Konga Korero enei ote Hui ate Paremata ote Iwi Maori o Aotearoa mete Waipounamu, i tu ki Pakirikiri waahi o Turanga i te 12 Aperira, 1894.

Kote ra tenei i Whakapuaretia ai te Whare, Na Henaee Tomoana i whakapuare.

Ka tu ka whakapuaki i taana whai-korero ka mea:—

E mohio ana hoki koutou kite tangata mana tenei whare e whakapuare. Otira, Kua mate a ia, a, e mihi ana ahau e pouri ana e aroha ana ki a ia.

Otira, e mea ana ahau me nuku te whare mo etahi atu rangi, e hara ite mea mo te matenga o Heta Te Haara. Otira, ma koutou e Motini mai he ra hei puaretanga mo to tatou Whare.

Wi Pere.

Ka tu ka mea:—

E hiahia ana ahau me nuku te whare mo ate Turei te tekauma-whitu onga ra o Aperira, 1894. A, e mihi ana hoki ahau kia.

Heta Te Haaea, ngaro noa ia i runga i toona nohoanga.

Wiremu Katene

Ka tu ka mea:—E tautoko ana ahau i ta [unclear: Wi] [gap — reason: damage] nei, me nuku te whare mo ate 17 onga ra o [unclear: Aperira][gap — reason: damage]

He mea tuku te pooti mo te Ae! mo te Kahore! Heoi, riro ana ki tenei me nuku te whare mo a te 17 o Aperira, 1894.

No konei. Ka tu ake a Wiremu Katene ka timata inga korero mo te Pirimia Pakeha.

Katu ka mea:—

E mea an a ahau mo te hui mo te Pirimia me waiho noa atu ratou.

Henare Tomoana.

Ko te take o te tono mai ate Pirimia ki nga Maori kia haere atu: "Kia rongo ratou i nga korero mo nga Whenua Maori," e tono ana kia noho nga Pakeha ki nga Whenua Maori, a, e tika ana me haere nga Maori ki reira kia rongo i aua korero.

Wiremu Katene.

Ka tu ka mea:

Ka unuhia mai taku korero i whakapuaki ake nei, engari, e mea ana ahau, ko te Tumuaki tonu e haere.

Panapa.

Kei te tautoko ahau i ta te Mema Honore e mea nei ko te Tumuaki tonu ano e haere, ko Hknare Tomoana. Me tetahi hoki o matou e mea ana ahau ko Timi Waata Rimini to matou e haere,

Wi Pere.

Ka tu ka whakaatu ki nga Mema, ko te tono nei na te Riihi, Kia haere atu Kia rongo i te [unclear: tuate] mo ratou, a, Kia Karo hoki i aua [unclear: mate]. Whakaaetia ana taua tono ate Riihi e nga Pakeha o Konei mo haere Kia rongo, Tuarua, me mau mai te Pirimia ki konei.

Henare Tomoana.

hei whakarongo, me etahi hoki onga Rangatira o Turanga nei.

Timi Waata.

[gap — reason: damage] [unclear: aitoko] ana ahau i ta te Tumuaki e ki nei, me haere. [gap — reason: damage] [unclear: onei] ka mutu nga korero o tenei ra.

Kua Paahitia.

Te huihuinga tuatahi ote Paremata tuatoru ote Kotahitanga ote Iwi Maori, o [unclear: Aotearoa] mete. Waipounamu, i tu ki Pakirikiri, waahi o Turanga, i whakatuwheratia tuaruatia ete Honore Pika, Henare tomoana. I whakapuaki hoki ia i tenei whaikorero. Enga Rangatira ote Runanga Ariki, me nga Rangatira ote Runanga o Raro tena koutou. E kea ana ahau ite mea kua kite ia koutou e huihui ana i roto i tenei Paremata e rua kua pahure atu. E mihi ana hoki ahau ki to tatou hoa Kia Heta Te Haara, kua mate atu ia ite tahi onga ra o tenei marama. Ite mea koia ra ka hoki te tangata maana e whakatuwhera tenei Paremata i tenei ra, heoi, na toona matenga, ka [unclear: kiia] maka e whakatuwhera tenei Paremata i tenei ra nui atu tooku pouri mo toona matenga, e mohio ana ahau, kei te pouri ano hoki koutou penei me tooku pouri mo toona matenga. Heoi, ete Iwi me penei te kupu, kua whiti atu ia ite mate kite ora. Enga Rangatira ote Runanga Ariki, me nga Rangatira ote Runanga o Raro, ka whai kupu atu ahau kia koutou, kia kaha ki te mahi, Ki te whakahaere i tenei kotahitanga kia oti, kia puta he ora mo te Iwi Maori.

