Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1910.

Niu Tireni. — Whakatikatika i Te Ture Paremete

page 1

Niu Tireni.
Whakatikatika i Te Ture Paremete.

1910, No. 59.
He Ture hei Whakatikatika i te Ture Paremete, 1908.

[3 o Tihema, 1910.

Kua Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano hoki i tona mana, ara:—

1. Ko tenei Ture me hua ko te Ture whakatikatika i te Ture Paremete, 1910, a ka urn hei wahi mo—a me panui tahi hoki raua ko—te Ture Paremete, 1908 (a muri ake nei huaina ai ko te tino Ture).

Nga Mema Maori.

57. Tekiona tahi rau warn tekau o te tino Ture kua whakatika-tikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea katoatia atu nga kupu o wahanga-tekiona rua i muri o enei kupu na "a muri ake nei whaka-huatia ai."
58. Tekiona tahi rau waru tekau ma tahi o te tino Ture kua whnkatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea atu enei kupu na "(kaore nei i rehitatia i raro i Wahi II of tenei Ture)."
59.
(1.) He hawhe-kaihe kua oti te rehita i raro i Wahi II o te tino Ture, kua pooti ranei i roto i nga marama tekau ma rua i muri iho i tona rehitatanga peratanga, i tetahi pootitanga mema i raro i Wahi III o taua Ture, e kore e ahei kia pooti i tetahi pootitanga mema i raro i Wahi IV o taua Ture.
(2.) He Maori kua porangitia nga whakaaro, he Maori ranei kua whakataua ki runga ki a ia tetahi hara e ahei ana kia whakataua kia whakamatea rawatia atu ia, kia hereheretia ranei ia mo te tau kotabi, roa atu ranei, i roto i tetahi wahi o nga tominiona a te Kingi, kua whakataua ranei i roto i Niu Tireni hei tangata hara ki te iwi nui (public defaulter), i raro ranei i te Ture Hara Pirihimana (Police Offences Act), 1908, hei tangata mangere, kino hoki (idle and disorderly person), hei tangata hianga manene hoki (rogue and vagabond) ranei, mehemea kaore ano taua tangata hara kia whiwhi page 2tino murunga rawatanga atu o tona hara, kia tutuki ranei i a ia te whakarite te wa te whiu ranei i whakataua ki runga ki a ia mo tona hara, e kore ia e ahei kia pooti.
(3.) Ko te Kai-rehita o te Hupirimi Kooti, te Karaka ranei o te Kooti i whakataua peratia ai te hara o tetahi tangata ki runga ki a ia, kaua e roa atu i te rima o nga ra o te marama i muri iho o te whakataunga, me tuku atu ki te Apiha Whakahaere Pooti o te takiwa i reira nei taua tangata hara e noho ana i tetahi kupu e whakaatu ana i te ingoa, te kainga noho, te rnahi, me te ahua ranei o taua tangata hara, me te hara hoki i whakataua ki runga ki a ia.
(4.) Te ingoa o ia Maori kua whakamanakoretia i runga i nga huarahi kua kiia ake nei me tuhituhi ki runga ki tetahi rarangi e te Apiha Whakahaere Pooti, me tetahi kape o tana rarangi me whaka-wihiwhi atu ki ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti ina tu ki te whakahaere i tetahi pootitanga mema i runga i nga tikanga e huaina ake nei i raro.
60.
(1). Ia pootitanga mema Maori me whakahaere i runga i nga rekureihana e whai ake nei:—
(a.) Kia kotahi te Apiha Whakahaere Pooti, ma te Kawana e whakatu, mo ia takiwa pootitanga mema; a ka whai mana taua Apiha Whakahaere Pooti ki te whakatu, i te wa o ia pootitanga mema, i nga Tepute Apiha Whakahaere Pooti e maharatia ana e ia e tika ana hei whaka-tutuki tika i te pootitanga mema i ia whare-pooti.
(b.) Ia Apiha Whakahaere Pooti pera me ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti pera ranei ka ahei, i nga wa katoa i mua atu i te mutunga o te pootitanga mema ki te whakatu-a-tuhituhi i tetahi kai-whakakapi mona hei mahi i ana mahi, mehemea—a mo te wa ano hoki—e araitia ana ia e te mate, e tetahi atu take kaha ranei e kore ai ia e kaha ki te noho i reira me te whakahaere ranei i nga mahi o tona turanga.
(c.) Ia kai-whakakapi pera, i te wa e tu pera ana ia ka whiwhi i nga mana katoa, me nga kaha, me nga taumahatanga katoa o tona ariki e tu nei ia hei whakakapi.
