| 1. |
| (1.) | Ka huaina tenei Ture ko te Ture mo nga Takiwa Ngawha, 1910, a me korero tahi me te Ture Whenua Maori, 1909. |
| (2.) | Me timata te mana o tenei Ture i te tahi o nga ra o Pepuere, kotahi mano e iwa rau tekau ma tahi. |
|
| 2. | Ko nga Ture e whakahuatia nei i te Kupu Apiti Tuatahi ki tenei Ture, ara nga wahi e whakahuatia ana i roto i taua Kupu Apiti, ka whakakorea. |
| 3. |
| (1.) | I mua atu i tana whakamananga i tetahi tuku o tetahi whenua Maori e tau ana i te timatanga o tenei Ture, i tetahi wa ranei i mua atu ki raro i te Ture Here Ngawha, 1908. i te Ture Here Ngawha, 1881, ranei, a i mua atu i tana whakatutukitanga i tetahi tuku o tetahi whenua pera i raro i te tekiona 356 o te Ture Whenua Maori, 1909, me tahuri te Poari Whenua Maori ki te ata uiui, kia mohiotia mehemea tera tetahi puia, ngawha, awa, roto, tetahi atu waiariki ranei kei runga kei taua whenua, e piri ana mai ranei ki te taha o taua whenua. |
| (2.) | Mehemea tera tetahi whenua Maori e tau ana i te timatanga o tenei Ture, i tetahi wa ranei i mua atu ki raro i te Ture Here Ngawha, 1908, i te Ture Here Ngawha, 1881, ranei, he puia, he ngawha, he awa, he roto me era atu waiariki kei runga, e piri ana mai ranei ki te taha, e kore e ahei kia whakamanaia e tetahi Poari Whenua Maori tetahi tuku o taua whenua i raro i te Wahi XIII o te Ture Whenua Maori, 1909, kia whakatutukitia ranei e te Poari tetahi tuku i raro i te tekiona 356 o taua Ture, me matua whakaae ra ano e te Kawana i roto i tana Kaunihera; a ka ahei te Kawana i roto i tana Kaunihera ki te tuku mai, ki te kore ranei e tuku mai, i tana whaka-aetanga, kei tana e mahara ana e tika ana.page 2.gif) |
| (3.) | Kaua tetahi tuku kua whakamanaia, kua whakatutukitia ranei e tetahi Poari Whenua Maori, e whakahengia i runga i te takahanga i nga tikanga o tenei tekiona, engari ka whaihara te tangata e mahi ana, e awhiua ana, e tautoko ana, e whakatakoto ana e mea ana ranei ki te whakatakoto tikanga hei takahi i tenei tekiona, a ka ahei kia whiua mehemea he kamupene kia utu i te moni kia kaua e nui atu i te kotahi mano patina, a mehemea he tangata noa kia utu i te moni kia kaua e nui ake i te rima rau pauna, me whareherehere ranei (ahakoa me whakamahi, kaua ranei) mo te wa kaua e roa atu i te rua tau. |
| (4.) | Ina whakataua kua hara tetahi tangata i raro i tenei tekiona, ko tona whaitaketanga, mana, paanga ranei ki roto ki tetahi whenua i riro mai i a ia i runga i taua hara ka inurua i runga i taua whaka-taunga o te hara, a ka whakawhiwhia ki te Kiingi, i raro ia i te whaitaketanga, i te mana, i te paanga ranei o tetahi atu tangata i whiwhi ki taua whenua mo te wariu a i runga i te mahi pono i mua atu i taua whakataunga hara. |
|
| 4. | Ka pa enei tikanga e whai ake nei ki tetahi whenua e tau ana i te timatanga o tenei Ture, i tetahi wa ranei i mua atu ki raro i te Ture Here Ngawha, 1908, i te Ture Here Ngawha, 1881, ranei, ki tetahi whenua ranei i pangia, e pangia ana ranei e tetahi warati, pukapuka whakamana ranei i whakaputaina i raro i te tekiona 15 o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1908, e tuku ana ki tetahi Poari Whenua Maori i te mana riihi i taua whenua (ahakoa e mau ana te mana o taua warati, pukapuka ranei i te timatanga o tenei Ture, kaore ranei), ara:—
| (a.) | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, i tetahi wa ranei i roto i nga marama e toru i muri iho i te timatanga o tenei Ture, i runga i tetahi Ota Kaunihera, ki te mea kia tau taua whenua, tetahi etahi ranei o aua whenua ki raro ki te Wahi XV o te Ture Whenua Maori, 1909 (e pa ana ki te tuku whenua ki nga Poari Whenua Maori hei riihi), a hei reira ka tau te whenua e whakahuatia ra i roto i taua Ota Kaunihera ki raro ki taua wahi o taua Ture. |
