Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1892, 1893, 1897, 1898, 1899.
Whakahaere
Whakahaere.
4. | Ko nga whakahaere o tenei Ture kei raro i te tohutohu o te Minita o ia wa kei aia nga tikanga whakahaere o nga Mahi Moana, tetahi atu Minita ranei he mema nei ia no te Kaunihera Whiriwhiri o te koroni e whakaturia ana i ia wa e te Kawana hei kai whakahaere mo nga tikanga o tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||
5. | Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa ki te hanga tikanga e whai mana ai puta noa i te koroni, me te whakamaro i nga tikanga ki tetahi wai ki nga wahi ranei e whakaaturia ana i roto i te koroni hei whakarite mo enei tikanga i raro iho nei ara.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
6. |
Ko te mahi ma nga Kaikohikohi Katimauta me nga Kaititiro o ratou i roto i te koroni he titiro mehemea kei te whakamana nga tikanga o tenei Ture a hei whakarite mo tena me whai mana a ia tangata o ratou a ka ahei ano hoki te whakahaere i nga mana katoa e tukuna ana e tenei ture mo taua mahi: Ka ahei te Kawana i ia wa te whakatu i tetahi tangata hei Kaititiro mahi tio i raro i tenei Ture, a ka ahei ano hoki te whakatu me te pana i ena kaiawhina o nga Kaikohikohi Katimauta, me etahi atu o aua apiha kaimahi ranei, etahi atu tangata ranei i whakaaro ai ia he mea tika kia tino mana ai te whakahaere i nga tikanga o tenei Ture, a ko ratou katoa ano, hui, atu ki nga Kaikohikohi Katimauta me nga Kaititiro kua kiia ake nei, ka kiia he Apiha Titiro Mahi Ika i Whakaturia i raro i tenei Ture. |
Tiuti mo nga Tio e tukuna ana ki Tawahi.
7. | Timata atu i te wa e mana ai tenei Ture, me kohi me utu ki te Kuini i te Tari Katimauta, te utu kia kotahi hereni mo ia 112 pauna taimaha o nga tio i roto ano i ona anga, e tukuna atu ana i Niu Tireni ki whenua ke, me kohi aua utu i raro i nga tikanga kua whakatakotoria i "Te Ture Whakatopu i nga Ture Katimauta 1882." |
Poti Mahi Ika.
8. | Ko nga poti katoa e mahi ana i te mahi tio me raihana a hei whakarite mo tera tikanga ko nga poti katoa kihai i rite o ratou tana kia taea ai te rehita i raro i tetahi Ture e pa ana ki te rehita Kaipuke o Ingarangi ka whakaurua ratou ki te rehita mo nga poti mahi ika moana e te Kaikohikohi Katimauta i te turanga kaipuke o te wahi e whakamahia ana aua poti, ki te turanga kaipuke ranei e pa tata ana ki taua wahi; erangi ekore taua rehita e tuku e tango e pa ranei ki tetahi paanga take ranei ki tetahi poti mahi ika moana.