(d.) Ia Apiha Whakahere Pooti me ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti me ia kai-whakakapi i whakaturia mo tetahi o raua i raro i tenei Ture, i mua atu i tana whakahaeretanga i nga mahi o tona turanga me mahi me haina hoki i te aroaro o tetahi Kai-whakawa, Pohimahita ranei, i te kupu kii-pono e whakaatu ake nei i te poama nama (11) i te Kupu Apiti ki tenei Ture.
(e.) Me whakatu he whare-pooti i roto i ia takiwa pootitanga mema e te Kawana, me panui hoki he whakaaturanga o nga whare-pooti kua whakaturia ki roto ki te Kahiti me te Gazette kaua e hoki iho i te waru nga ra i mua atu i te ra o te whakaingoatanga tangata hei mema.
(f.) Kaua e whakaturia he whare-pooti—
(i.) Ki te kore i matua marama te Kawana ko te wahi e whakaturia ana e pai ana hei whare-pooti ma nga tangata whai-pooti kaore e tokoiti iho ana i te tekau tangata; raneipage 3
(ii.) I roto i tetahi whare whai raihana ki te hoko waipiro, i roto ranei i tetahi wahi e pa ana ki tetahi whare pera.
(g.) Ka ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi whare-kura tamariki hei whare-pooti, a i ia keehi pera me tahuri te Komiti o taua Kura ki te tuku watea atu i taua whare ki te Apiha Whakahaere Pooti, timata atu i te wha o nga haora i te ahiahi o te ra i mua tonu atu o te ra pootitanga mema tae noa ki te waru o nga haora i te po o te ra pootitanga mema.
(h.) Ko te utu mo te whakamatanga o taua whare-kura ina mutu te whakamahi hei whare-pooti, me te utu o te whakao-ranga i ona wahi katoa i whara, me utu e te Apiha Whakahaere Pooti i roto o nga moni tera e pootitia e te Pare-mete.
(i.) I muri o te whakaputanga o te riti kia tu he pootitanga mema i tetahi takiwa, a kia mutu ra ano hoki taua pootitanga, kaua e whakaturia etahi atu whare-pooti, kaua ano hoki e whakarereketia nga whare-pooti kua whakaturia mo taua takiwa, engari anake mehemea ka kore tetahi whare-pooti e ahei mo te tikanga i whakaturia ai, mehemea ranei kaore taua pootitanga e taea te whakahaere ki te kore e mahia he whakarereketanga pera.
(j.) Ko te Karaka o nga Riti, ina whakamanaia ia e te Kawana kia pera, me whakaputa riti i runga i te poama nama (12) i te Kupu Apiti ki tenei Ture, e whakaatu ana i te ra me te wahi hei whakaingoatanga tangata hei mema, me te ra e tu ai te pootitanga, mehemea ia e tika ana kia tu he pootitanga.
(k.) Ko te riti me tuku atu ki ia Apiha Whakahaere Pooti, me panui hoki he kape ki te Kahiti me te Gazette ka whakapiri atu ai ki nga wahi e puare ana ki te katoa tera e maharatia e te Apiha Whakahaere Pooti e tika ana.
(l.) Ia tane Maori kua eke nei ona tau ki te rua tekau ma tahi, a kaore nei e whakamanakoretia ana i raro i tekiona rima tekau ma iwa o tenei Ture, ka ahei, ki te whakaae ia, kia whakaingoatia kia pootitia ia hei mema mo tetahi takiwa pootitanga mema Maori, i runga i te poama nama (13) i te Kupu Apiti ki tenei Ture, i hainatia e etahi tangata whai-pooti o taua takiwa kaore i hoki iho i te tokorua tangata, a i hoatu i tukua atu ranei ki te Apiha Whakahaere Pooti kia tae atu ki a ia i tetahi wa kaua e roa atu i te tekau ma rua o nga haora i te awatea i te ra o te whakaingoatanga.
(m.) Ko te whakaaetanga a tetahi tangata pera kia whakaingoatia ia hei mema ka ahei kia whakaaturia atu ki te Apiha Whakahaere Pooti i roto i te reta i poohitia atu i te meera, i tapiritia atu ranei ki te pukapuka whakaingoa, i roto ranei i te waea tarekarawhe, a ka kiia i tae tika atu taua waea i roto i te wa tika mehemea ka hoatu ki te tari-tarekarawhe hei tukunga atu i roto i te wa kua rohea i runga ake nei.page 4
(n.)la tangata e whakatu ana hei mema me whakaingua i runga i tetahi pukapuka whakaingoa motuhake, i runga i tetahi tikanga tera e tau, ki te whakaaro iho a te Apiha Whakahaere Pooti, hei whakaatu tuturu i taua tangata.
(o.) E kore tetahi tangata whai-pooti e ahei ki te whakaingoa kia maha atu i te tangata kotahi hei mema.
