa ka whakarongo ratou ki taua whakinga hara; tukua tonutia atu taua tangata nei kia hereherea, a taka noa etahi marama; kei neke ake i te tekau ma rua.

b. Kihai i neke ake i te Rima Pauna te taonga kua whakapangia mai nei te tahae, ki te pai nga Kai-whakawa, ma ratou ano taua whakawakanga: a ki te tau te hara, ma ratou ano e tuku te tangata hara kia hereherea, kaua ia e neke ake i te ono o nga marama.

c. Kihai i neke ake i te rua tekau o nga hereni nga utu o te taonga i tahaetia, ki te whakaaro nga Kai-whakawa he hanga noa taua mea nei, kahore e pai kia whakawakia, ahakoa kua mau te tahaetanga, ma ratou ano e whakakahore, ki te pai ratou.

3. He tangata Maori kua whakapangia nei he hara tahae ki a ia i te aroaro o te Kai-whakawa Tuturu, he hara tango ranei i te mea tahae, ahakoa nui, ahakoa iti nga utu o te taonga, a ka rongo i te kupu whakapa me nga mea whakaatu i tona he, na ka whakina mai e ia he kupu nana ake, ki te pai te Kai-whakawa Tuturu, ka whakarongo ia ki taua whakinga hara; tukua tonutia atu taua tangata nei kia hereherea, kei neke ake ia i te rua o nga tau.

He whakakawa tuku tata i te Maori mo te tahae mo te tangohanga ranei i nga mea tahae, me te mohio ano he mea tahae, a tau tonu iho te he; ki te pai te Kai-whakawa, ka utua e te tangata hara tona hara, kia takiwhatia nga utu o aua taonga ra. Ki te mea i whakahokia mai nga taonga, ki te pai te Kai-whakawa ka whakahokia iho e ia te whaina ki tana i kite ai e tika ana.

Ki te homai aua moni na, ki te paingia mai ranei e te Kai-whakawa page 23te punga e mau ai aua moni, ekore te kupu whiu e puaki. Ka tukua taua tangata kua tau nei te he ki a ia kia haere. Ki te kahore tenei ritenga e hohoro te rite i te maori kua he nei, ma te Kai-whakawa Tuturu e kaiponu te kupu whiu, ki te pai ia, a taka noa te waru o nga ra. E kore e pai kia maha ake.

4. Ka tau te hara ki runga ki tetahi tangata the mea tuku tata; ki te whakakahoretia ranei te whakawakanga e nga Kaiwhakawa, he mea kahore e pai kia whakawakia, a e whakaaro ana ano ratou he kupu pono taua whakapa hara, ka ki mai nga Kaiwhakawa kia whakahokia nga taonga ki te tangata nona; a ki te mea kua kore taua taonga nei, ka whakaritea e nga Kai-whakawa ona utu ki te moni, ka ki mai ano kia whakaputaina taua moni: ma ratou ano e karanga kia kotahi tonu te putanga mai o te moni, kia rua, kia maha atu ranei.

5. He taitauiariki tahae, i pa ranei ki te mahi tahae, a, ki ta nga Kai-whakawa, kihai i maha i maha ake ona tau i te tekau ma wha i tona panga atu ki taua he, na kua tau te he ki runga ki a ia; kei a ratou te tikauga kia hereherea; kei roa atu ia i te rua o nga marama; kia kawea ranei ki tahaki (ki te mea he tane,) kia wepua, kia kotahi ano hoki taua wepunga, a kati tonu iho; hei tapiri ranei mo te hereherenga.

6. Ki te oati mai te tangata kupu tika, (a ka whakaaro te Kaiwhakawa kei runga i te tika tana kupu), e mohio ana ia kei tetahi tangata, kei tona kainga ranei etahi taonga, he mea tahae, na ka homai he pukapuka rapu (warrant) e te Kai-whakawa ki tetahi pirihimana, ka whakahau i a ia, ratou ko nga tangata i whakaritea hei hoa mona, kia rapua taua taonga: a ki te kitea, ka mauria mai, me nga tangata ano ano nona nei te kainga i kitea ai, ki tetahi Kai-whakawa, kia puta ai ta te Ture tikanga ki a ratou.