|
||||||||||
9. | Ko te rangatira kaiwhakatere o aua tu poti katoa, me kawe tonu i tana raihana i whakaputaina i raro i tenei Ture i runga i tona poti, a mehemea ka poka ana tikanga i nga tikinga o tenei tekiona a kahore e whakina mai tetahi kupu marama i kore ai he raihana i runga i tona poti, a ki te kitea e korero teka ana ia, ka ahei kia whiua kia utua e ia nga moni kaua ia e nuku atu i te rua tekau pauna mo ia hara ona. | ||||||||||
10. | I runga i nga whakahaere whakawa katoa mo nga hara i runga i tenei Ture ki runga i te tangata nona te poti, ki te kaiwhakatere ranei o tetahi poti, ki tetahi tangata ranei e mahi ana i runga i taua poti kua rehitatia kua tuhia ranei ki te pukapuka rehita mo nga poti mahi ika moana, a i runga i nga whakahaere whakawa katoa kia utua nga whiu mo te takahi i nga tikanga e tetahi o aua poti, ko taua rehita, ko te rehita ranei i raro i tetahi Ture e pa ana ki te rehita Kaipuke o Ingarangi, ki nga poti ranei kua rehitatia i roto i taua rehita, ka kiia tonutitia ko nga tangata kua rehitatia ki roto i taua rehita i tetahi wa he tangata nona taua poti, ka kiia tonutia ko nga page 5tangata tonu tera no ratou taua pooti, a he poti mahi ika moana taua poti i raro i nga tikauga [sic] o tenei Ture. | ||||||||||
11. | Ko tetahi Kaikohikohi Katimauta, Kaititiro ranei me tetahi tangata hoki i whakaturia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei, kua whakamana i konei hei whakamaro i nga tikanga o tenei Ture, me te whakahaere ano hoki i nga mana o tetahi pirihimana, a ka ahei ano hoki te whakahaere e ratou enei mana i raro iho nei ara:—
|
Nga Papa Tio Maori.—Nga Raihana Noa Nei.
12. |
Ka ahei te Kawana i ia wa te panui i tetahi hokorutanga nga manga moana me nga paringa tai o te koroni he papa mahinga Tio i raro i tenei Ture, a ka ahei ana hoki te wehewehe i aua mahinga tio kia pena ena wehewehenga i runga i nga tohu wehewehe, me te whakaatu i nga wehewehenga o aua papa tio e tika ana e he ana hoki i runga i te ture te tango i aua tio. Ko aua papa tio katoa me nga wehewehenga o aua papa tio me whakaatu marire ki te tohu pera ano me nga huarahi e whakaaturia ana i roto i te tekiona tekau ma whitu mo runga i nga papa whakatipu tio i runga ano i nga huarahi e whakaaturia ana. |
13. | Ka ahei te Kawana i ia wa te hanga ture whakahaere mo te tuku raihana mo te mahi tio i runga ranei i nga papa tio o te moana i runga ranei i nga whenua e takoto ana ki waho atu o te paringa tai a tera e panuitia kua puare hei mahinga tio, mo nga tau kaua ia e neke atu i te kotahi tau i runga i te utu i te tau kia tekau hereni mo taua mahi tio. |
14. | Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te panui i tetahi kokorutanga moana, ngutuawa, wahi wai tai pari ranei i te koroni e tata ana ki tetahi pa Maori kainga ranei hei wahi mahinga tio mo nga Maori anake hei kai ma ratou i nga wa katoa, ahakoa nga tikanga ke o tenei Ture; me ahei hoki te Kawana ki te whakarite tikanga hei arai i nga Maori kia kore ai e ahei ki te hoko i page 6nga tio o taua wahi, kia tiakina paitia ai taua kokorutanga, ngutu awa, wai tai pari ranei kia ora ai nga tio, hei arai hoki i nga tangata haere pokanoa atu. |
Papa Whakatupunga Tio Nga Raihana E Tukua Ana I Runga I Te Whakaae.
