Niu Tireni.
Whakapakihi Whenua i Rangitaiki.
1910, No. 2.
He Ture hei whakarite tikanga mo te Whakapakihitanga o etahi
Whenua kei roto i te Kaute o Whakatane.
[17 o Hepetema, 1910.
Kua Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano hoki i tona mana, ara:—
1. | Ko tenei Ture me hua ko te Ture Whakapakihi Whenua i Rangitaiki, 1910. |
6. |
(1.) | Hei huarahi mo te utunga mai ki te Hupereteneti i ia o nga utunga o nga moni i whakaputaina-a-namatia atu i runga i nga huarahi kua kiia ake nei, me te utunga hoki o nga moni i pau i runga i te whakahaeretanga whanui o tenei Ture ka ahei te Minita mo nga Whenua i ia wa i ia wa ki te hanga me te kohi hoki i tetahi reiti e nui ana hei whakarato i aua take. |
(2.) | Ko taua reiti me hanga me kohi hoki i runga i te wariu whakapaingakore o nga whenua katoa i roto i taua takiwa, a ahakoa e ahei ana aua whenua kia reitingia i runga i nga tikanga o te Ture Reiti, 1908, kaore ranei, a ahakoa hoki he whenua Karanua kaore ranei, engari ko nga wahi whenua Maori e nohoia ana hei kainga Maori a kaore e neke atu ana i te rima tekau eka te nui o tetahi mea kotahi e kore e tau kia reitingia i raro i tenei Ture. |
(3.) | Ko taua reiti me hanga me kohi hoki i runga i tetahi rarangi whakanekeneke i runga i te aronga o te whakakaraahitanga o te whenua, i runga i nga huarahi e mau ake nei. |
(4.) | Hei huarahi mo te whakakaraahitanga o te whenua, me whakatu he apitireita (ara he kai-whakatautau) i runga i enei tikanga e whai ake nei: kia kotahi te apitireita e whakaturia-a-tuhituhitia e taua Minita, a kia kotahi me pooti e nga kai-noho o nga whenua i roto page 2i taua takiwa i runga i nga huarahi, a, a te wa ano hoki, kua whakatakotoria e nga rekureihana i raro i tenei Ture; a ma aua mema e rua ano hoki e whakatu i tetahi tangata ra waho kaore nei ona paanga atu ki taua take hei amapaea (ara hei kai-whakatau). |
(5.) | Ko nga tikanga o te Ture Apitireihana, 1908, ka pa atu ki aua apitireita me taua amapaea ano tonu me te mea nei tenei tekiona he tukunga ki raro i runga i te tikanga o nga kupu o taua Ture. |
(6.) | Ma aua apitireita e whakakaraahi i nga whenua katoa i roto i taua takiwa e tau ana kia reitingia kia wehe ai ki enei tu ahua karaahi e whai ake nei:—
(a.) | Nga whenua e whiwhi ana e maharatia ana ranei kei te whiwhi painga tata, hangai hoki, i runga i te hanganga o nga mahi kua whakamanaia nei e tenei Ture; |
(b.) | Nga whenua e whiwhi ana e maharatia ana ranei kei te whiwhi i etahi painga kaore ner i pera rawa te hangai i runga i aua mahi; me |
(c.) | Nga whenua e whiwhi anake ana i tetahi painga ahua kotaha nei i runga i aua mahi. |
|
(7.) | Ko aua reiti me hanga me kohi hoki i runga i ia o aua karaahi whenua kua kiia ake nei kia hangai ki nga ahuatanga utu tera e whakaritea e aua apitireita. |
(8.) | Mo te taha ki nga whenua Karauna kaore nei ona kai-noho i taua wa i runga i nga tikanga o te Ture Reiti, 1908, ka kiia ko taua Minita te kai-noho, me nga reiti katoa e tau ana hei utunga mo runga i aua whenua ka tau hei utunga i ia wa i ia wa i roto o te Consolidated Fund ahakoa kaore he whakaritenga ketanga atu i tua atu i tenei Ture. |
(9.) | Ka ahei te Kawana, i runga i te Ota Kaunihera i kahititia, i ia wa i ia wa ki te hanga rekureihana hei whakatutuki i nga tikanga o tenei tekiona. |
|
8. |
(1.) |
Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te tango i raro i te Ture mo nga Mahi Nunui, 1908, ano me te mea nei mo tetahi mahi e pa ana mo te katoa, ki te hoko mai ranei, ahakoa i raro i nga tikanga o Wahi XIX o te Ture Whenua Maori, 1909, i tetahi huarahi ke atu ranei, i ia wahi whenua i roto i taua takiwa e whakaarohia ana e ia e tika ana kia tangohia kia tukuki pai ai te whakapakihitanga me era atu mahi ranei kua whakamanaia e tenei Ture, kia taea paitia ai ranei te whakahaeretanga o nga Whenua Karauna i roto i taua takiwa:
Engari ko nga whenua e nohoia anaketia ana mo nga mahi me nga tikanga o nga kainga Maori kaua hei tangohia peratia hei hokona peratia ranei ki te kore e tino whai tikanga rawa atu mo nga mahi whakapakihi.