(p.) Ina mutu nga whakaingoatanga tangata, hei reira tonu me tuku atu e te Apiha Whakahaere Pooti ki te Tumuaki Apiha Whakahaere Pooti kei Poneke, ma te tarekarawhe ranei ma tetahi atu huarahi tere ranei, i nga ingoa o ia o nga tangata kua whakaingoatia hei mema; a hei reira tonu me panui ana ingoa e te Tumuaki Apiha Whakahaere Pooti ki roto ki te Kahiti me te Gazette.
(q.) Ia tangata e whakatu ana hei mema, tetahi tangata ranei mo te taha ki a ia, a te wa e tuku atu ana ki te Apiha Whakahaere Pooti i tana kupu whakaae kia whakaingoatia ia, me whakatakoto me tuku atu ranei ki taua apiha kia tekau pauna, a me pupuri taua moni e te Apiha Whakahaere Pooti kia mutu ra ano te panuitanga whai-mana o te otinga iho o te pootitanga.
(r.) Mehemea te huihuinga katoatanga o nga pooti i riro mai i tetahi tangata i whakaturia—engari kaore nei i tu—hei mema e hoki iho ana i te kotahi wha o te huihuinga katoatanga o nga pooti i riro mai i te tangata i tu hei mema, ka puritia atu te moni whakatakoto a ka utua ki roto ki te Consolidated Fund; engari ki te rereke atu i tena, ki te unu ranei ia i a ia ki waho i runga i nga tikanga kua huaina ake nei i raro, ka whakahokia atu taua moni ki te tangata nana i utu.
(s.) Ia tangata e whakatu ana hei mema ka ahei ki te unu atu i a ia ki waho, engari kaua e roa atu i te tekau ma rua o nga haora i te awatea o te ra o te whakaingoatanga, i runga i te hoatutanga i te tukunga-a-reta atu ranei ki te Apiha Whakahaere Pooti i tetahi panui whakaatu hei te poama nama (14) i te Kupu Apiti ki tenei Ture, i hainatia e te tangata e whakatu ana, a i whakamania hoki tana hainatanga e tetahi Kai-whakawa, Pohimahita ranei.
(t.) Hei reira tonu me whakaatu atu e te Apiha Whakahaere Pooti ki te Tumuaki Apiha Whakahaere Pooti, ma te tarekarawhe ma tetahi atu huarahi tere ranei, i taua unuhanga atu.
(u.) E kore tetahi tangata tuku panui whakaatu pera e ahei kia pootitia hei mema, a kaua ano hoki tetahi pooti kotahi e hoatu mona e tetahi tangata whai-pooti.
(v.) Mehemea kotahi tonu te tangata i whakaingoatia hei mema me tahuri te Apiha Whakahaere Pooti, i runga i te panui e puare ana ki te katoa, i te ra—i mua atu ranei o te ra— i whakaritea hei ra pootitanga, ki te whakaatu kua ata tu taua tangata hei mema.
(w.) Ko te ingoa o te tangata i panuitia kua tu hei mema me tuhituhi ki runga ki te riti e te Apiha Whakahaere Pooti hei whakaatu ko te tangata tera kua ata whakaturia hei page 5mema i raro i taua riti, me taua riti me whakahoki atu e ia i reira tonu ki te Karaka o nga Riti, hei tukunga atu ma tera ki te Pika; a hei reira tonu hoki me panui e te Apiha Whakahaere Pooti he kupu whakaatu i te otinga iho o te pootitanga ki roto ki te Kahiti me te Gazette.
(x.) Mehemea ka tokomaha atu i te kotahi nga tangata i ata whakaingoatia hei mema, hei reira me whakaatu e te Apiha Whakahaere Pooti te ra e tu ai te pootitanga, ara hei te ra tonu i whakaritea e te riti kua kiia ake nei; a hei taua ra me whakahaere te pootitanga ki nga wahi i whakaturia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei, me timata atu i te iwa o nga haora i te awatea o te ra i whakaritea, a me mutu hoki i te wha o nga haora i te ahiahi o taua ra ano, ki te kore i whakahaua ketia e te Apiha Whakahaere Pooti.
(y.) Mehemea ka tika kia tu he pootitanga i runga i nga huarahi kua kiia ake nei, me whakahau tonu i reira e te Apiha Whakahaere Pooti kia perehitia he pukapuka-pooti hei te poama nama (15) i te Kupu Apiti ki tenei Ture, ka tuku atu ai ki ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti i nga kape e rite ana o aua pukapuka-pooti, hui atu ki era atu pukapuka perehi, pukapuka tuhituhi, mea tuhituhi ranei, e maharatia ana e ia e tika ana kia tutuki tika ai te pootitanga.