15. |
Ko te tangata e noho ana i runga i tetahi whenua e takoto ana i te taha moana i tetahi awa moana ranei ka ahei i runga i te whakaae a taua tangata te tona ki te Kaikohikohi Katimauta o te turanga kaipuke tutata te wahi tutata ranei kia homai tetahi raihana whakaae kia hanga kia whakatupuria tetahi papa tio i tetahi wahi tutata ki uta a e hangai ana ki aua whenua, a ka ahei hoki te Minita i runga i te ripoata a taua Kaikohikohi Katimauta i runga i tetahi tono pera te tuku i tetahi raihana ki te kaitono i runga i nga tikanga i runga hoki i te utu i nga moni reti i pai ai ia. Ko tetahi tangata e riro mai ana i aia tetahi raihana whakaaetanga a te Minita i runga ano i taua ahua, ka ahei te hanga te whakatipu i tetahi papa tio ki te wahi e pa tata ana ki uta a e hangai ana ki tetahi whenua Karauna a e hangai ana hoki a e tata ana ki te moana ki etahi wai moana ranei. |
||||||
16. |
Ko te tangata e hanga ana e whakatipu papa tio ana, ka ahei te pupuri e ana kaiwhakakapi kaiwhakahaere me ana e mea ai, me te pupuri ano mo te wa kaua e nuku atu i te rua tekau tau, i runga ano i ta te Minita i whakaaro ai he tika, hei kairihi mo tana whenua, ki te pau nga tau o tona raihana, a ki te whakaaetia e te. Minita, ka ahei te whakahou ano tana raihana mo tetahi atu wa kaua e roa atu i te rua tekau ma tahi tau, i runga hoki i nga utu e whakaritea ana e te Minita. Erangi ko te hanganga me te whakatipunga i taua papa tio kua kiia ake nei ekore e waiho tena hei huarahi riro tonu atu mo te mana me te take mo te noho o taua whenua moana, heoi nei mo nga tikanga anake kua kiia ake nei, ekore ano hoki taua hanganga taua whakatipunga papa tio e arai i te whakahaere i tetahi mana o ia ahua i runga i te taha ranei o taua whenua moana, i raro ano ia i nga tikanga o tenei Ture. |
||||||
17. | Ka ahei te Kawana i ia wa i runga i te ota a tuhituhi i raro i tona ringa te whakakore i tetahi raihana i tukuna i raro i te tekiona tekau ma wha, ara mehemea e marama ana ki aia kihai taua kaipupuri raihana i whakaaro ai ia, ana ranei i mea ai, i timata i runga i ta te Kawana whakaaro te hanga me te whakatipu papa tio e mau ana i roto i tana raihana i nga tau e toru timata mai i te ra i tuhia ai, a i reira ano ka mutu nga mana me nga take katoa e whaaturia ana e tukuna ana e taua raihana. Erangi ia me matua tuku panui mea tuhituhi e te Kawana ka tukuna tana ota ki te tangata e tika ana i tena wa kia riro i aia tana raihana, a ki te mea ka kore e kitea e ia, me whakahau e ia kia panuitia taua panui ki roto i te Gazette kia rua panuitanga i roto i nga wiki e rua, a kaua ano hoki tetahi ota pera e hanga kia pahure rano te marama kotahi i muri iho o te tukunga o taua panui timata mai ranei i te ra whakamutunga o taua panuitanga ki roto i te Gazette. | ||||||
18. |
Ko te tangata kei aia tetahi papa whakatipu tio me whakatu e ia ki runga i tetahi wahi ehara nei i te whenua ake o tetahi tangata etahi pou tohu ranei e whakaaetia ana e te Kaikohikohi Katimauta o te turanga kaipuka tutata hei tohu kia tino mohiotia ai hoki nga rohe o aua papa tio. page 7Ki te mea tera etahi papa tio ekore e ahei te tohu ki te pou ki tetahi atu mea ranei i uta me whaitohu aua papa tio ki te tohu ki etahi tohu ranei e manu ana i runga i te wai i runga ano i nga mea pera e whakaae ai te Kaikohikohi Katimauta kua kiia ake nei. |
||||||
19. | Ko nga raihiana katoa e whakaaetia ana i raro i tenei Ture
|
||||||
20. |