Tuatahi.

Ko nga Pukapuka me nga mahi katoa a to tatou Paremata tuarua ite Waipatu, kihai nei i puta ite tau kua pahure nei, he raruraru no nga whakaritenga kite Perehi, kia "Huia," otira kei te takoto pai aua mahi, tera ano ka Perehitia i muri o tenei Paremata. Tera ano ka whakaaturia kia koutou te ahua onga moni i whakatakotoria nei e koutou enga Rangatira Kinga ringaringa ote Kananatawga ote kotahitanga. Enga Rangatira ote Runanga whiriwhiri, ka whakatakotoria i io koutou aroaro te Pire tono ite mana ote Iwi Maori:—mete Pire arai ite hoko whenua mete Mokete ate Pakeha Kite Maori. Ka whakatakotoria ano hoki ki o koutou aroaro te Pire whakatika i te ture kohi moni anga komiti ote kotahitanga i runga i nga motu e rua nei me era atu motu e tata ana ki enei. Ka whakatakotoria atu ano hoki kio kouton aroaro te Pire whakamana inga komiti, mo ia mahi, mo ia mahi ate kotahitanga i runga inga motu e rua nei. E tono atu ana ahau kia ata whiriwhiria e koutou enei mea katoa, kia puta ai he pai he ora mo [unclear: ie] Iwi Maori o Aotearoa mete Waipounamu. Ma te atua tatau e manaaki e tiaki.

Henare Tomoana.

He mea panui te whai-korero mete mihi mo nga [gap — reason: damage] page 4ote Runanga Ariki, kua tae mai nei ki Turanga i tenei ra. Ka mutu te Panui ate Pika, ka mea ia—Ko nga tikanga enei mo tenei Paremata hei mahi ma tatou, kaore i rite ite noho wehewehe onga Mema me nga Minita, na reira ma koutou e ata kimi he ritenga. No te mea i rite nga tangata o tera tau mo te pooti, a, i ki te Pirimia i reira, mana e whakatu he mema, hei [unclear: rewhi] mo etahi onga Mema o ngaro ana. Otira ko te Ture e mea ana, kia toru tau ka hinga, engari, mo nga mema e mutu ana me tuku reta mai ia ki te kawanatanga, a ko te whai-korero tenei ato Pirimia ite Waipatu. Irongo ahau kua pootitia etahi onga Mema hei riiwhi mo etahi onga Mema i noho atu, otire, mehemea he reta kei aua Mema, me homai. Tuatahi Konga Mema kahore ano ratou i oatinoa, me oati ratou aianei. Tuarua ko nga korero ote Panui ote whai-korero. Tuatoru Ma nga Minita ote Kawanatangnga, te korero,

Raniera Wharerau.