| (b.) | Me Kahiti ia Ota Kaunihera pera, a me whakatakoto ki te aroaro o te Paremete i te wa e ahei ai i muri tata iho. |
| (c.) | Ko nga whenua katoa e tau pera ana ki raro ki taua Wahi XV o te Ture Whenua Maori, 1909, ka tau, ahakoa kaore he whakawhitinga, he pukapuka tuku ranei, ki raro ki te Poari Whenua Maori o te takiwa kei reira nei taua whenua. |
| (d.) | Ko te whenua e tau pera ki raro ki te Poari me pupuri e te Poari i runga i te tikanga tiaki mo nga tangata whai paanga ki taua whenua i runga i o ratou hea. (e.) Otiia kaua te taunga ai o taua whenua ki raro ki te Poari e waiho hei whakahe i tetahi riihi, mokete, taunaha, taima-hatanga whaimana ranei e tau ana i runga i taua whenua i te ra i tau ai ki raro ki te Poari, i te mana ranei o tetahi tangata ki te mea kia whakatutukitia nga tikanga o tetahi whakaritenga tuku whaimana ki a ia o taua whenua i mua atu o te ra i tau pera ai. |
| (f.) | Me pa te tekiona 272 o te Ture Whenua Maori, 1909 (mo te rehitatanga taitara) ki tetahi whenua e tau ana ki raro ki page 3.gif) tetahi Poari Whenua Maori i raro i tenei tekiona, otiia me tuhi ki runga ki ia tiwhikete whaitaketanga te kupu kei raro taua whenua i te Wahi XV o te Ture Whenua Maori, 1909. |
| (g.) | Ko nga whenua katoa e tau ana ki raro ki te Poari me pupuri, a me whakahaere e te Poari i raro i nga tikanga o te Wahi XV o taua Ture. |
|
| 5. | Me pa nga tikanga o te tekiona 295 o te Ture Whenua Maori, 1909 (mo te mana o te Kawana ki te tuku whenua ki raro ki te Wahi XVI o taua Ture i runga i te ripoata a te Komihana e whakahuatia ana i roto i taua tekiona) ki tetahi whenua, e tau ana i te timatanga o tenei Ture, i tetahi wa i mua atu ranei ki raro i te Tare Here Ngawha, 1908, i te Ture Here Ngawha, 1881 ranei, mehemea kua whai ripoata mai taua Komihana ki te Kawana i mua atu o te timatanga o te Ture Whenua Maori, 1909, tera e tika kia rahuitia taua whenua hei nohoanga mo, hei mahinga ranei ma nga tangata nona te whenua; a ina whakaputaina he ota Kaunihera i raro i taua tekiona mo tetahi whenua pera ka pa nga tikanga o taua Wahi XVI o te Ture Whenua Maori, 1909. |
| 6. | Ko nga whenua katoa kua rahuitia, kua wehea, kua whaka-wahia ranei e te Kawana i mua atu i te paahitanga o tenei Ture, i raro i tetahi Panui, Ota Kaunihera, warati, i tetahi atu tikanga whaimana ranei, mo tetahi o nga tikanga e whakahuatia nei i roto i te Kupu Apiti Tuarua o te Ture mo nga Rahui o te Katoa, 1908, i roto i tetahi takiwa e tau ana i te ra o taua Panui, Ota Kaunihera, warati, tikanga whaimana ranei, ki raro ki te Ture Here Ngawha, 1908, ki raro ranei i te Ture Here Ngawha, 1881, ka meinga i konei hei rahui mo te tokomaha mo nga tikanga o te Ture mo nga Rahui o te Katoa, 1908, a ka whakawhiwhia i konei ki te Kingi; a ka whakamanaia ia Panui, Ota Kaunihera, warati pera, ia tikanga whaimana ranei mai o te ra o taua mea. |
| 7. |
| (1.) | Ka ahei te Kawana ki te panui hei rori mo te katoa i tetahi rori i roto i te takiwa e tau ana i te paahitanga o tenei Ture, i mua atu ranei ki raro i te Ture Here Ngawha, 1908, i raro ranei i te Ture Here Ngawha, 1881, mehemea taua rori e meatia ana hei huarahi mo te katoa i te wa i timata ai tenei Ture, mehemea ranei he moni o te Torniniona, o tetahi ropu takiwa ranei, kua whakapaua i mua atu i te paahitanga o tenei Ture mo te whakatakotoranga, hanganga, whakapainga, tiakanga ranei i taua rori. |
| (2.) | Ahakoa pehea te whanui o taua rori, te ahua ranei o te haere-ere o te tangata i runga i te wa i timata ai tenei Ture, ka ahei kia panuitia te whanui e taua rori kia toru tekau ma toru putu mai i waenganui o te rori, i tona ahua i te wa i paahitia ai tenei Ture, ki tetahi taha ki tetahi taha, kia whaiti iho ranei, kei ta te Kawana e mahara ai e tika ana. Engari i roto i te Taone o Rotorua, kua rohea nei e te Ture mo te Taone o Rotorua, 1907, kaua tetahi rori e panuitia peratia kia whanui ake i tona ahua e haerea nei e te katoa i te wa i paahitia ai tenei Ture. |
