.gif)
10 a.m.
Pakirikiri, Mei 10, 1894.Ka puare te whare.
Taare Tikao, Chairman. Ite mea, kua Rihaina a Tomoana i toona ingoa Pika e tika ana me rapurapu e koutou he Pika hou. A, mehemea he motini ne menemana ranei kei etahi o koutou me homai inaianei ano.
No 17—H. P. Tunuiarangi Motini,
No 18—Hoori Ropiha Motini.
No 19—Timi Waata Motini.
Tiamana—Ke te motini tuatahi e mahi, kote motini No 17.
H. P. Tunuiaranga motini No 17.—E motini ana ahau i a mohi Te Ata, Kia tu hei Pika.
P. Taui,—E tautoko ana ahau ite motini No 17.
Hoori Niania.—E tautoko ana ahau ite motini No 17,
Hira Paea,—He menemana. Ko Taare Tikao hei Pika,
E. Tewano—E tautoko ana ahau ite menemana.
Tiamana Taare Tikao.—E unu ana ahau i taku ingoa i runga ite menemana ate Honore Mema, no reira taku inoi ki aia, kia unuhia taua menemana.
page 51
H. Tomoana.—E whakatika ana au kite menemana a, e tautoko ana ahau e rite ana to nohoanga Tiamana kite nohoanga Pika.
H. Ruru—E tautoko ana ahau ite motini No 17.
T. Whuia (Minita)—Kaore atu he tautohe mete menemana, note mea, kua unu a T. Tikao i toona ingoa i roto ite menemana.
T. Tikao (chairman).—Kei te nohoanga Tiamana nga mahi pakeke, heoi, ko au tenei kei taua nohoanga inaianei, a, e penei atu ana ahau, kati noa te nohoanga mooku i tenei.
Motini No 18. H. Ropiha.—Taihoa tenei motini e mahi.
Tiamana.—Kote reta Rihaina tenei a Henare Tomoana i toona ingoa pika. Kua tuhia ete karaka P.P.
R. Wirihana.—E motini ana ahau, a Timi Waata, ia Wiremu Katene kia tu hei Pika, na, e penei ana ahau a R. Wirihana, kia tukua mai te pooti mo enei tangata e rua. Mohi Te Ata and W. Katene.
H. Paea.—Eunu ana ahau ite menemana.
W. Katene.—E tono atu ana ahau ite pooti momaua ko taku hoa.
Mohi Te Ata.—E whakapai ana ahau ki o maua ingoa, a, e pai ana me pooti, ki reira au hinga mai ai e pai ana.
Tiamana.—Ka tukua atu nei te pooti. Kote "kahore," mo mohi, kote "Ae," mo W. Katene. I runga o te pootitanga, kitea ana, e 22 mema i riro ia mohi, 16 mema ia Wi Katene. Heoi, tu ana ko mohi Te Ata hei Pika, mo te Whare o Raro, Ka noho ia ki runga i toona tuuru i tenei ra.
Mohi Teataihikoia Pika.—Enga Honore Mema, kaore au e mohio ana kinga mahi, menga ruuri o tenei nohoanga, a, kei kino koutou, he mea i pootitia ekore e taea te whakahapa a, konga mahi katoa mate Tiamana nei inaianei, te karakia me te whakapuare, mana katoa i runga ano i taku kuaretanga. Ka mutu aku korero. Kia ora tonu koutou. Tiamana ma H. Tomoana e eati tenei Pika. Heoi, i runga o aku wa ngaro, e ahei ana te Pika kite whakatuwhera i te whare, mete karakia i mua atu ite puaretanga o te mahi, a. e whakaae ana ahau, ite mea ki konei atahi maua, epai ana maku aua mahi page 52
katra. Konga he ki roto ote Whare nei, kaua [unclear: e] mauria atu ki waho ote marae, a, e tika ana nga korero whakamarama ate [unclear: Pike, Ko e] karakia e mea ana au mana ano.