(z.) Ka ahei te Apiha Whakahaere Pooti ki te whakatu i nga karaka e tika ana hei whakatutuki tika i te pootitanga, a me whakarite hoki e ia kia noho tahi hei hoa mo ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti i te ra o te pootitanga tetahi Maori, hawhe-kaihe ranei, a muri ake nei huaina ai he atotieiti, a ko te mahi ma taua atotieiti he awhina i te Tepute Apiha Whakaere Pooti i runga i nga huarahi kua whakatakotoria i raro ake nei, me ia atu huarahi ke atu ano hoki mehemea ka whakahaua peratia e taua Tepute.
(aa.) Ia tangata e whakatu aua hei mema, ranei, ki te kore ia e pera, ona kai-whakaingoa huihui, ka ahei, i runga i te kupu tuhituhi i raro i tona i o ratou ingoa ranei, ki te whakatu i tetahi kurutiniia (ara kai-titiro) mo ia wharepooti kotahi hei noho i reira i muri iho i te pootitanga i te wa e tatauria ana nga pooti i hoatu mo ia tangata e whakatu ana hei mema, engari kaore i tetahi atu wa ke atu.
(bb.) Ia atotieiti, ia karaka, me ia kurutiniia, me mahi me haina hoki i te aroaro o te Tepute Apiha Whakahaere Pooti, Kai-whakawa, Pohimahita ranei, i te kupu kii-pono e mau na i te poama nama (16) i te Kupu Apiti ki tenei Ture; me ia kupu kii-pono pera, i mua i te timatanga o ia o aua tangata ki te mahi i ana nei mahi, me hoatu ki te Tepute Apiha Whakahaere Pooti kei te whare-pooti i whakaturia ai nei mo reira taua Tepute.
(cc.) I te ra c te pootitanga me tomo takitahi atu ia tangata whai-pooti ki roto ki te whare-pooti, me ia tangata page 6whai-pooti, ina tonoa kia pera e te Tepute Apiha Whakahaere Pooti, e te atotieiti ranei, me whakaatu i ona ingoa katoa, me tona iwi, me tona hapu, me tona kainga noho. Ma te Tepute Apiha Whakahaere Pooti (ma tona atotieiti ranei kua kiia ake nei) e tuhituhi i ena maramatanga ki ranga ki te take-toenga o te pukapuka-pooti, i muri i tena ka tonoa kia whakaaturia e te tangata whai-pooti te ingoa o te tangata e pootitia ana e ia hei mema; a, ina mutu tera te whakaatu e te tangata whai-pooti, me tuhitnlii iho e te Tepute Apiha Whakahaere Pooti te ingoa o taua tangata e whakatu ana hei mema ki runga ki te pukapuka-pooti, a, ina mutu tana tuhituhi i tona ingoa i nga reta timatanga ranei o tona ingoa ki runga ki taua pukapuka me tuku atu e ia ki tona atotieiti, a ma tera e tuhituhi iho i tona ingoa i nga reta timatanga ranei o tona ingoa ki runga ki taua pukapuka-pooti hei kai-titiro.
(dd.) Ki runga ki ia pukapuka-pooti pera me tuhituhi iho e te Tepute Apiha Whakahaere Pooti he nama (e huaina nei he nama whakararangi), a me hangai tonu taua nam a ki tetahi nama pera ano i runga i te take-toenga, a me tuhi he nama tahi hei nama mo te pukapuka-pooti tuatahi i tuhituhia, a ka haere rarangi tonu iho i muri i tera te nama e tuhituhia ki runga ki ia pukapuka-pooti i muri iho, kia kaua ai etahi pukapuka-pooti e rua i tuhituhia nei i roto i te whare-pooti kotahi e namia ki te nama kotahi.
(ee.) 1 mua o te tuhituhinga o tetahi pooti i runga i nga huarahi kua kiia ake nei, ka ahei te Tepute Apiha Whakahaere Pooti, tona atotieiti ranei, ki te patai atu ki te tangata e mea ana kia pooti ia, i tetahi i te katoa ranei o enei patai e whai ake nei:—
(i.) He tangata noho bona fide ranei koe no te Takiwa Pootitanga Mema Maori o (ha whakahua i te ingoa o te Takiwa)?
(ii.) Kua eke ranei o tau ki te rua tekau ma tahi, kua neke atu ranei?
(iii.) Kua pooti ranei koe i roto i tenei pootitanga mema i runga i tou ingoa ake i tetahi ingoa ke atu ranei?
(iv.) Kua rehitatia ranei to iugoa ki runga ki tetahi Rouru Pakeha?
(v.) Kua whakakorea atu ranei tou mana ki te pooti i runga i tetahi o nga tikanga o tekiona rima tekau ma iwa o te Ture Whakatikatika i te Ture Paremete 1910?
(ff.) Mehemea nga patai tuatahi e rua ka kore e whakautua ki te "ae" tuturu, me te patai tuatoru, tuawha, me tuarima ki te "kaore" tuturu, e kore te tangata i pataingia ra e tukua kia pooti.
(gg.) E kore rawa tetahi tangata kaore nei e pooti ana i taua wa e tukua kia noho ana i roto i te whare-pooti i tua anake atu i te Tepute Apiha Whakahaere Pooti me tona atotieiti me ana karaka, me nga katipa e maharatia ana e page 7te Tepute Apiha Whakahaere Pooti e tika ana hei pupuri i te ata noho tika.