Ka ahei tetahi Kaikohikohi Katimauta Kaititiro ranei i runga i te whakaae a te Minita i runga i te tuhituhi i raro i tona ringa te whakamana i tetahi tangata e whakaingoatia ana i roto i aua tuhituhi te tango tio me nga kuao tio i runga i nga papa tipuranga tio hei whakatiputipu ki runga i etahi papa tio e hangaia ana e taua tangata erangi ia kia whitu nga ra e panui ana ka tangohia aua tio aua kuao tio ranei ki roto i te nupepa e tuhatuhaina ana i tena takiwa me te whakaatu ano i roto i taua nupepa i te wahi e tangohia ai aua tio me te wahi e kawea ai aua tio. Ko te tangata e tango ana e mahi ana, ko tetahi tangata ranei kei aia tetahi raihana e mohio ana e whakahau ana ia e tuku ana ranei kia tangohia kia mahia nga tio, haunga ia i runga i te huarahi kua whakamana e tenei tekiona, ko nga tio e tangohia peratia ana ka ahei kia whiua aua tangata ki nga whiu katoa me ona tukunga iho pera ano me tona taunga kia whiua ano kihai i pahitia tenei tekiona. |
||||||
21. | Ko ia tangata e tino pokanoa ana ki te whakakino ki te tango i nga papa tio kua hanga a kahore i whakaae te tangata nana taua papa tio ka ahei kia whainatia kia kaua e iti iho i te rua te kau hereni, kaua e nuku atu i te rima tekau pauna apiti atu hoki ki tetahi moni mo tana whakakinonga i taua papa tio e ai te titiro a nga kaiwhakawa e tika ana kia utua e ia mo tana mahi kino. | ||||||
22. | Kahore he tikanga i roto i tenei Ture hei arai i tetahi tangata e whai whenua ana i te takutai e hiahia aua ki te hanga papa tio, a ka ahei noa atu taua tangata ki te mahi pera i raro i nga ritenga o tenei Ture. |
Nga Papa Tio
23. | Ko ia tangata e mahi ana i runga i tana mohiotanga i roto i tetahi wahi mahi tio enei mea e whai ake nei:—
|
||||||||||||
24. | Ko ia tangata e tango pokanoa ana i runga i tewhea ahua mahi nga tio e takoto ana i tetahi papa tio i waho atu o te timunga tai, e haraku tio ana, e hao ana ranei ki te kupenga pera hei tango tio, ahakoa e whiwhi tio ana kahore ranei, e tango ana ranei i nga tio hei hoko atu mana i te mea hoki kahore tona raihana i raro i tenei ture heoi ka ahei kia whainatia i tetahi whiu kaua e neke atu i te rima pauna. | ||||||||||||
25. | Ko ia tangata whai raihana e tango pokanoa ana i nga tio kei tetahi papa tio kahore ano kia whakapuaretia hei mahinga tio, ka ahei kia whainatia kia kaua e neke ake i te ruatekau pauna me te whakakahore tanga hoki o tana raihana. | ||||||||||||
26. |
Ko ia tangata i a ia e mahi tio ana i nga wahi mahinga tio i runga i ta te ture ritenga a ka tango ka hapai mai i nga kuao tio, mea ririki ranei a kahore e ata whakahoki atu i roto i nga haora e ono ki ana wahi i tangohia mai ai, ka ahei kia whainatia kia kaua e nuku atu i te tekau pauna. Erangi kahore e pa tenei tikanga ki tetahi tangata e tango tika ana i nga tio, tio kuao ranei hei whakatupu tupu pera. |
||||||||||||
27. | Ko te wahi o te takutai e pa nei nga raihana e korerotia ra mehemea kahore i roto i te toputanga o tetahi paro, kaute ranei i raro i te ture tera c kiia i raro i nga mana o te ture kei roto i te paro kaute ranei c tutata ana, kei roto i era paro kaute ranei mehemea he maha atu. | ||||||||||||
28. | Ka ahei te Kawana i raro i te tohutohu a te Minita ki te whakarereke i tetahi raihana e tukua ana i raro i tenei Ture, kua tukua ranei i raro i tetahi atu Ture i mua kua whakakahoretia e tenei, ka, ahei hoki te whakaputa i te raihana hou ki te hunga whai raihana ki tona kai whakarite ranei hei riwhi mo tera, hei whakamana hoki i nga ritenga i raro i te tukunga raihana ki tana hunga ra. |