Pirimia.—He mea tika me oati te Pika, kaua ranei, me [unclear: raibo ia] ati o taua mema e pai ana, kei te Whare te ritenga, [unclear: engari, ku] e ture ate Paremata Pakoha e oatitia ana te Pika, tenei te [unclear: ture] kua oti ite Kawanatanga mote oati ote Pika, otira, [unclear: otira], kaore ano i paahitia, a, keite Whare te ritenga.
Tiamana.—A. ite mea kua noho ia ki konei, he mea tino tika ano me oati te Pika.
H. Paea.—E tautoko ana ahau me oati tenei Pika.
W. Katene.—E tino hiahia ana ano hoki ahau, kia oatatia tenei Pika ma H. Tomoana e oati.
Pirimia.—E toruitau te mananga o nga ingoa onga mema mete, Kawanatanga, ka mutu, a, penei ano hoki te Pika.
Pika.—Mate Tiamana e panui te Ripoata ate Kawantanga Maori.
Tiamana.—Ka panui ite motini No 15 Ripoata ate Kawanataga.
Wi Katene.—E mea ana ahau, me timata ta tatou mahi ite ranangi (1). Heo, kote rarangi tutahr nei e rite ana ki, taku motini, me unu mai taku motini ki waho, Kei te Whare e koto ana.
H. Ropiha.—He patai. Ka kawea enaei rarangi ki whea whakaoti ai? Kote Paremata Pakeha ranei, Paremate Maori renei?
Pirimia.—Ka haere kite Paremata pakoha enei mea katoa mehemea epaahi inga Whare erua.
F. Ruru.—Patai. E. Kore ranei e tika kia homai te pire.
Pirimia.—Ehara ite mea kua oti katoa aua pire kia whakaotia e koutou, no reira, i nekehia mai ai ma, koutou e eharga.
P. Tomoana.—Ekore tatau e kaha kite mahi i enei mea, notemea, ko ta te Kawanatanga etatari ana kia paahitia, no rei a, e whakaae ana ahau kia paahitia te [unclear: rarungi] tuatahi, a, i muri i taku whakaaetanga me homai te Pire ota Ripoata.
page 53
R. Wirihana.—He patai kite Kawanatanga e [unclear: petea] ana te pire a Wi Pere i whakatarewatia ite tau 1893. E kore e taea e tatou te korero whakatepe enei mea, kotahi anake te kupu nui ma tatou he paahi i enei Ripoata.
Tiamana.—E tika aua nga whakamarama a H. Tomoaua.
R. Wirihana.—Me tino unu mai taku motini awaho atu nei—A, e tautoko ana au ite rarangi (1)
W. Katene.—Kaore e rua o toru tunga ote tangata ki te korero, mohemea keite hea ano te Pika, kia taka kite [unclear: Thomana], katahi ka tike, kua paahi te rarangi tuatahi ite panuitanga tuatahi. Heoi, ka nekehia te Whare mo ate 2 p.m.
2 p.m. Ka puare the Whare.
Pika, M. Teaty.—Panui tuarua ite Ripoata ate Kawanatanga ite rarangi tuatahi, tuarua, tuatoru, tuawha, tuarima, tuaono. I muri o taku panuitanga, ko reira kontou tino whai kapu ai mo enei rarangi katoa, e korero ai koutou i a koutou nei korero e pai ai.
H. Tomoana.—E whakaae ana ahau me tuku kite [unclear: komiti] whiriwhiri: E penei ana ahau me mahi mai te Kawanatanga ite pire.
A. Tekume.—E hiahia ana ahau me mahi tenei take e tatau kia oti.
W. Katene.—E tantoko ana i ta Herare Tomoana.
A. Tekume.—E tautoko ana ahau i ta H. Tomoana.
N. Patuawa.—I mea ahau i oti ano ite Waipatu, na tatou ano e whakaoti. Kaua e tukua mate Kawanatanga Pakeha epei [unclear: ai a ano na] na tatou ano e mahi.
