Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1892, 1893, 1897, 1898, 1899.

Nga Riihi

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

Nga Riihi.

41. Ahakoa etahi tikanga e mau ana i roto i tenei Ture mo runga i te riihi i te noho ranei i tetahi tu ahua whenua ka pa katoa nga tikanga o tenei tekiona me nga tekiona e toru i muri iho ki nga riihi katoa i raro i tenei Ture:—
(1.)

I nga wa katoa e whakamana ana te Kaitiaki o te Katoa ki te tuku i tetahi riihi me whakahaere tonu e ia i runga i te ahua i pai ia ia i raro i nga tikanga o tenei Ture a i runga i taua whakaaetanga ana me haina e ia ki te hiiri o tana tari o te Kaitiaki o te Katoa.

Ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te whakarereke i nga tikanga o tetahi riihi tetahi oati whaiki e hiahiatia ana i raro i tenai Ture hei whakaoti i tetahi tikanga e puta mai ana.
(2.) Me utu mo runga i ia pukapuka riihi pukapuka ke ranei, tetahi pukapuka tuku ranei nga moni e ono tekau ma toru hereni hui atu ki nga pane Kuini; a tera ano hoki e tonoa e te Kaitiaki o te Katoa kia utua aua utu me nga pane Kuini i te wa e tonoa ai aua pukapuka kua kiia ake nei a tetahi wa ranei i muri iho, a ka ahei ano hoki te Kaitiaki o te Katoa i ia wa te whakakore i tetahi whakahaere mehemea kahore e utua aua utu i te wa i tonoa ai.
(3.) Ka ahei ano te whakamana i te tuku o tetahi riihi hou i runga i te tuhituhi ki runga i te riihi i nga tikanga katoa e pa ana ki aua riihi hou me te haina ano i taua pukapuka o nga tikanga pera ano me nga tikanga e hiahiatia ana i runga i nga riihi tawhito.
42. Me hanga nga riihi katoa e te Kaitiiaki o te Katoa a me pera ano te ahua me te whakauru ano i aua kawenata me aua tikanga me aua kirimene kihai nei i rereke i nga tikanga o tenei Ture, o nga tikanga ranei e whakaritea ana a te Kawana, pera ano me ta te Kaitiaki o te Katoa i whakaatu ai i roto i nga tikanga whakahaere, e whakamana nei ia kia ahei ki te whakarite tikanga, ki te whakakore ki te whakarereke ranei i ia wa i ia wa, ahakoa e mahia ana mo te take motuhake, mo ia take ke atu ranei, a me haere ano i raro i nga tikanga e mau ake nei.
(1.) Kaua tetahi kairihi e hoko e tuku pehea ranei i tetahi whenua i riihitia ki aia e nohia ana ranei e ia tetahi wahi ranei o taua whenua kia matua whakaae te Kaitiaki o te Katoa ki te tono a taua kairihi.
(2.) A te wa e hiahiatia ai tetahi whaiki i tetahi kairiihi ekore tetahi kaituku riihi ekore ano hoki tetahi kaihoko i tetahi riihi i raro i tetahi mana hoko i runga i tetahi mokete tetahi kaituku ranei kaitiaki ranei i roto i tetahi pekerapu e tukuna kia noho ki runga i te whenua e karapotia ana e taua riihi kia tukuna rano e taua tangata ki te Kaitiaki o te Katoa tetahi whaiki i runga i te ture i runga ano i taua ahua me tona mana.page 17
(3.) Ko nga kaituku riihi katoa i runga i te ture kaihoko ranei o tetahi riihi kua kiia ake nei ka riro katoa i aia nga mana me nga tikanga, me tau ano hoki nga tikanga ki runga i aia pera ano me nga tikanga i tau ki runga i te kairihi tuatahi. Erangi ia ka tau ano kia utua e te kaituku riihi nga moni reti e tika ana kia utua i muri iho i taua tukunga.
(4.) Ekore e tika tetahi tukunga riihi mehemea kahore e whakamana nga tikanga katoa i tukuna ai taua riihi mo runga i te utu i nga moni reti me etahi atu tikanga.
(5.) Ki te mea ka kore e whakaritea tetahi tikanga o te riihi e te kaitango riihi e te kaitango riihi tuarua ranei i roto i nga ra e ono tekau o nga ra i whakaritea kia mahia e ia tera e ahei te muru i taua riihi a ka kiia ia i runga i taua murunga ehara ia i te tangata tika i runga i te ture hei noho ki runga i te whenua e mau ana i roto i taua riihi, a ka ahei tonu te Kaitiaki o te Katoa te whai tikanga ki te tango mai i taua whenua.

