Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Proceedings of the Third Kotahitanga Parliament, April to May 1894

Pakirikiri, Mei 19th, 1894

10 a.m.

Pakirikiri, Mei 19th, 1894.

Tiamana,—Ka puare te Whare.

P. Paraihe.—Motini No. 32.

page 98

Hone Heke.—Motini No. 33.

H. Tomoana.—Motini No. 34. Patai.

H. Tomoana.—Motini No. 35.

Tiamana.—E tae mai ana he reta whakaatu mai aianei. Tera pea e perehitia ki Turanga nei nga Pire epaahi ana i tenei Whare. Kote pukapuka Rarangi ingoa tenei ote aputihana. Mete pukapuka whakamana ia H. Tomoana hei Riira mote aputihana te 15 nga mema. Ete aputihana pehea to koutou hiahia inaianei.

H. Ropiha.—Kia whakamana mai matau ete Whare.

Tiamana.—Epai ana, keite Whare te ritenga.

R. Wharerau, Minita, E ui ana mehemea, pehea te ritenga o tenei mea ote aputihana. Epai ana ma H. Heke e whakamarama,

H. Heke.—Ko tenei mea he whakamana ite kai arahi anake ano, engari, e haere mai ana i roto ite Hekeretari o Ingarangi, penei ana te ritenga ote aputihana pakeha. A, e uiui ana nga mema, epai ana mo tana aputihana.

Tiamana.—Ite mea kua whakaaetia te motini a H. Ropiha, kia tu te apitihana, no reira ka uia atu koutou. Nga mema e whakaae; ana kia tu te aputihana, me ki mai ae! ae! kua riro ite ae! kua whai maua te apitihana i tenei ra Mei 19, 1894.

Te Pire a Hone Heke. No 33.—I kokiri mai ai i tenei ra ka panuita atu kia koutou.

Hone Heke.—Ka whakamarama ite pire. Ka mea—He upoko tenei, a he upoko ano to te pire "Tono Mana." Kua paahi ra. Ko aku wahara he pire pakeke tenei i runga i taku mohio tera e whakataka te upoko ote "Tono Mana" nei. No reira i hanga ai e au tenei hei upoko mo taua pire "Tono Mana" i na whakataka, no reira i takua ai ma koutou e whakaae. E 3 enei putake nunui.

1 Koto Tono Maua.
2 Te Tiriti o Waitangi.
3 Kote rarangi 71. No reira mehemea epai koutou ki tenei. Pire me korero.

H. Ropiha.—E tino pai ana au ki tenei.

H. P. Tunuirangi (Minita).—E tautoko ana au i tenei page 99Pire. A, e mea ana hoki au, kaua atu he [unclear: kupa] e homai ki tenei Pire, notemea e hangai tonu ana taua haere.

P. Patapu,—E tautoko ana au i tenei Pire, a, e hiahia ana hoki au kia penei katoa te ahua o nga mema, me o ratou whakaaro.

R. Wharerau (Minita)—Kote pire tono mana i oti rawa i tera tau ite Waipatu, a, te hokinga atu onga mema ka korero kinga iwi ite panga ote ahau o tana Pire, me ona otinga. Note hanganga houtanga nei. Ka ki penei ahau kia marama rawa te tirotiro enga Hon. Mema ite ahua ote Pire nei mote oho rere pea onga iwi te take i korero ake ai ahau, e pai ana me whakamarama ano.

Hone Heke.—E tika ana nga korero ate Hon Mema, Minita a R. Wharerau. A, kote take tonu tenei i kokiritia ai e au tenei Pire kite Whare kia tirotiro koutou. Ko ta koutou epai ai ko reira ahau, a, ekore hoki au epai kite hanga iwa i tetahi mea aku ake, engari kia riro mai ra ano te whakaaetanga o tenei Runanga. No reira enga Hon Mema, ma koutou e tirotiro marie kia pai te mahi, a, kia kaha hoki.