(hh.) Kaua rawa tetahi tangata e korero atu ki tetahi tangata whai-pooti i roto i tetahi whare-pooti ahakoa i mua atu i muri iho ranei i te hoatutanga a taua tangata whai-pooti i tana pooti, engari ko te Tepute Apiha Whakahaere Pooti anake, ko tona atotieiti ranei, a ka ahei hoki tera ki te patai i nga patai kua whakamanaia hei pataitanga mana, me te whakapuaki hoki i nga kupu tohutohu tera e aro hei awhina i tetahi tangata whai-pooti ki te hoatu i tana pooti.
(2.) Ia tangata e takahi ana i nga tikanga o rarangi (gg) me (hh) ranei o tenei tekiona ka tika mo ia takahanga pera kia whiua ki tetahi whaina kaua e neke atu i te rua tekau pauna, a ka ahei hoki kia haria tonutia atu i reira tonu i roto o te whare-pooti i runga i te kupu whakahau a te Tepute Apiha Whakahaere Pooti.
61. Ia tangata kei a ia e mahi ana tetahi Maori e whai mana ana ki te pooti me hoatu i tetahi wa tika e ahei ai taua Maori ki te hoatu i tana pooti, me ia rangatira mahi e hapa ana i a ia te pera ka tau kia whiua ki tetahi whaina kaua e neke atu i te rima pauna.
62.
(1.) Ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti, i roto i te whare-pooti kei reira nei ia e whakahaere ana, a te wa tuatahi tonu e taea ai i muri iho i te mutunga o te pootitanga, i te aroaro o nga kurutiniia e hiahia ana ki te noho i reira, me te atotieiti, me nga karaka (mehemea ia he pera), engari kaua he tangata ke atu, me tatau i te maha o nga pooti i hoatu mo ia tangata e whakatu ana hei mema, a hei reira tonu me whakaatu i te otinga iho o te pootitanga i te whare-pooti e whakahaeretia ana e ia.
(2.) Ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti, ina kitea e ia te otinga iho o te pootitanga i roto i te whare-pooti e whakahaeretia ana e ia, hei reira tonu me tuku atu, ma te tarekarawhe ma tetahi atu huarahi tere ranei, i tera maramatanga ki te Apiha Whakahaere Pooti.
(3.) Hei reira me mahi e te Tepute Apiha Whakahaere Pooti he rarangi whakaatu i te huihuinga katoatanga o nga pooti i hoatu mo ia tangata e whakatu ana hei mema, me ia rarangi pera me whakamana ki te hainatanga a te Tepute Apiha Whakahaere Pooti me tona atotieiti, me nga hainatanga hoki a nga mea o nga kurutiniia e noho ana i reira a e whakaae ana hoki ki te haina i taua rarangi.
63. Me whakapaihere e te Tepute Apiha Whakahaere Pooti nga pukapuka-pooti katoa (nga mea i oti te mahi me nga mea kaore i whai mahi), me nga pukapuka tuhituhi, nga mea tuhituhi, me nga pukapuka katoa e pa ana mo te pootitanga (hui atu ki te rarangi i korerotia ake i te tekiona mutunga i runga ake nei); a, ina oti i a ia te hiiri me te tuhituhi ki runga te ingoa o te wahi hei taenga atu mo taua paihere, ka hoatu tonu atu i reira ki te Apiha Whakahaere Pooti.
64.
(1.) Ko te Apiha Whakahaere Pooti, a te wa tuatahi e taea ai i muri iho i te mutunga o te pootitanga, a i te aroaro ano hoki o nga mea o nga kurutiniia e hiahia ana ki te noho i reira, me tahuri ki te tatau i te maha o nga pooti i hoatu mo ia tangata e whakatu ana hei mema, me te haina hoki i tetahi panui whakaatu kii-pono hoki e whakaatu ana kua ata tu hei mema te tangata i kitea i hoatu page 8mona nga pooti maha; me te whakahaere hoki i te riti i runga i nga tikanga kua whakatakotoria i rarangi (w) o tekiona ono tekau o tenei Ture, me te panui hoki i tetahi kupu whakaatu i te otinga iho o te pootitanga ki roto ki te Kahiti me te Gazette.
(2.) Mehemea he riterite tonu te maha o nga pooti i hoatu mo etahi mea tokorua maha atu ranei o nga tangata e whakatu ana hei mema ma te Apiha Whakahaere Pooti e hoatu he pooti-whakatau.
65.
(1.) Ka whai mana te Apiha Whakahaere Pooti, tana Tepute ranei, ki te whakatu i etahi apiha e maha ana hei tiaki i te ata noho tika, me te hanga me te whakatutuki hoki i nga rekureihana e ata haere tika ai, e tutuki ai, a e haere kore-whakahoa ai, te whakahaeretanga o te pootitanga i runga i ta tona mahara i kite ai e tika ana.