Ko maua ko Timoti Whiua nga Minita ote Kawanatanga, kei konei inaianei, a, e mihi ana ahau ki nga Honore Mema, mete whakaminenga Rangatira kua tae mai nei, e pouri ana ahau mo te ngaro o etahi o nga Minita, a, kahore hoki ahau e mohio ki nga take i kore ai ratou e tae mai, engari, to tatou Pirimia, e tika ana i runga i te matenga o toona Hoa Wahine otira, i whai kupu mai ia ki ahau, kia maua ko tetahi ouga Mema Honore o Ngapuhi nei, kia maia, kia kaha, ki te mahi Heoi, kua puare nei inaianei. Konga mahi katoa, ote hui ite Waipatu, e kore e taea inaianei, i runga ite ngaro ote Kawanatanga. Otira, i mahi ahau i nga Pukapuka katoa ite timatanga, mai ote mahi a Ngapuhi, i te Tiriti o Waitangi, kia perehitia, a kahore i kitea e ahau, na te Pirimia ahau i tono. Kia huihui enei pukapuka. Ko tenei puaretanga e puare ana ki runga i nga tikanga i Panuitia. A, ki taku whakaaro, me tatari atu ano te Pirimia me nga Minita oto Kawanatanga, Ko nga Mema o Ngapuhi i noho atu ko o ratou riiwhi kei konei inianei, me a ratou reta Rihaina i o ratou ingoa, a he mea tika me oati ratou aianei, ko nga Pire katoa, kia tae mai te Kawanatanga ka tika kia mahia.

Wi Pere.

E rua reta kai ahau nei inaianei, mo etahi onga Mema o Turanga, i ngaro atu, kei konei o raua riiwhi inaianei.

Heemi Te Tupara.

E mea ana ahau me panui nga ingoa onga Mema, [unclear: kua] tae [gap — reason: damage]ki konei inaianei.

Honore Pika.

Ka whakaaetia, Ko nga ingoa enei onga Mema. Ko etahi enei onga mema i tae ki te hui ote Waipatu i tera tau.

Wiremu Katene.

Ko ahau tetahi onga Mema i te ite pooti, a, kahore i tae ki te hui ote Waipatu, ite raruraru.

Ngakuru Pana.

He riiwhi ahau no Paraki Te Waru.

R. Wharerau.

Kua Rihaina a Paraki Te Waru i tona ingoa, a. i tukua mai e ahau te whakaatu ki te Pirimia, a, i tae ake tana reta ki ahau ko Ngakuru Pana raua ko Wiremu Katene me oati raua aianei.

Peri Paraihe.

He riiwhi ahau no Ruka Te Huru, ko tana Rihaina, kua tae mai kite Pirimia.

Honore Pika,

Ka whakaaetia, no reira, ka oatitia enei tangata hei mema mo te Paremata Maori. Wiremu Katene, Ngakura Pana, Peri Paraihe Kerei. Ka haina [unclear: rrtou] i o ratou ingoa. Ki roto ite pukapuka i mua ite aroaro ote Pika, me ona hoa Mema ote Kawanatanga Maori.

Timi Waata.

I pootitia ahau i te tuatahi, kahore i tae mai, a, kahore ano i oatitia, ko ahau, ko Te Tupara, Hirama, Timi Waata, Tupara, Hirama. Ko nga tangata enei ote Arawa Ka oatitia hei Mema mo te Kotahitanga ka haina i o matou ingoa ite aroaro ote Honore Pika Ka uru hei mema mo te Runanga o Raro ote Kotahitanga.

Wi Pere.

Na Nepia raua ko Pita enei reta he whakaatu mai i tona nohoanga atu, a, ko—Hoani Ruru. Heemi Waaka. Nga riiwhi enei o Nepia raua ko Pita. A, e penei atu ana ahau, me hanga marie mai ranei he Pire mo ratou me oati ranei, kei a koe te ritenga.

Timoti Whiua.

E pai ana nga tangata kua korero mai nei a Wi Pere.

Hone.

He riiwhi ahau no Hoani kua mate ia, no te Pooti tuarua ka mate a Hoani Ngarara.

Honore Pika.

[unclear: Me] waiho atu tena ma koutou e whiriwhiri, ka mau mai ai ki konei. Ko nga tangata e korerotia mai nei e Wi Pere, kei nga Mema nei te ritenga.

Wi Pere.

Kati ra, ma matou raua e pooti mai, a, ka mau mai ai ki konei.

R. Wharerau.

He take nui tenei, a e tika ana me Rihaina nga mema, e mutu ana kite mahi, a ka pooti mai i etahi riiwhi mo aua Mema, otira ko nga ture katoa ote Paremata Maori nei, kei te Pirimia atu ano.