H. Tomoana.—E mea ana ahau me tuku kite komoti.
Pirimia.—E whai kupu ana ahau mo te ranangi tuatahi, i mua atu ite tukunga kite komiti, e penei, ana ma koutou e hanga, ara ma tatou katoa e hanga kia oti pai, E mohio ana koatou kite nui ote pakeke o tenei pire.
Tiamana.—Kua [unclear: paahitia] te rarangi tuatahi, kite komiti whiriwhiri, Rarangi [unclear: tuarua], Ka panuitia.
page 54
H. Tomoana.—E mea ana ahau me paahi tena.
W. Katene.—E tautoko ana ahau me paahi.
A. Tekume.—E tono ana au, me panui mai te ruuri.
H. Tomoana.—Me neke te panui.
Tiamana.—Kua whakaaetia te neke.
W. Katene.—Kaore au e pai ana kia panuitia te ruuri.
Tiamana.—Nga mema e ae ana me neke te panuitanga mote ruuri, me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae! Rarangi Tuatoru.
H. Tomoana.—Me tuku tenei rarangi kite komiti, Kua whakaaetia ete pooti. Rarangi tuawha.
H. Tomoana.—E tono au me paahi tenei i konei.
A. Tekume.—E tautoko ana ahau.
P. Taui.—E tautoko ana, a, i tahaki atu ete tautoko, e tono ana ite pooti.
Tiamana.—Nga mema e whakaae ana me paahi tenei me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae!
H. Paea.—E tono ana ahau, kia paahitia nga ritenga ote komiti mote marae, engari, kote hanga ture, me tuku kite komiti. Nga mema e pai ana me tuku te ture monga marae, mate komiti whiriwhiri, e hanga, me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae! Heoi, konga komiti mo nga marae, ma tenei Whare e whakaae, e paahi.
Rarangi Tuarima
H. Tomoana.—Me taku tenei rarangi kite komiti. H. Ropiha. E hiahia ana ahau me mahi e tatou tenei, note mea, he rarangi uaua rawa tenei.
H. Ropiha.—E unu ana ahau i taku korero, E tino tautoko ana ahau.
Tiamana.—Ka tuka ite pooti mo tenei take riro aua ki tenei, me tenei, me tuku kite komiti whiriwhiri.
Rarangi Tuaono.
H. Tomoana.—Me tuku kite komiti.
page 55
H. Ropiha.—Me paahi, kua oti.
A. Tekume.—Keite pakeke au mo tenei, [unclear: no te] mea e rua tahi nga mea, ekore pea e kaha tatou kite mahi.
H. Paea.—Tautoko i ta H. Tomoana, H. Ropiha. Kaore tahi he take i tukua ai tenei take kite komiti, taku hiahia me paahi tenei.
R. Wharerau. (Minita).—E mea ana ahau e taea tenei e tatau. Note mea, kete Kotahitanga te ritenga mote pai ki tetahi o enei perehi, a, e hara hoki ite mea, he hanga ture, te mea e whakaae ai tatou, he nui rawa no nga mahi ma to tatou komiti.
Timi Waata.—E tautoko ana ahau i ta te Minita, kua noho iho nei.
Tiamana.—E penei ana ahau me tuku atu te pooti mo tenei take konga mema e whaakaae aua kia tukuna kite komiti me ki mai Ae! Konga mema, e whakaae ana me waiho ite whare me ki mai No. E 21 i riro ite No. E 15 i riro ite Ae! Heoi, riro ana kite waiho kite whare. Me tu mai a H. Ropiha kite whakamarama i tana paahi H. Ropiha. E rua enei perehi. E tino kaha ana ahau kite awhina i a huia. E 60 tangata kua haina ki tenei Perehi. Ko to mea kei Wairarapa kaore aku haina ki tenei Perehi. Ko to mea kei Wairarapa kaore aku tautohe kaore he paahitanga o huia inga tangata hiahia ki a temo.
Pirimia.—Ma wai to hua e puta nai ia Huia.