(2.) Ko nga katipa katoa me tautoko me awhina i te Apiha Whakahaere Pooti me ana Tepute i a ratou e whakahaere ana i a ratou mahi.
66.
(1.) Ia apiha, karaka, kurutiniia, atotieiti, me ia katipa hoki e mahi ana i roto i tetahi whare-pooti me pupuri me tautoko hoki i te pupuritanga kia ngaro ai te pootitanga kia kore ai e kitea te pootitanga a nga tangata i roto i taua whare-pooti, a kaua ano hoki e whakaatu ki tetahi tangata, engari mo runga anake i tetahi take e whakaaetia ana e te ture, i mua atu i muri iho ranei i te mutunga o te pootitanga, i tetahi kupu kotahi tera e aro hei patu i te ngaro o te pootitanga.
(2.) Kaua tetahi tangata, engari i runga anake i nga huarahi kna whakatakotoria i runga ake nei, e whakararuraru e tahuri ranei ki te whakararuraru i tetahi tangata whai-pooti i a ia, e hoatu ana i tana pooti, e tahuri ranei ki te mea kia riro mai i a ia i roto i te whare-pooti tetahi maramatanga mo te taha ki te tangata e whakatu ana hei mema e pootitia ana kua pootitia ranei e tetahi tangata whai-pooti i roto i taua whare-pooti, ki te whakaatu ranei a tetahi wa ki tetahi tangata i tetahi maramatanga i riro mai i a ia i roto i tetahi whare-pooti mo te taha ki te tangata e whakatu ana hei mema e pootitia ana kua pootitia ranei e tetahi tangata whai-pooti i roto i taua whare-pooti.
(3.) Ia tangata e noho ana i reira i te wa e tatauria ana nga pooti me pupuri me tautoko hoki i te puritanga kia ngaro ai te pootitanga, a kaua rawa hoki e whaaki a tetahi wa ki tetahi tangata i tetahi maramatanga i riro mai i runga i taua tatauranga mo te taha ki te tangata e whakatu ana hei mema i hoatu ai tetahi pooti i roto i tetahi pukapuka-pooti.
(4.) Ia tangata e takahi ana i tenei tekiona ka ahei, ina whakataua wawetia tona hara ki runga ki a ia i te aroaro o etahi Kaiwhakawa tokorua, kia whiua ki te herehere mo nga marama e ono me te mahi taumaha kaore ranei.
67.
(1.) Ia Tepute Apiha Whakahaere Pooti ka ahei, ahakoa kaore he whakamananga ketanga atu i tua atu i tenei Ture, ki te whakahau kia hopukia a kia haria atu hoki ki te aroaro o tetahi Kai-whakawa ia tangata e ata tika ana kia whakapaea i mahi i tahuri ranei ki te mahi i roto i tetahi whare-pooti i tetahi mahi pahoneihana.
(2.) Me tahuri te Apiha Whakahaere Pooti ki te whakaara whakawa mo ia tangata e maharatia ana e ia kua mahi hara pahoneihana, kua awhina ranei, kua tautoko, kua tohutohu, kua whakahaere page 9ranei i te mahinga o tetahi hara pera e tetahi atu tangata, i te wa o te pootitanga e tu nei ia hei Apiha Whakahaere Pooti.
(3.) Ia tangata e mahi ana i te hara pahoneihana e awhina ana ranei, e tautoko ana, e tohutohu ana, e whakahaere ana ranei kia mahia taua tu hara e tetahi atu tangata, ka ahei kia whiua ki te herehere mo nga tau e rua, me te mahi taumaha kaore ranei.
(4.) Ko nga moni costs me nga moni i pau i te taha ki te kaitono whakawa me nga kai-korero i roto i taua keehi, hui atu hoki ki nga moni kapeneheihana mo to ratou raruraru me te paunga o to ratou taima, me whakaae e te Kooti.
(5.) Kua hara te tangata i te hara pahoneihana mehemea ka tono ia i roto i tetahi pootitanga kia pooti ia i runga i te ingoa o tetahi tangata ke atu, ahakoa kei te ora, kua mate atu ranei, o tetahi tangata hanga noa atu ranei, ranei, mehemea kua kotahi tana pootitanga i roto i tetahi pootitanga pera ka tono ia kia pooti ano ia i roto i taua pootitanga nei ano i runga i tona ingoa ake.
68. Nga tikanga o te tino Ture me tenei Ture ano hoki e pa ano mo nga pootitanga mema Pakeha mo te Paremete ka pa ano hoki mo nga pootitanga mema Maori, ki te kore aua tikanga e taupatupatu ana ki nga tikanga o tenei Ture e pa ana mo nga mema Maori, a mehemea e pera ana me titiro aua tikanga i runga i nga tu ahua whakatikatikanga e tika ana kia tutuki ai nga ahuatanga e takoto wehe ke ana i roto i aua pootitanga e rua.
69. Tekiona kotahi rau e waru tekau ma rima o te Tino Ture kua whakakorea e tenei Ture.