Ka tomo te pirihimana ki tetahi whare ki reira rapu ai, ki te uia mai e nga tangata o roto, me whakakite e ia tana (warrant) ki a ratou.

Tipoka Kai Me Nga Mahi Pera. (Malicious Injuries.)

7. Ka takoto te whakaaro kino a tetahi tangata, na kua kore rawa i a ia, kua kino ranei i a ia, (he mea kia kore rawa ai,) tetahi mea e tupu ana, pakiaka ranei, otaota ranei e tupu ana i te kari, i te tupuranga rakau kai ranei: te whiu he herehere; kei neke ake ia i te ono o nga marama: me whaina ranei hei tapiri ki runga ki nga utu o nga mea kua kore nei; kei neke ake ia i te rua tekau pauna.

Ki te tuaruatia taua he e ia me tuku ma nga Kai-whakawa nui.

HaraHaurangi. (Drunkenness.)

8. a. Ki te tau te hara haurangi ki runga ki tetahi tangata, me whaina; kei iti iho i te rima hereni, kei neke ake i te rua tekau hereni. Ka kore nga moni e puta, me herehere, kei neke ake i te wha tekau ma waru haora.

b. He tangata ka hoko pokanoa i te wai whakahaurangi, a iti iho i te rua karani ana i hoatu ai: te whaina, e rima tekau pauna.

e. I hokona, i hoatu ranei e ia he wai whakahaurangi ki te Maori: me whaina; kei neke ake i te tekau pauna.

page 24

9. I tau tuku-tata te he, he mea na te Kai-whakawa Tuturu na nga Kai-wkakawa ranei, a ka tukua te tangata hara kia herea, kei te Kooti te tikanga mo te karanga, me mahi ano hoki i a ia i roto i te whare herekere, kauaka ranei.

10. Ko nga ke nui enei hei whakawakanga ma nga Kai-whakawa, ko nga mea tuku tata. Tera atu ano etahi, tona tini, kakore o taea te korero.

He maha ano hoki nga tikanga mo nga taone; mo nga mahi kia tika; hei pehi ano i te kori; mo nga rori ano hoki kia hangaa kia pai, mo nga turanga kaipuke, mo nga kaipuke ano hoki ke mate kino nei kei runga (quarantine,) mo era atu me pera ano koki, tona tini, Ko te Kai-whakawa Tuturu, ratou ko era atu Kai-whakawa, hei whakahaere mo enei tikanga.

Taua whakauekehanga atu i nga kaiptike ki tahaki (quarantine) ina nokoia e te mate, ke tupato kei urutangia mai te taone. Ka mokiotia te kaipuke e tapoko mai ana, ke mate uruta kei runga, kua ora tata ake ranei tetahi tangata o runga i taua mate, e kore taua kaipuke e tukua kia tu i roto i era atu kaipuke; engari ki tetaki waki motu ke kua oti te whakarite mo te pera. Ekore tetahi tangata e tukua atu ki runga; ekore ano hoki nga tangata o runga e tukua atu ki runga; ekore ano hoki nga tangata o runga e tukua mai ki uta; ekore nga taonga o runga e tukua mai ki uta, kia tirohia ra aho te kaipuke e etahi tangata i whakaritea mo tera mahi, kia puta ra ano ta ratou kupu, kua kore te mate.

Kei te Kawana te whakaaro kia whakaturia etaki o nga Kai-whakawa hei tirotiro mo nga whare herehere o enei motu, Ma ratou e titiro te ahua o te whare herekere, o nga herehere ano hoki i roto. Nga kupu mo nga tikanga o te whare herehere kua takahia, ma ratou e whakarongo e whakatika