| (3.) | Ko ia rori e panuitia peratia ka meinga hei huarahi mo te katoa i runga i te ahua o te Panui. |
|
| 8. |
| (1.) | Kaua tetahi riihi, kua whakaputaina nei e te Kawana, e te Poari Whenua Maori ranei, i mua atu i te paahitanga o tenei Ture, page 4.gif) mehemea taua whenua i te wa i whakaputama ai taua riihi e tau ana i raro i te Ture Here Ngawha, 1908, i raro ranei i te Ture Here Ngawha, 1881, e whakahengia, e whakamanakoretia ranei i roto i tetahi Kooti, i roto ranei i etahi whakahaerenga o te ture, i runga i te penei noa na tera kei waho atu i te mana o te Kawana, o te Poari ranei te whakaputanga ai o taua riihi a ka ahei ia riihi pera, mehemea ia i tukua whaimanatia, mehemea ranei kua whakamanaia e tenei tekiona, kia rehitatia i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, 1908, i runga i te ahua ano he riihi whenua Karauna i raro i te Ture Whenua, 1908. |
| (2.) | Ko ia whakamananga kua tukua e te Kawana i mua atu i te timatanga o tenei Ture i raro i te rarangi (b) o te tekiona 15 o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1908, kia riihitia tetahi whenua e nga tangata no ratou, ka ahei kia whakatutukitia, a ka rite tonu tona mana ano tenei Ture kaore i paahitia. |
| (3.) | Mehemea kua takoto mai tetahi tono ki te Kawana i mua atu i te timatanga o tenei Ture kia puta tana whakamananga i raro i te rarangi (b) o te tekiona 15 o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1908, ka ahei te Kawana ki te whakaputa i tana whakamananga, a ka ahei kia whakahaerea, a ka rite tonu te whaimana ano kaore tenei Ture i paahitia. |
|
| 9. |
| (1.) | Ko te whenua e kiia nei ko Mokoia moutere, i te moana o Rotorua (he whenua papatupu nei i naianei), ka meinga, ina whakaputaina he ota whirihoura mona, hei whenua rahui Maori i ata wehea i raro i te tekiona 232 o te Ture Whenua Maori, 1909, a ka tino herea kia kaua e taea te tuku, haunga ia i runga i te tikanga wira, ahakoa te takoto ke o tetahi tikanga o taua Ture. |
| (2.) | Kaua tetahi mea i roto i te Ture Purotu, 1908, i te Ture Mo Nga Mahi Nunui, 1908, i tetahi Ture whakatikatika ranei i tetahi o aua Ture, e eke atu, e pa ranei ki taua Mokoia moutere (ahakoa i mua atu i muri iho ranei i tona meatanga hei whenua rahui Maori), e mana ai te tango i taua moutere, i tetahi wahi ranei ona mo nga tikanga hei whenua purotu, hei wahi takaro, hei wahi pounga rakau, mo tetahi atu tikanga pera ranei. |
| (3.) | Kaua tetahi mea i roto i te Ture Reiti, 1908, i tetahi Ture whakatikatika ranei i taua Ture, e eka atu, e pa ranei ki taua Mokoia moutere. |
|
| 10. |
| (1.) | Ko te whenua e tohutohungia nei i te Kupu Apiti Tuarua ki tenei Ture (he whenua Maori ko te nuinga nei o nga hea kua riro ke i te Karauna i runga i te tikanga hoko), ka kiia konei he whenua Karauna a ehara i te whenua Maori, a ka tino whakawhiwhia ki te Kingi, i raro ano ia i te mana o nga riihi whai mana e pa ana ki taua whenua i te timatanga o tenei Ture, engari e watea ana i nga take, taitara, paanga, hei ranei o nga tangata Maori no ratou taua whenua i mua, o o ratou kai-riiwhi ranei. |
| (2.) | Ka ahea te Kawana i runga i te ingoa a mo te taha ki te Kingi ki te whakahaere mo te taha ki taua whenua (haunga ia nga wahi o taua whenua kua meinga hei rahui mo te katoa i raro i te tekiona ono o tenei Ture) i nga mana katoa kua whakawhiwhia nei ki tetahi ropu whaimana ki te riihi e te Ture Mo Nga Riihi a Nga Ropu Nunui, 1908, a ka kua te Karauna he ropu whai mana ki te riihi i runga i te tikanga o taua Ture.page 5.gif) |
