Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1892, 1893, 1897, 1898, 1899.

Nga Whiu

Nga Whiu.

47. Ko ia tangata katoa ka tika kia whiua ki te whare-herehere mo tona wa kaua e roa atu i te ono marama, me te whakawhiwhi ki te mahi me te kore mahi ranei—
(1.) Mehemea ka riro atu, ka mea ranei ia kia riro atu he tiwhi-kete-penihana i a ia i runga i ana korero tito, a kaore ia e tika ana kia whiwhi penihana, he penihana ranei i nui ake i te utu i tika ai kia puta ki a ia:
(2.) Mehemea ranei e riro atu ana i a ia, e mea ana ranei ia kia utua atu ki a ia tetahi utu penihana, kua murua kua tika ranei kia murua:
(3.) Mehemea ranei i runga i tana nuka he tangata ke ia, i runga ranei i tetahi atu mahi tinihanga, e riro atu ana i a ia, e mea ana ranei ia kia utua ki a ia tetahi utu penihana:
(4.) Mehemea ranei i runga i tana korero tito e tuara ana ia i tetahi atu tangata kia whiwhi ai taua tangata i te tiwhi-kete-penihana, tetahi utu penihana ranei e puta ana i raro i taua tu tiwhikete-penihana.
page 7
48.

Ki te whakataua te hara o tetahi tangata i raro i nga tikanga o te tekiona i runga tata ake i tenei, ma te Kooti nana i whakawa, e apiti atu ki nga whiu kua whakaritea i taua tekiona o runga tata ake nei, i runga ano ia i nga tikanga o te keehi, ara ka whakatau—

(1.) Kia murua te tiwhikete-penihana kua kitea i mahia tini-hangatia i puta atu ai;
(2.) Kia whakahokia iho ranei ki tona tikanga ano te utu penihana e kitea ana e nui rawa ake ana i tona tikanga ano;
(3.) Kia whakaekea he whiu kia rite ki te tuaruatanga o te utu penihana i utua hetia atu, a mehemea he tangata tango penihana taua tangata kua hara pera, ka ahei te whakatau kia murua nga utu penihana hei whakarite hei whakaea hoki mo taua whiu:

Engari ko nga whakawa e whakahaerea ana i runga i nga tikanga o te tekiona wha tekau ma whitu me tenei tekiona me whakahaere tere tonu atu i te aroaro o tetahi Kaiwhakawa Tuturu o nga Tiei Pi tokorua ranei.

49.

Mehemea ka whakataua kua haurangi tetahi tangata tango penihana, mo tetahi atu hara ranei e tika ana kia whiua ki te whare-herehere mo tetahi wa kaore i iti iho i te marama kotahi, a e whakataurekareka ana i a ia ki te mahara o te katoa, kei reira apiti atu ki era atu whiu e whakataua ana, ka ahei te Kooti nana i whakawa ki te apiti atu i runga i tana i mahara ai he mea tika, ki te whakaputa whakatau kia murua tetahi, etahi ranei o nga utu penihana e wahi tata ana nga ra utunga i te wa i whakataua ai taua whiu:

Engari, mehemea ka mahara te Kooti nana i whakatau, e moumoutia ana e whakapaua ana ona moni, e ahua mate ana hoki ia i runga i ana mahi, e whakakino ana ranei i te noho pai a ona whanaunga tata, ka ahei te Kooti i runga i tana ota ki te whakatau kia utua nga utu penihana ki tetahi minita, Tiei Pii ranei, ki tetahi atu tangata totika ranei hei painga mo te tangata tango penihana, ka ahei ranei te Kooti ki te whakakore atu i te tiwhikete-penihana:

Engari hoki i runga i te whakataunga ka kitea he tangata haurangi tonu te tangata tango penihana, i runga ano ia i nga tikanga o "Te Ture Hara ki nga Pirihi, 1884," kei reira mea aha atu te whakakorenga atu o nga utu a marama o te penihana engari ma te Kooti e whakawa ana i aua take e whakatau kia whakakorea rawatia atu te tiwhikete-penihana.