Ko nga tikanga katoa e mau ake nei mo runga i nga riihi ka mana ka kiia hoki e here ana aua tikanga i te Kaitiaki o te Katoa me nga kaitango riihi pera ano mehemea e mau aua aua tikanga i runga i nga riihi katoa.
43. Ka tau te taumahatanga o te utu i nga reeti katoa me nga take me nga whiriwhiringa utu katoa o ia ahua ki runga i te kainoho ki runga i te whenua e karapotia ana e tana riihi me te roa ano hoki o te wa e riihi ana ia i taua whenua.
44. Ki te marama ki te Kaitiaki o te Katoa kua ngaro tetahi riihi i ngaro ranei i runga i tetahi raru ka ahei ia te hanga i tetahi riihi hou hei riiwhi mo te mea tuatahi i runga ano i nga tikanga me nga ritenga i runga ano hoki i te utu i nga utu mo ia riihi i pai ai ia. Mehemea e hiahiatia ana kia tuhituhia tetahi tuhituhi ki runga i tetahi riihi a kua ngaro taua pukapuka riihi kua kiia ake nei, ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te tuku i tetahi riihi hou hei riiwhi mo te mea i ngaro, me te tuhituhi i te tuhituhi e hiahiatia ana ki runga i taua riihi, a ki te pai ranei ia ka ahei te tuhituhi i nga tikanga o mua o te riihi me te hui tahi i nga tikanga ki roto i te riihi hou.
45. Me hanga me whakaoti kia toru nga pukapuka riihi o ia riihi e te Kaitiaki o te Katoa me nga Kaitango riihi.
46.

Ko nga riihi katoa i muri iho i te whakaotinga pera me tera kua kiia ake nei me rehita e te Kaitiaki o te Katoa i raro o nga tikanga o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," i raro ranei i tetahi Ture e pahitia i naianei a muri ake nei ranei hei riiwhi mo era kia ahua pera ano te rehita me te Karauna Karaati, a ko te riihi e puritia ana i roto i te tari o te Takiwa Rehita Whenua ka meinga he wahi no te pukapuka rehita o taua tari me te rehita ano i nga tikanga whakahaere katoa ki roto i taua pukapuka erangi kaua ia he moni e utua hei huarahi whakahua moni mo te rehita i tetahi o aua riihi.

Ko nga whakahaere katoa me nga tukunga whenua e karapotia ana i roto i taua riihi me hanga i runga i nga tikanga o nga Ture kua kiia ake nei a me tau ano hoki ki raro i aua ture.
47. Ko nga whakahaere i raro i nga riihi katoa e poka ke ana i nga tikanga o te tekiona wha tekau ma rua o tenei Ture ara mo runga i nga tuku riihi ka whakakorea rawatia, a me kaua ano hoki te Kairehita Whenua Takiwa e whakaae ki te rehita i tetahi whakahaere i raro i tetahi riihi kia matua marama ia kua oti aua tikanga te whakarite.
48.

Ko nga riihi katoa me whakarite te wa mo aua riihi kia mutu ai aua riihi a te paunga o nga tau e rua tekau ma tahi, timata mai i te timatanga o te riihi, a ka ahei te whakahou i ia wa i runga i nga tikanga ka whakaaturia i muri iho i konei.

Me utu e te kaitango riihi nga moni reti e rahuitia ana e tana riihi ki te Kaitiaki o te Katoa i ia hawhe tau i mua tonu o te riihi, a ko nga moni reti mo te hawhe tau kia utua i te wa e tono riihi ana he utu tena mo te reti e tika ana kia utua i te timatanga o te riihi.
49. Ka ahei tetahi tangata kua tae ona tau ki te tekau ma whitu tau nuku ake ranei te tango riihi i raro i tenei ture, a mehemea kihai i tino rite ona tau te pakeke ka ahei ano ia te whakaoti i te riihi a me te here ano ia e nga tikanga o taua riihi o tenei Ture hoki ane he tino pakeke taua tangata.
50. Ko ia riihi whenua me tuwhera ki te katoa i runga i te tikanga tono a pukapuka, ka tuku ai ki te tangata nana te utu i nuku ake, me whakarite i te tuatahi tona utu tika mo te riihi, me rite ki te rima pauna mo ia rau pauna o te utu tika e whakaritea ana e te Kaitiaki mo te Katoa, rao taua whenua e riihitia ana.
(1.)

Me whakatuwhera e te Kaitiaki mo te Katoa aua tono a pukapuka i te wa kotahi i te ra e whakaritea ana.

page 18

Ko nga tono a pukapuka katoa e whakahua ana i te utu iti iho i te utu tika kua whakaritea i runga i te tikanga kua whakaritea ake nei, ka kiia kaore i tika a e kore era e taea te whakaaro. A e kore hoki e taea te whakaaro era tono a pukapuka kaore nei i whakapiria te taupoki, kaore ranei i uru tahi te kupu pono penei me tenei ka whakahuatia ake nei, me uru tahi hoki te moni mo nga marama e ono, i runga i tana utu i pai ai a te tangata nana ia tono, hui atu ki te moni e ono tekau ma toru hereni hei utu mo te mahinga i te riihi me te rehitatanga, me utu ki te moni, me utu ranei ki te tieke mea whakamana e te peeke.