Kupu Apiti.

(11.) Kupu Kii-pono a te Apiha Whakahaere Pooti, a te Tepute Apiha Whaka-haere Pooti, a te Kai-whakakapi Ranei, i te Pootitanga Mema Maori.

Ko ahau ko A.B., Apiha Whakahaere Pooti [ranei tetahi o nga Tepute Apiha Whakahaere Pooti, Kai-whakakapi ranei] mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o, tenei ka tino kii pono ka ata whakatutukitia tikatia e au nga mahi o taua turanga taea noatia te paunga o toku kaha, a e kore hoki ahau e mahi i tetahi mahi e whakahengia ana e tekiona 66* o te Ture Whakatikatika i te Ture Paremete, 1910, kua oti nei te panui mai ki ahau.

A.B.

I hainatia i kiia ponotia hoki i toku aroaro, i tenei te o nga ra o
19

C. D., Kai-whakawa [Pohimahita ranei].

* Me panui atu tenei tekiona ki te kai-haina i te k i-pono e te tangata i hainatia ai ki tona aroaro taua kii-pono.

page 10

(12.) Riti mo te Pootitanga Mema Maori.
Ki te Apiha Whakahaere Pooti mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o

I runga I nga tikanga o tekiona 59 o te Ture Whakatikatika i te Ture Paremete, 1910, tenei ahau te whakamana me te whakahau atu hoki i a koe kia whakahaerea e koe i runga i ta te ture te pootitanga o tetahi mema mo te Paremete kia tu i roto i te Paremete mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o

Kei te whakahau atu ano hoki ahau ki a koe me whakahau e koe kia homai nga whakaingoatanga mo taua mema kia tae ki, kaua e roa atu i te tekau ma rua o nga haora i te awatea o te o nga ra o, a, ki te tawaritia te pootitanga me tu te pootitanga i te o nga ra o, 19.

