Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1910.

Niu Tireni. — Whakatikatika i Te Ture Mo Poukawa Rahui — Maori

page 1

Niu Tireni.
Whakatikatika i Te Ture Mo Poukawa Rahui
Maori
.

1910, No. 32.
He Tube hei Whakatikatika i te Ture mo Poukawa Rahui Maori
a hei whakatakoto i tetahi tikanga marama ake hei whaka-mimiti i te Roto me nga Repo i runga i taua Rahui.

[3 o Tihema, 1910.
Kua Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano i tona mana ara:—
1. Ka huaina tenei Ture ko te Tare Whakatikatika i te Ture mo Poukawa Rahui Maori, 1910, a ka kiia he wahi no, a ka korerotia tahitia me te Ture mo Poukawa Rahui Maori, 1903.
2. Apiti atu ki era atu mana kua whakataua ki runga ki a ia e te tino Ture ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakapau i etahi moni i runga i te mahi whakamimiti i tetahi wahi i etahi wahi ranei o te roto me nga repo, e whakakapi nei i nga eka kotahi mano e toru rau o tana rahui, a hei utu kapeneheihana ki nga tangata no ratou nga whenua e whakakinongia e taua mahi a ko nga moni e whakapaua ana me kaua e nui atu i te kotahi pauna o roto o ia toru pauna o nga moni o to naianei wariu o taua rahui, he mea whakatau i runga i nga tikanga o te Ture Wariu Whenua, 1908.
3. I mua mai i te whakapaunga i etahi moni i raro i te mana o te tekiona i mua tonu ake o tenei, me hanga he mapi e tetahi initinia tino mohio i raro i te mana o te Minita mo nga Mahi Nunui (ka kiia i muri ake nei ko te Minita) hei ata whakaatu i te ritenga o te mahi whakamimiti, me tuhi ripoata hoki ia mo runga i taua mahi, hei whakaatu—
(a.) I te huihuinga katoatanga o nga moni e whakaarohia ana e pau i aua mahi;
(b.) I nga moni e whakaarohia ana me whakarite hei tiaki kia pumau tonu ai aua mahi;
(c.) I nga kino mehemea ra ka pera, e pa atu ki te whenua o tetahi tangata i runga i te whakahaerenga o aua mahi;page 2
(d.) I nga painga e puta ki taua rahui i runga i taua mahi whakamimiti tae atu hoki ki nga whenua o nga tangata no ratou nga wahi e tata ana ki taua rahui;
(e.) Me era atu mahi hoki i whakahaua atu ki taua initinia kia ripoatatia e ia.
4. Ko te utu mo aua mapi me te ripoata ma te Kaitiaki mo te Katoa e utu.
5. Me whakatakoto tetahi kape o taua ripoata me nga mapi ki te Poutapeta i Hehitingi, a me tuwhera hei titiro mo nga marama e toru, kaua he utu.
6.
(1.) Me tuku e te Minita he panui, kia toru putanga honohono i roto i etahi nupepa e rua, e tukua haeretia ana ki roto i te takiwa kei reira nei taua rahui, e mea ana ki nga tangata tera e whakakino-ngia o ratou whenua i runga i te whakahaerenga i taua mahi whakamimiti, kia tuku mai i a ratou kereeme tono kapeneheihana, me nga whakamarama o nga take o aua kereeme, ki te Minita i roto i te wa e whakaritea i roto i taua panui, kia kaua ano ia e hoki iho i te toru marama i muri iho i te ra tuatahi i panuitia ai taua panui.
(2.) Ko ia kereeme tono kapeneheihana e kore ana e tae mai ki te Minita i roto i taua wa ka tino araia rawatia.
7.
(1.) Mehemea tetahi kereeme e tae pera mai ki te Minita kaore e whakaaetia e ia, me whakatau taua kereeme i runga i te huarahi whakatau kereeme kapeneheihana i raro i te Wahi Tuatoru o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1908, a ka meinga taua Wahi Tuatoru o taua Ture hei wahi mo tenei Ture mo runga mo nga tikanga pera.
(3.) I roto i ia kereeme pera ka kiia ko te Minita te kai-karo.
8. Mehemea kua whakaaetia aua kereeme, kua whakariteritea, kua whakataua ranei i runga i te huarahi kua whakatakotoria i runga ake nei, ka ahei te Kawana i roto i tana Kaumhera ki te whakaputa Ota Kaunihera whakamana i te Kaitiaki ki te utu i aua kereeme.
9.
(1.) Me whakaputa e te Kaitiaki, i runga tonu i te rnana o tenei Ture, i roto i nga moni o te Tari o te Kaitiaki o te Katoa i nga moni e hiahiatia ana mo nga tikanga o tenei Ture.
(2.) Me whai initarete taua moni, kia rima pauna i roto i te rau pauna i te tau, a ka meinga hei taunaha tuatahi ki runga ki taua rahui me nga moni reti me nga moni hua katoa e puta ana mai i taua rahui, me te ata wehe i te wahi hei utu ma te hea o ia tangata Maori i runga i ta te Kaitiaki e whakatau ai.