Ko ahau ko A.B. o [ki konei tuhi ai te Ingoa me te mahi a taua tangata], e ki pono ana—

1. Kua tae oku tau ki te tekau ma whitu tau.
2. Ko ahau te tangata e tono a pukapuka ana kia hokona e au te riihi kia tukuna ki au te riihi kia tukuna ranei he riihi tuarua ki au i raro i nga tikanga o "To Ture Whakatau i te Tai Hauauru, 1892," mo [me whakahua ki konei te ingoa me te nama o te whenua].
3. E hoko ana au i taua riihi kia mahia e au ake ano taua whenua hei oranga moku, hei whenua ngaki moku, a e hara i te mea hei painga hei oranga ranei mo tetahi tangata ke atu.
4.

Hui tahi ki taua whenua kaore i hipa ake i te ono rau wha tekau eka aku whenua e nohoia ana e mahia ana ranei e au, e toku kotahi e matou ko aku hoa ranei, ara o nga whenua o roto o etahi rahui e uru nei ki raro ki "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892."

A e ki pono ana au i tenei kupu aku i runga i taku mahara he pono taku e ki atu nei, i raro hoki i te mana o tetahi Ture o te Paremete o Niu Tireni, e huaina nei ko, "Te Ture Kaiwhakawa (J.P.) 4882,"

I whakapuakina tenei kupu pono i i tenei

Te o nga ra o i toku aroaro, Kaiwhakawa (J.P.).
(2.) Ko te tangata nana te tono a pukapuka i nui atu te utu, ka kiia ko ia te kairiihi, mehemea ra i rite tana utu i hipa ake ranei i te utu tika i whakaritea ai mo taua whenua, a ka tika kia riro atu ki a ia taua whenua, i te mea kua tuhi ia i te riihi, kua mahi hoki i nga tikanga katoa e whakaritea ana e te ture.
(3.) Ki te rite tahi te utu a nga tokorua maha atu ranei, e hipa ake ana hoki i a etahi, ma te Kaitiaki mo te Katoa e whakarite.
(4.) Ko nga moni mo nga reti me nga moni utu riihi a nga hunga kaore i whiwhi riihi me whakahoki atu ano e te Kaitiaki mo te Katoa, i muri tata tonu iho i te whakataunga o te tono i whaimana.
51.

Ki te kore e whakamana e tetahi tangata tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri tata iho i te taenga atu o te tono pera ki a ia, ka riro tuturu atu ki te Kaitiaki mo te Katoa, tana moni i whakatakoto ai mo te reti hui atu ki taua moni e ono tekau ma toru hereni kua whakahuatia ake nei, a kore tonu atu taua tangata e whaitikanga ki taua riihi.

Mehemea ka he pera tetahi kaitono riihi ka kore atu tana riihi, ki te kore ranei e tika e whaimana he tono a pukapuka mo tetahi whenua ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa i roto i nga ra e whitu ki te whakatau i te whenua ki te tangata nana te utu i hipa ake i a etahi o nga kaitono-riihi, mehemea ra i tika tana pukapuka tono; a mehemea ranei ka rite tahi nga utu a nga kaitono tokorua maha atu ranei, a e hipa ake ana era i nga utu a etahi atu (haunga ia tera kua he ra ia i runga i tana kore whakaoti i tana riihi), a me whakatau a rota ko wai o aua tangata hei kaitango-riihi. A ko ia tangata e whiwhi ana i te riihi i raro i nga tikanga o tenei tekiona, i te mea kua utua e ia nga utu kua whakahuaina ake nei, ka kiia ko ia te kairiihi mai ano i te ra i whakatuheratia ai nga tono riihi.
52. Mehemea kaore i tae atu he tono i mua atu i te ra i whakaritea hei whakatuwheratanga i nga tono mo nga riihi kua panuitia hei hoko, kei reira ka ahei noatu te tangata ki te tono atu kia riro i a ia tetahi o aua riihi, mehemea kaore ano kia unuhia mai e te Kaitiaki mo te Katoa kia kaua e retia, a ka whakataua ki a ia i te utu tika i whakaritea ai mo taua whenua, i te mea ra ka rite i a ia nga tikanga kua whakaritea ake nei. A mehemea ka tokorua ka maha atu ranei nga kaitono i taua wa, me whakarite a rota ma wai kaua riihi.
53. Ki te kore e whakaritea i raro i te tekiona rima tekau, ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakahoki iho i nga utu tika mo nga whenua kaore nei i whai tono mo aua whenua, ka panui ai ano taua Whenua i runga i taua utu kua whakahokia peratia iho ra e ia.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section