|
(2.) | Ko nga moni kapeneheihana nga moni-hoko ranei e tau ana hei utunga mo runga i ia whenua i tangohia i hokona peratia ranei me utu, ahakoa kaore he whakamananga ketanga atu i tua atu i tenei Ture, i roto o nga moni i whakaputaina-a-namatia mai e te Hupereteneti i runga i nga huarahi kua kiia ake nei mehemea he whenua e tangohia ana mo nga mahi whakapakihi me era atu mahi, a i roto o te Kaute Whakanohonoho Whenua mehemea he whenua e tangohia page 3ana mo nga mahi whakanohonoho; a ki te tupono ki te tuarua o era ahuatanga ka kiia te whenua i tangohia peratia he whenua whakanohonoho i runga i nga tikanga o taua kupu i roto i te Ture Whakanohono Whenua, 1908. |
|
Kupu Apiti.
Katoa tera whenua i te Takiwa Whenua o Akarana, kei roto i te Kaute o Whakatane e takoto ana. Ona rohe: kei te taha raki ko te moana nui tonu; kei te taha rawhiti ko Whakatane awa; kei te taha tonga ko Poraka VIII, Takiwa Ruri o Whakatane, me Poraka XII, Takiwa Ruri o Rangitaiki ki Runga; kei te taha rawhiti ano ko te hurihanga o nga wai kei te taha rato o Waimea awa; kei te taha tonga ano ko Poraka XV, Takiwa Ruri o Rangitaiki ki Runga; kei te taha rato ko te pareparenga rato o Rangitaiki awa; kei te taha tonga ano ko nga rohe tonga o Tekiona Nama 114, 115, 116, 117, 125, me 127, Poraka X, Takiwa Ruri o Rangitaiki ki Runga, me tetahi raina tika atu i te koki tonga-rato o te tekiona mutunga i whakahuatia ake nei ka mau atu ki te pito tonga rawa o Moturoa Roto; i reira whaka te rato ka whai i te takutai o te taha rato o taua Roto ka eke ki te raina-rohe rawhiti o Tekiona Nama 41, Poraka IX, Takiwa Ruri o Rangitaiki ki Runga, haere tonu i runga i taua tekiona me tona raina-rohe rawhiti i kumea atu ki Rotoroa Roto; atu i reira ma te takutai rato o taua Moana me te raina-rohe raki-rato o Tekiona Nama 38 tae atu ki te koki raki rawa o taua tekiona; atu i reira he raina tika ki te koki o te Rori Nui ki Matata kia 12 pea tiini ki te taha tonga atu o tona whakawhitianga i Mangowhiki awa, haere tonu i runga i taua rori ki te Taone o Ritimana, haere tonu i runga i nga rohe tonga-rato me nga rohe raki-rato o te Taone o Ritimana tatu noa ki te moana nui.
page break