10. Ko nga moni a whakaputaina peratia e te Kaitiaki, me ona initarete, me whakaea i roto i nga taua kaua e maha atu i te toru tekau, kei ta te Kaitiaki e whakarite ai.
11. Ka ahei te Kaitiaki, ina matua whakaaetia e nga tangata no ratou te whenua i runga i tetahi pukupuka e ata hainatia e ratou (e nga kaitiaki ranei o nga mea e pangia ana e te mate), i runga ranei i tetahi kupu i oti i te runanga o nga tangata whai paanga i raro i te Wahi Tekau-ma-waru o te Ture Whenua Maori, 1909, ki te hoko i tetahi wahi o te whenua e whakamimititia i raro i tenei Ture e whakarohia ana e ia e nui ana hei whakaea mo nga moni e whakaputaina i raro i te rnana o te tekiona iwa o tenei Ture.
12. Ka ahei tetahi tangata whai paanga ki te utu ki te Kaitiaki i te wahi kua whakataua i raro i te tekiona iwa ki runga ki tona hea page 3a ina utua e ia ka ahei kia whakawateatia tona paanga o nga moni reti me era atu hua o te rahui ki waho o te tiati.
13. Mo nga tikanga ruuri, mahi, whakatutuki i te mahi whakamimiti me era atu mahi e whakamanaia e tenei Ture me whiwhi te Minita ki nga mana katoa, a me tau ki runga ki a ia nga taimahatanga pera ano i tetahi Poari Kaitiaki i raro i te Ture Whakamimiti Whenua, 1908.
14. E tika ana kia utu mai nga tangata no ratou nga whenua e tata ana mai ki te rahui, a e whiwhi ana i nga painga, tera ranei e whiwhi ki nga painga o nga mahi e mahia, i te wahi e rite ana ki te painga e puta ki ia whenua, otiia kaua e nui atu i te nukunga ake ai o te wariu o taua whenua i runga i aua mahi.
15.
(1.) Mehemea kaore e tutuki he whakaaetanga i waenganui i te Minita me tetahi tangata nona te whenua mo te moni hei utunga ma taua tangata mo nga mahi i raro i tenei Ture, me whakatau taua kereeme i runga i te tono a te Minita (ina tonoa i roto i nga tau e rua i muri iho i te otinga o aua mahi) i runga i te huarahi whakatau kereeme kapeneheihana, i raro i te Wahi Tuatoru o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1908, a mo runga mo tana take ka kiia taua Wahi Tuatoru o taua Ture he wahi no tenei Ture.
(2.) 1 runga i ia kereeme pera ka kiia te Minita ko te kai-tono.
(3.) Ko te moni e whakaaetia kia utua, e whakataua ranei e te Kooti Kapeneheihana kia utua, me utu ki te Kaitiaki, a ka ahei ina whakaaro te tangata kia peratia kia utua i te wa kotahi, kia tohaina ranei mo nga tau kaua e maha atu i te rua tekau ma tahi, a me apiti te itarete o te wahi o te moni kaore e utua kia rima pauna i roto i te rau pauna i te tau.
16. Me rehita te kirimina i waenganui i te Minita me te tangata nona te whenua, te whakatau ranei a te Kooti Kapeneheihana ki runga ki te taitara o te whenua mo reira nei taua kirimina i mahia ai, mo reira nei ranei te whakatau a te Kooti, a hei reira ka tau taua moni hei taimaha ki runga ki taua whenua a kia ea ra ano taua moni katoa, a ka whitia taua taimaha ki mua o nga inokete me era atu taimahatanga kua rehitatia ki runga ki taua whenua.
17. Ko nga moni e riro ana mai ki te Kaitiaki i raro i nga tekiona e toru i runga tata ake nei me whakahaere e ia hei whakaea i te taimaha i runga i te rahui mo nga mahi awaken me era atu mahi e whakamanaia e tenei Ture.
18. Ina whakahaere ia i nga mahi me nga mana i raro i tenei Ture me whiriwhiri tahi a me mahi tahi te Minita me te Kaitiaki.
19. Ka ahei te Kaitiaki ki te riihi i tetahi wahi o taua rahui, e kore nei e hiahiatia e nga tangata whai paanga hei nohoanga mo ratou, mo nga tau kaua e maha atu i te toru tekau, a me riirhi ranei i runga i te tikanga kia whakaeaina nga whakapainga kaore ranei.
20. Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa i runga i te Ota Kaunihera ki te hanga, ki te whakarereke, ki te whakakore ranei i nga rekureihana e mahara ana ia e tika ana mo nga tikanga o tenei Tare.
21. Ka whakakorea nga tekiona toru tae noa ki te tekau ma rua o te Ture Rahui Maori o Poukawa, 1903.
page break