H. Niania.—E tautoko ana au ite Pire hanga hou a Hone Heke.

Tiamana.—Ete Pika, kaere rawa he rarurara o tenei Pire, engari, tera noa atu te raruraru ko nga komiti e haere ki Poneke. Taku mohio, kaore rawa he tangata e kaha i tenei Where, mo te whaaki i ana mahi whakamate ia tatou. A, hemea uauarawa kia tatu taku korero. No reira e penei ana an kote Pire nei hemea, mama noa iho. Kaore he mate epa mai kia tatan. kei taku e korero ake nga mea e pouritia ana au, a, he [unclear: hiahia] ana hoki ahau kia oti tenei mea.

Pika Tuku Pooti—Konga mema epai ana kite Pire a Hone Heke, me ki mai ae! ae! kua riro ite ae!. Te Ripoata ate komiti mo pinepine te kura, ara, te Pire a Wi Pere, me nuka atu mo ate mane 21. 1894.

Pika.—Ka heke ki raro i taua tauru. Ka noho a komiti te Whare.

Pire Mana, H. Tomoana,—Kaoro au e marama ana ki tenei Pire, notemea, kei muri noa atu te ritenga mo tenei Pire mana. Engari, Kia oti ta tatou mahi kanui te pai.

W. Katene.—E hiahia ana ahau me paahi tenei Pire note mea, ko taua mana mote kawanatanga he whakamutu monga page 100raruraru epa ana kinga iwi oto Kotahitanga. Kote oranga mote kawanatanga 1/- ite tangata kotahi, waiho taku kupu i konei tekoto ai.

H. Ropiha.—E tautoko ana au i tenei Pire mana, mete moni kohi i korerotia mai ra e te Hon. Mema W. Katene.

M. Paewai.—E tautoko ana au ite rarangi, a, e tono atu ana ite pooti kia tukua mai.

Tekihana 1. Tiamana.—Nga mema e whakaae ana kite rarangi Tehihana 1 ote Pire mau mote Kawanatanga me ona komiti me ki mae Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahi, Mei 19th, 1894.

Tekihana 2. P. Patapu.—E tautoko ana ahau i tenei rarangi e tono ana ahau ite pooti. Kia tukua mai.

P. Hapuku.—E tautoko ana ite rarangi. Me tuku mai te pooti.

Tiamana.—Nga mema e whakaae ana me ki mai Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahi, Mei 19th, 1894.

Tekihana 3. H. Ropiha.—E tautoko ana au itenei rarangi e tono atu ana ite pooti.

H. Heke.—E tauteko ana hoki ahau.

Tiamana.—Nga mema e whakaae ana me ki mae Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahitia, Mei 19th, 1894.

Tehihana 4. Tiamana.—Pooti. Nga mema e Whakaae ana me ki mai Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahi, Mei 19th, 1894.

Tekihana 5. H. Ropiha.—E tono ana ite pooti.

H. Heke.—E tautoko ana.

Tekihana 6. Tiamana.—Nga mema e whakaae ana ki tenei rarangi, me ki mai Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahi. Mei 19th, 1894. Ka nuku te Whare mo ate 2 p.m.

2 p.m. Ka puare te Whare.

Tiamana.—Konga Ruuri ote Whare te mahi mo tenei wa. A, e mea ana hoki au, kaore tahi he tikanga i roa ai te korero mo tenei take.

page 101

H. Ropiha.—E tautoko ana au, kaore he kupu mate aputihana.

W. Katene.—Kote tono a to Rununga Ariki kia 25 te koramu, e whakapai ana au ki taua korere, notemea, i tu uaua rawa to tatou Paremata i tenei tau ite korenga onga mema.

T. Whuia, Minita.—Konga take, kaore ite ruuri, epai ana me Menemana mai ki roto. Epai ana te korero ate mema o Ngapuhi nei, mote koramu, a, e mea ana, me whai mana to Paremata kite whakarite, me puare ite torutoru onga mema i tao mai.