| (3.) | Ahakoa tetahi kupu here kei roto i te Ture Mo Nga Riihi a Nga Ropu Nunui, 1908, ka ahei te Kawana, ina whakahokia mai tetahi riihi e whai mana ana i te timatanga o tenei Ture, ki te whakaputa riihi hou mo taua whenua ano, mo tetahi wahi ranei, mo nga tau e toe ana o te riihi i whakahokia mai ra. |
| (4.) | Ko ia riihi i whakaputaina e te Kawana i raro i te mana o tenei tekiona ka ahei kia rehitatia i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, 1905, i runga i te ahua ano he riihi whenua Karauna i raro i nga tikanga o te Ture Whenua, 1908. |
|
| 11. |
| (1.) | I raro ia i nga tikanga o tenei tekiona, e tika ana nga tangata no ratou nga paauga kaore ano i wehea e whakaaturia ra i te tekiona i runga tata ake i tenei, kaore nei ano i hokona mai, i riro mai ranei i te Karauna i mua atu i te timatanga o tenei Ture, kia whiwhi ki te kapeneheihana mo aua paanga i runga i te ahua ano he paanga i roto i tetahi whenua Maori i tangohia e te Karauna i raro i te Ture mo Nga Mahi Nunui, 1908, mo tetahi mahi nui. |
| (2.) | Mo nga tikanga o taua kapeneheihana me tono e te Minita mo nga Whenua, i mua mai i te paunga o nga marama e ono i muri iho i te timatanga o tenei Ture, ki te Kooti Whenua Maori i raro i te tekiona 91 o te Ture Mo Nga Mahi Nunui, 1908, a hei reira ka whiwhi mana taua Kooti. |
| (3.) | I te uiunga me te whakataunga o taua take ko nga Tiati mo te Kooti Whenua Maori kia kaua e hoki iho i te tokorua, a ko te whakatau a taua Kooti hei whakamutunga, a hei tino whakaoti i te nui o te moni kapeneheihana hei utunga, i te tika hoki o tetahi tangata kia utua ki a ia taua moni. |
| (4.) | Ko te moni kapeneheihana e whakataua peratia me utu i roto i nga moni kua whakaritea hei hoko whenua Maori. |
| (5.) | Kaua tetahi moni kapeneheihana e utua ki tetahi tangata kua hoko nei, ia, te tangata ranei i riiwhitia ai e ia te paanga, i mua atu i muri mai ranei i te timatanga o tenei Ture, i tona hea, paanga ranei ki te Karauna, kua tango mai ranei he moni i te Karauna hei hoko mo tona paanga, a ko aua hoko ka whakamanaia, a ka whakapumautia mo nga tikanga katoa. |
| (6.) | Hei huarahi e taea ai te whakatau te nui o te moni kapeneheihana hei utunga ki te tangata nona tetahi paanga (kaore ano i wehea) i raro i tenei tekiona, me whakatau e te Kooti Whenua Maori taua paanga ki tetahi wahi e ata rohea o te whenua, ano e wehe ana i runga i tetahi tono wehewehe, a hei reira ka whakatau ai i te kapeneheihana i runga i te wariu o te paanga kua whakataua ra tona wehenga. |
| (7.) |
Hei huarahi e taea ai te whakatau te wariu o tetahi paanga pera i wehea, me ki e ekengia ana taua paanga e tetahi riihi mo nga tau e iwa tekau ma iwa, timata mai i te 25 o nga ra o Pepuere o te tau 1883, i runga i te ahua o te moni reti a tau mo taua wahi ki nga moni reti a tau e riro ana mai i te Karauna i te wa i paahitia ai tenei Ture mo nga riihi katoa o te whenua e tohungia nei i roto i te Kupu Apiti Tuarua, kia pera te ahua o te wariu whakapaingakore o te wahi e whakataua ai ki reira taua paanga ki te wariu whakapaingakore o katoa taua whenua e tohungia ra i roto i taua Kupu Apiti.
Engari mehemea ki te kitea e te Kooti kaore te kirimina whakaaetanga e kiia ra i roto i te Ture Whakatikatika, 1883, i te page 6.gif) Ture Here Ngawha, 1881, i hangaia ra i te 25 o nga ra o Pepuere, 1883, i waenganui i te Kawanatanga o Niu Tireni me nga rangatira me te iwi nui o Ngati Whakaue, kaore i hainatia, i whakaaetia a tahituhitia e tetahi tangata nona tetahi paanga kaore ano nei i hokona e te Karauna, e te tangata ranei i riiwhitia ai e ia, e te kaiwhakahaere ranei i whakamanaia e tana tangata, e te tangata ranei i riiwhitia e ia, heoi ka kiia ko te wariu o tona paanga ko te wariu whakapainga kore o te wahi i whakataua ai taua paanga i te wa i paahitia ai tenei ture.
|
|
.jpg)