Hira Paea

Kia ora te Honore Pika me nga Mema, onga Whare e rua, me nga Rangatira katoa o tenei Whakaminenga, a, he ahua ranei e raruraru ana no ta tatou mahi ahau i tu ake ai, no te mea, kei te ngaro te Pirimia me nga Mema, me nga mea katoa ki aia. No reira, e penei ana ahau, ara, e tautoko ana ahau kite kupu a Wi Pere kia [unclear: mana] nga tikanga, kia awe te mahi.

Honore Pika

Ka puare ano te Whare i tenei taima, te 2 karaka ite ahiahi o te 17 Aperira, 1891.

Honore Pika.

Ka patai ahau ki nga Mema Honore, mehemea e pehea ana a koutou whakaaro mo nga mema, ara [unclear: mo] te Tumuaki mo te Whare Ariki, ite mea, kei te ngaro atu te Kawanatanga tuatahi, A e pehea ana [unclear: hoki] te tikanga mo nga Mema hou—nei.

Paratene.

E mea ana ahau, kua ingoa ke tetahi o aua Mema [unclear: i] roto ite Kawanatanga tawhito, a e hiahia ana ahau me whai kupu te Kawanatanga mo tenei mea, ara mo Kiharoa ote Arawa.

Wiremu Katene.

E te Tumuaki, e mea ana ahau, ma nga Minita ote Kawanatanga nei e kohi he mema ano te Runganga Ariki, ko Kiharoa kua tu ke ia ite Hui i tu kite Waipatu, engari, ano etahi Mema mo te whare o Raro, a, e mea ana ahau me whakaatu [unclear: noa] ake a, me timata hou tatou.

R. Wharerau.

Ko Kiharoa, no te Runanga Ariki ia, ko nga tangata hou mo te Runanga Ariki, e pai ana mo te whakauru, no te mea, e kore ratou e mahi wawe, otira, kei te haere mai pea aua Mema i pootitia, inaianei. A, mehemea ka whakaurua he Mema hou ka rararau pea te Kawanatanga, ne reira e marama ana te ture kia Rihaina, marie, ka taea, otira, ma koutou tenei take e mahi, a, e takahi ranei, pena, kua kore he raruraru ote Kawanatanga.

Hoori Ropiha.

E whakaae ana ahau ki nga kerero ate Honore Pika, a, ko te mea tino rauraru, ko te ngaro ote Kawanatanga mete Pirimia. Ite mea, kei a ratou atu ano nga Pukapuka, No reira e mea ana ahau, ite mea kua oti te panui te kainga mo te hui, me te ra e tu ai taua hui, heoi, kaore nga Mema i tae mai ite taima tika. Heoi, e penei ana ahau me rapu he mema i roto o enei Hapu kua tae mai nei. A, kia paahitia hoki aua Mema, me te whiriwhiri Tumuaki mo ratou.

Paratene.

E taea ma nga Minita ote Kawanatanga nei e whakatu he mema, a, ki te kore e taea, maaku tonu e whakatu.

Wiremu Katene.

E korero ana ahau mo nga Mema o Turanga nei me mahi tatou mo ratou, a, mehemea ranei e marama ara te rarangi ingoa onga Mema o runga nei, a, mehemea e whakahe ana nga Mema e ngaro atu nei kia tatou, e kore ahau e whakaae, ko te [unclear: ngaro] o te Pirimia e pai ana-he mate toona.

Timi Waata.

Ko Akubata no te Whare Ariki, a, e toru Mema ote Arawa kei konei, kotahi kei te ngaro atu.

Aperahama Te Kume.

Ka tu ka patai:—Kua rite ranei nga Mema kite 30? Kahore E tata ana.

Timoti Whiua.