H. Ropiha.—Kahore ahau e kaha kite whakahoki mate komiti o Huia tapatai e whakautu.
H. Ropihana.—Kahore ahau e kaha kite whakahoki mate komiti o Huia tapatai e whakautu.
H. Ropihana.—E peni ana taake, kote mea e kitea mai e koutou o enei perehi erua, ko te mea tena ma tatou.
H. Paea.—He tino mea nui tenei te Perehi, a, kaore aku kino ki tetahi [unclear: oenei] perehi ki tetahi.
R. Rangiheuea.—Kua pataia a H. Ropiha ete Pirimia ka whakahokitia e H. Ropiha, a, e penei ana ahau kua oti tenei take.
Pika.—E £2000 tei moni whakaritea ai e matau A, e whai ana matau, kia riro tenei perehi ite Kotahitanga. A, e penei ake ana taaku, me awhina enei perehi e [unclear: rua].
Pirimia.—Kaore he utu ote Tiriti o Waitangi, No reira page 56
Ka pataia atu a H. Ropiha mana e mahi nga korero o tenei Paremata, ara, Kotahitanga, kaore he utu. Heoi, kote kupu mutunga maaku, ka riro enei korero ma te Tiriti o Waitangi e mahi me nga korero ano hoki o tera tau.
Tiamana.—Ka tukua atu te pooti. Nga mema e whakaae ana kinga korero ote rarangi (6) me ki mai ae! ae! kua riro ite ae!
7 p.m. Ka puare te Whare.
Kote koramu onga mema kei te rite. Heoi, ka tukua atu te pire ate Arawa, ki a tino whakaotia.
H. Tomoana.—E hiahia ana ahau kia rongo inga korero whakamarama.
H. Ruru.—Kua oti te taha kite marae mo tenei take. Kei tenei whare te tino tikanga mo tenei take.
I. Tiamana.—Kua mohio katoa koutou.
W. Katene.—E penei ana ahau me tuku tenei taima mote Kawanatanga hei whakaputanga mai i taana kupu mo tenei take,
Hoori Ropiha.—I runga ite reta mai a te Arawa, kaore te marama, te ra, me te tau. E penei ana ahau, me waiho i Turanga nei te hui mo tera tau.
W. Katene.—Mehemea i kokiri motini mai a H. Ropiha ite wa i rere ai te motini ate Arawa kanui te tika. Tena ko tenei, kua paahi tehei motini ite Whare o Raro tae atu kite Whare o Runga, mete marae hoki, E kore e tika tana e whakapuaki nei, me motu tonu taana i konei.
A. Tekume.—E whakamihi ana ahau kite whai korero ate mema mo Waipaoa. Engari, kua oti ke tenei take, me riro te Tiriti i a te Arawa.
Hoori Ropiha.—E unu ana ahau itaku kupa.
Tiamana.—Kote pooti. Kote Ae! mo te tuku ki Rotorua kote no! mote waiho. Riro ana ki tenei, me mau te Tiriti ki Rotorua. Heoi, kote mahi tuarua, kote marama, mete ra.
H. Heke.—E tono ana ahau mooku te ra apopo. E hiahia ana ahau ki a hororo [unclear: te] tae otenei Pitihana tono mana ki Poneke.
page 57
H. P. Tunuiarangi.—E penei ana au me patai ate Whare ki tetaai mema ote Arawa nei, hei [unclear: rura] tatou rapurapu ai.
N. Patuawa.—E tautoko ana ahau i ra H. P. Tunuiarangi.
Tiamana.—E penei ana ahau me tuku atu te poo. Heoi konga mema aianei, he tautohe noa iho te mahi. Kua mea tetahi, hei a Maehe, hei a Apreira, hei a pepuere, hekore e oti wawe. Heoi, konga mema e whakaae ana kite marama a te Arawa, hei a [unclear: Pepuere], me ki mai [unclear: ae! roro ite ae!] Heoi, kate ra ma ratou kote Kawanatanga e whiriwhiri. Heoi, ka nekehia te Whare mo ate 11 onga ra o Mai, 1894