Kua whakahaua ano hoki koe kia tuhituhia iho e koe ki runga ki tenei riti te ingoa o te tangata i whakaturia peratia hei mema i runga i tena pootitanga, ka whakahoki mai ai i te riti ki ahau i—i mua atu ranei o—te o nga ra o, 19.

I tuhia ki, i tenei te o nga ra o, 19.

A. B., Karaka o nga Riti.

(13.) Pukapuka Whakaingoa tangata e Whakatu ana hei Mema Maori.
Ki te Apiha Whakahaere Pooti mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o

Ko matou e mau ake nei a matou hainatanga i raro, he tangata whai-pooti no te Takiwa Pootitanga Mema Maori o, tenei ka whakaingoa i a A.B. o [tuhia iho tona kainga noho me tana mahi], a i runga ano hoki i tana whakaae, kia whakatu ia hei mema mo te Paremete mo taua Takiwa Pootitanga Mema Maori kua huaina ake nei, a kua whakaritea nei te pootitanga mo taua Takiwa kia tu a te o nga ra o, 19.

I tuhia ki, i tenei te o nga ra o, 19.

C. D. [Nga ingoa katoa, nga kainga noho, me nga mahi, a nga tangata whai-pooti tokorua maha atu ranei nana i whakaingoa.]

E. F.[Nga ingoa katoa, nga kainga noho, me nga mahi, a nga tangata whai-pooti tokorua maha atu ranei nana i whakaingoa.]

Ko ahau ko A.B. tenei ka whakaae ki tenei whakaingoatanga i runga ake nei.
A. B., o [Tuhia iho tona kainga noho me tana mahi.]

(14.) Kupu Whakaatu i te unuhanga atu o Tetahi Maori e whakatu ana hei
Mema
.
Ki te Apiha Whakahaere Pooti mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o

Ko ahau, e mau ake nei taku hainatanga i raro, tenei ka whakaatu kei te unu atu ahau i a au ki waho kia kaua ahau e whakatu hei mema a te pootitanga o tetahi mema Paremete mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o

I tuhia ki, i tenei te o nga ra o, 19.

[Hainatanga.]

I hainatia i te aroaro o—
C. D., Kai-whakawa [Pohimahita ranei.]

page 11

(15.) Pukapuka-Pooti mo nga Pootitanga Mema Maori. Pukapuka Pooti.Voting-paper.

Ko te Ingoa Iriiri, Maori hoki,
o te Tangata Pooti
(Christian Name and Surname
of Elector.)
Tane, Wahine ranei (Sex.)
Iwi (Tribe.)
Hapu(Sub-tribe.)
Kainga (Abode.)

Nama:
(Consecutive No.)

Nama:
(Consecutive No.)

Tangata e pootitia ana:
(Candidate voted for.)

Kai-titiro:
(Witness, Maori Associate.)

Tepute Apiha Whakahaere Pooti. (Deputy Returning Officer.)

(16.) Pukapuka kii-pono a te Atotieiti, Karaka, Kurutiniia Ranei, i nga
Pootitanga Mema Maori
.

Ko ahau ko E.F., Atotieiti, [karaka ranei, kurutiniia ranei mo X.Y., he tangata e whakatu ana hei mema] i roto i tenei pootitanga mema mo te Takiwa Pootitanga Mema Maori o, tenei ka tino kii pono e kore ahau e mahi i roto i tenei pootitanga i tetahi mea e whakahengia ana e tekiona 66* o te Ture Whakatikatika i te Ture Paremete, 1910, kua oti nei te panui mai ki ahau.

E.F.
I hainatia i toku aroaro, i tenei te o nga ra o, 19.

C. D.
Tepute Apiha Whakahaere Pooti [Kia-whakawa ranei, Pohimahita ranei.]

page break

* Me panui atu tenei tekiona ki te kai-haina i te kii-pono e te tangata i hainatia ai ki tona aroaro te kii-pono.