Tiamana.—Konga mema kaore i tae mai, a kihai ia i tuku whakaatu mai ite take o tana ngaro atu. Me whaina ia e £5. Otira, i noho atu ia i tetahi take raruraru i pa ki a ia, e tika ana tera, kia noho atu. Ko taua mema, i whainatia ra. Ka mutu tonu atu ia ite mema mo te Paremata. Heoi, ka tukua atu te Pooti mo tonei take. Nga mema e whakaae ana ki tenei Runri katoa, me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae! Paahi Mei 19th, 1894. Te Menemana mo te Ruuri, Paahi.

Tiamana.—Motini No. 30, Na Te Heuhou Tukino. E tika ana me tu te kai Motini kite whakamarama i tana motini.

Te Heuheu Tukino.—Ka mea: Note tau 1892 i motinitia i reira he tunga tuturu mote Paremata, mo ake tonu atu. I meinga i reira me penei te tunga mo taua paremata mete Taone pakeha. No reira tonu au i mea ai, mo tu ki Taupo-Nui-a-Tia. Nga Take.

1. Te Take he waenganui ite whenua.
2. Kei reira nga iwi nunui.
3. Kei reira nga huinga onga huarahi ote ao, e rite ana mote tae ki Tokaane, A, kote korero ano tenei ate Pakeha.
4. Kei reira te wai pai, he Puia, hei kaukau—kei reira nga wai rongoa, monga mate.
5. Kote ara haerenga, etae ai ki Tokaanuhe huarahi Pakeha tonu, a tae noa.
6. Konga Hauhau i aaru ia Tawihao e tino hiahia ana kia tu ki reira te Paremata Maori.
7. Ko Tokaanu. Ko tenei whenua e nui ake ana ite Rau mano Eka. A, i korero nui au ki nga tangata e rite ana mo tana whenua, me tuku tana waahi hei tunga mo te Paremata, a whakaae katoa mai ana ratou.page 102
8. Ko enei tangata katoa e tino huihui ana o ratou whakaaro ki reira te Paremata. Ko o ratou whenua e kootitia ana kua unuhia, a, e tatari ana ratau kite kupu ate Kotahitanga. A, mehemea pea, ekore epaingia taku tono nei, tere pea tera iwi, ka tuku ano i o ratou whenua kite kooti.
9. Kua whakahaua e au te Pakeha kai kuuri. Kia wehewehea rawatia taua Whenua, ’nga Tiriti, menga huarahi katoa. No reira enga Hon. Mema e inoi atu ana au kia whakaanetia mai e koutou, otira, kaore aku tino porangi atu ki to koutau whakaaetanga Hohoro.

H. Paerata, Minita.—E whakapai ana au kite motini nei, otira, emea ana ano au me nuku atu mo etahi tau. Notemea, ehiahiatia nuitia ana ta tatou taonga enga iwi inaianei, ina hoki ko Rotorua a tenei tau, a, i muri o reira ko hea ranei.

H. Paea.—Keite pai au kinga korero ate Hon. Mema o Taupo nei, otira, e tautoko ana au i nga korero a H. Paerata, Minita, nei.

Tiamana.—E tono ana au kite Tumuaki kia tuhia rawatia te motiui ate Heuheu, ki roto inga pukapuka ote Paremata. No temea ka rua ka turn rawa nga tau i oke ai a Te Heuheu ite Paremata kia riro i a [unclear: ia].

H. Heke.—E tautoko ana ahau inga korero ate Hon, Tiamana a T. Tikao.

R. Wirihana.—E tautoko ana au inga korerolate (wepu) H. Paea, ote Kawanatanga.

Pika.—Pooti. Nga mema e whakaae ana me whakauru te motini nei ki nga pukapuka ote Paremata, me ki mai Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahi Mei 19th, 1894. Kote Ripoata ote motini onga Hon. Wahine o Heretaunga.

H. Paerata (Minita).—Kote Pire anga Wahine nei, Kei te kawanatanga e takoto ana epai ana me waiho mate Kawanatanga e whakazite. Kua neke te Whare mo ate Mane 21st, 1894.