E nga Mema Honore e pouri ana ahau mo to matou Kawanatanga, ko maua anake ko R.Wharerau kei konei. Ko o maua hoa e ngaro atu nei, he pakeke anake. Ko maua anake nei nga mea, ngawari, a e pai, ana hoki te ngaro atu ote Pirimia no te mea, kei te noho pouri a ia inaianei mo toona hoa Waihine kua wehea atu nei i aia ko nga Mema a Wi Pere i homai nei, e marama rawa atu ana enei tangata mo te uru mai hei mema, no te mea, kua tae mai hoki nga reta, ko ratou hei riiwhi. Kia awe te tu te koramu, kia haere te korero. Na, me kokiri he tangata mo te Whare Ariki, a, ka whakatu ai he Pika.

Hirama Moko

E tautoko ana ahau me whakatu nga mema mo te Whare Ariki, mete Whare o Raro.

Reweti.

E tautoko ana ahau ite kupu ate Minita ote Kawanatanga e whakapuaki nei, me whakatu nga Mema, o Turanga nei, mete kokiri i etahi Mema te Runanga Ariki, a, e tika ana te kupu ate Kawanatanga, ko enei raruraru, kaua e utaina ki runga i a ratou, a, me whakatu hoki he Mema mo te Whanau a Apanui.

Hoori Niania.

E tino tautoko ana ahau mo nga mema o Turanga me uru mai raua, a, e mea ana hoki ahau, ko nga mema mo te whare Ariki, he mea oti tena, kanui kei waho nei.

Kerei.

[unclear: E] tantoko ana ahau i tenei kia kapi te koramu 30 mema ka tika kia noho to whare. Ko te Pika mo te Whare Ariki ko te [unclear: Kakikura] engari, me pooti tenei e nga Mema.

Kipa Anaru.

E kore ahau e whakaae kia whakaurua noatia mai, he Mema, page 9a, e mea ana ahau me haere mai i runga ite Ture. Me Whakatu he mema mo te Whanau a Apanui.

Hira Paea.

He tautoko, me whakauru mai, mehemea ka mea tatou me nuku te whare mo tera wiki, he tautoko arake taku mahi. Na reira e mea ana ahau me pooti mai nga kaumatua mo ta tatou mahi, a, e mea ana hoki ahau, mehemea ka mutu tenai hui, me hanga he ture, me moni nga mema nei, koia ka hianga ai.

Wiremu Kiriwehi.

Ko nga Mema kua Rihaina e tika ana ki a tu nga Mema hei riiwhi mo aua Mema kua Rihaina nei, engari, me tuku atu ma o raua Iwi i waho nei e pooti mai, ko nga Mema i ngaro atu ko te komiti i wehea ra ite hui i te Waipatu ma ratou taua mahi. Ko te Whanau a Apanui, he mea tika he mea nui tenei hei tirotiro ma tatou.

Aperahama.

He aha te take i hurihia mai ai ete Kawanatanga ma tatou e [unclear: mahi] nga Mema [unclear: nei], ki taku mohio e wehi ana raua, Ki ahau me mahi nga Mema.

Timi Waata.

Mehemea ka hanga he ture mo nga Mema hou nei e kore e roa ka oti.

Timoti Whiua.

E tika ana, e wehi ana maua, engari, [unclear: mehemea] ka peneitia ma tatou katoa te whakaaetanga e tino pai ana, kei a maua nei te reta ate Pirimia, a, e tika ana kia panuitia ete karaka ote Runanga ote Kotahitanga.

Pene Taui.

E tautoko ana ahau mo nga tangata e rua nei, a, ko taku hiahia me pooti.

Paratene.

E mea ana ahau ko nga Mema ote Runanga Ariki me nohe tahi ratou me nga Mema ote Whare o Raro.

Honore Pika.

Ka tu ka mea:—E nga Mema "Tenei ka takuna atu te pooti kia koutou mo enei tangata e hiahiatia nei hei Mema mo page 10te Kotahitanga. Ko nga Mema e whakaae ana ki enei tangata kia tu hei Mema, me ki mai ae! ae! Konga Mema a kore e pai kia tu me kai mai Kahore! Kahore! Heoi, i runga o tenei, riro ana ki tenei, ka tu enei Mema e rua hei Mema mo te Kotahitanga. A, mehema e pai ana ate Urewera ki a peneitia etahi o ratou, me korero mai.