50. Ki te whakataua te tangata tango penihana kia whiua ki te whare-herehere mo nga marama tekau ma rua, roa atu ranei mo tetahi hara e whakataurekareka ana i a ia, ki te mahara o te katoa, me whakatau e te Kooti e whakawa ana i au take, i runga i tana ota kia whakakorea rawatia atu te tiwhikete-penihana.
51. Mehemea ka whakakorea atu tetahi tiwhikete-penihana, i runga i te whakatau a te Kooti, kei reira me muru atu me tino whakakore rawa atu te penihana.
53. Ko te penihana, e whakaritea ana hei oranga mona ake mo te tangata tango penihana, no reira me tino here, kaua e taea te whakawhiti, te tuku, te taunaha mo te peekeraputanga, mo te aha renei (haunga anake i raro i nga tikanga o tenei Ture hei utu mo nga utunga e whakakorea ana, e pewheatia ana ranei).
64. Ko tenei Ture, ara ko ona tikanga mo te whakaputa penihana, me kaua e pa ki,— page 8
(1.) Nga tangata Maori o Niu Tireni e utua ana ki a ratou he moni e hara nei i te moni penihana e puta atu ana i nga moni e whakaritea ana mo nga mea Maori e "Te Ture Rarangi Kaimahi Kawanatanga, 1863"; kaua hoki e pa ki
(2.) Nga tangata o iwi ke; kaua hoki e pa ki
(3.) Nga tangata o iwi ke kua uru mai hei pononga ma te Kuini, engari ano era o ratou kua uru pera mai ratou mo nga tau e rima o mua atu o te wa e whakamana ai a ratou kereme-penihana; kaua hoki e pa ki
(4.)Nga Tainamana, etahi, atu tangata ranei o era atu iwi o Ehia, ahakoa kua uru mai hei pononga ma te Kuini, kaore ranei.
65. Me pa tenei Ture ki nga Maori o Niu Tireni, haunga atu era e pangia ana e nga tikanga o te wahanga tuatahi o te tekiona i mua tata ake nei: Engari i te mea e whiriwhiria ana te kereme-penihana a te Maori, ko ana korero whakaatu mo te maha o ona tau, me tautoko ano kia tino marama ai te Kaiwhakawa Tuturu.
66. I te mea e rapua ana te tikanga o te tono a tetahi Maori, ara mo nga tikanga e pangia ana e tona whiwhinga ki te whenua e puritia ana i runga i etahi tikanga e hara nei i te tino take tuturu ki ta te ture, me whai te Kaiwhakawa Tuturu i runga i enei tikanga:—
  • Mo runga mo "nga moni a tau," ko nga mana e whakahaerea ana, e taea ana ranei te whakahaere mo runga mo te whenua kaore ano kia whakataua nga take, engari e puta mai ana he painga, e taea ana ranei te whakaputa mai he painga me rapu a me whakatau i runga i nga tu korero me era tikanga e maharatia ana e te Kaiwhakawa Tuturu he mea tika.
  • Mo runga mo "nga whenua me nga taonga," ko nga paanga ki nga whenua ki etahi atu taonga ranei e puritia ana e puta mai ana ranei he painga i runga i nga tikanga Maori, i runga ranei i etahi atu tikanga e hara nei i te take tuturu ki ta te Ture, me rapu a me whakatau e te Kaiwhakawa Tuturu i runga i nga tikanga kua whakahuatia i runga ake nei, kia taea ai te whakatau ahua totika he aha te utu mo aua whenua taonga ranei mo nga tikanga o tenei Ture, a ko te whakataunga a te Kaiwhakawa Tuturu me pumau rawa.
67.
(1.) Ko nga penihana e tukuna ana i raro i nga tikanga o tenei Ture, ka meingatia e tukuna ana i runga i te mohiotanga ka ekengia ano e nga tikanga o nga Ture Whakatikatika, me nga Ture Whakakore atu ranei tera e whakamana a muri ake nei, a kaua tetahi tangata tango penihana i raro i nga tikanga o tenei Ture e whaitikanga kia tono utu pewhea ranei mo te paanga atu o aua Ture Whakatikatika Ture Whakakore ranei ki tana penihana.
(2.) Ko te wahanga i runga ake nei o tenei Tekiona me ta ki roto ki nga tiwhikete-penihana katoa.
68. Ko "Te Ture Rehita i nga Kereme o te Iwi, 1896," e whakakorea atu ana e tenei Ture, a e whakorea katoatia atu ana e tenei Ture nga tiwhikete-penihana katoa i whakaputaina i raro i nga tikanga o taua Ture, ahakoa pewhea nga tikanga rereke atu o roto o taua Ture.
page breakpage break