1. | Ko tenei Ture me hua ko te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1908. |
2. |
(1.) | Timata atu, a, a muri atu hoki i te paahitanga o tenei Ture ko nga mana e whakahaeretia ana e te Komihana mo te taha ki ia taonehipi i raro i te Ture Taonehipi Maori, 1905, ka tau, a kua whakataua atu ano hoki i konei ki te Poari Whenua Maori o te takiwa kei reira nei taua taonehipi, a e kore e whakahaeretia e taua Komihana a muri atu. |
(2.) | Ko nga moni reti katoa e hua mai ana i runga i ia riihi i mania e te Komihana mo nga Whenua Karauna i raro i te Ture Taone Maori, 1895, i mua atu i te mananga o tenei Ture me utu atu a muri atu ki te Poari kaua ki te Komihana, a me whakahaere e te Poari hei painga mo nga Maori no ratou i runga i te aronga o o ratou hea me o ratou paanga i roto i te whenua e paangia ana e taua riihi, a mo runga mo nga ahuatanga katoa ka kiia taua riihi he mea kaarati e te Poari i raro i tenei Ture, a ka ahei kia whakatutukitia i runga i tera aronga. |
(3.) | Ko nga moni katoa e takoto ana i te timatanga o te mananga o tenei Ture i roto i te Kaute o tetahi Taonehipi Maori i runga i te tikanga kua whakatakotoria e tekiona tekau ma iwa o te Ture Taone-hipi Maori, 1905, me utu e te Minita mo nga Moni ki te Poari Whenua Maori o te takiwa kei reira nei taua taonehipi Maori, i runga i te tikanga tiaki (ina utua katoatia atu nga moni katoa e tika ana i te ture kia tiaatingia ki taua kaute), ma nga tangata no ratou, i page 2runga i te aronga o o ratou hea me o ratou paanga i roto i taua whenua. |
|
3. |
(1.) | Ahakoa pewhea e kore te Poari Whenua Maori, i runga ra i tona rehitatanga nona tetahi whenua i roto i tetahi taonehipi Maori, e kiia mana e utu etahi reiti e neke ke atu ana i nga moni kei te ringa e mau ana mo te taha ki taua whenua. |
(2.) | Ko tekiona tekau ma rua o te Ture Whakawhiwhi Mana Whakahaere ki nga Taone Maori, 1905, kua whakakorea e tenei Ture. |
|
4. | Ka ahei te Poari Whenua Maori ki te whakaae, i runga i nga tikanga me nga ritenga e maharatia ana e ia e tika ana, i te tukunga ki raro o ia riihi i karaatitia e ia ahakoa i raro i tewhea Ture, ahakoa mo te katoa mo tetahi wahi ranei o te whenua e uru ana ki taua riihi, a ahakoa i karaatitia taua riihi i mua atu i muri iho ranei i te mananga o tenei Ture. |
5. | Ka ahei te Poari Whenua Maori i ia wa i ia wa ki te whakamahi (invest) i nga moni kei roto i ona ringa i runga i nga huarahi tera e whakatakotoria i runga i nga rekureihana. |
6. |
(1.) | I roto i nga ra e toru tekau a muri atu i te paunga o ia tau e mutu ana i te toru tekau ma tahi o nga ra o Maehe, me hanga e ia Poari Whenua Maori he pukapuka rarangi-moni e whakaatu ana i te huihuinga katoatanga o nga moni i hua mai ki—me nga moni i whakapaua e—te Poari i roto i taua tau, me te huihuinga katoatanga o nga moni i hua mai me nga moni i whakapaua mo te taha ki ia whenua kotahi i whakahaerea e te Poari. |
(2.) | Me tuku atu e te Perehitini kia rua nga kape o te pukapuka rarangi-moni ki te Controller and Auditor-General, a mana e ata titiro e whakamana hoki i te tika o taua pukapuka, me te tuku atu i te kape kotahi ki te Minita Maori. |
(3.) | Ko tekiona wha tekaii ma iwa o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, kua whakakorea e tenei Ture. |
|
7. |
(1.) | A muri atu i te paahitanga o tenei Ture me mutu te whakahaere a te Kooti Whenua Maori i tona mana ki te whaka-tuturu i nga tukunga whenua, me nga Tiati o taua Kooti me mutu te whakaputa tiwhikete atu i raro i tekiona rima tekau ma rima o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904. |
(2.) | Ko tenei tekiona ka pa anake atu ki nga tukunga o nga whenua kei roto i te Motu o Aotearoa i Niu Tireni, engari mo era atu tukunga katoa me mau tonu te Kooti Whenua Maori me ona Tiati ki te whakahaere i te mana whakatuturu tuku me te karaatitanga tiwhikete pera ano me mua. |
(3.) | Mehemea kua whakaotia tetahi tuku i mua atu i te paahitanga o tenei Ture ka ahei kia whakatuturutia a kia rehitatia hoki ano me te mea nei kaore tenei tekiona i paahitia, ranei ka ahei kia whaka-aetia e te Poari Whenua Maori i runga i nga tikanga o te wahanga-tekiona tuatahi e whai ake nei. |
(4.) | A te paahitanga o tenei Ture ko te mana o te Kooti Whenua Maori me ona Tiati, mo te taha ki te whakatuturutanga o nga tukunga whenua, ka tau atu ki nga Poari Whenua Maori, a me whakahaere e ia Poari i runga ano i te ahua e whakahaere nei ia i naianei i tona mana ki te-whakaae i nga tukunga whenua, a ko taua whakaaetangapage 3ina karaatitia ka rite tonu tona whai manatanga me tona ahuatanga ano tonu he whakatuturutanga tena na taua Kooti. |
(5.) | Ka whai man a ano te piira whakahe mo nga whakataunga i mania i raro i tenei tekiona pera ano me te mana e takoto ana i raro i te Ture Kooti Whenua Maori, 1904, ki te whakahe mo nga whakataunga i mahia e te Kooti Whenua Maori i runga i nga tono whaka-tuturu tuku. |
|
8. |
(1.) | Ia mema o tetahi Poari Whenua Maori (haunga anake te Perehitini, ma te Kawanatanga hoki tera e utu i roto o nga moni tera e pootitia e te Paremete mo tera take) ka ahei kia whiwhi, i roto o nga moni kei raro i te mana whakahaere o te Poari, i te tekau ma rima hereni mo ia ra kotahi e tino mahi ana ia i nga mahi o te Poari, hui atu ki nga moni katoa i tino utua e ia hei utu haereere i a ia e mahi ana i aua mahi. Ko aua moni me tuhatuha tika i runga i te aronga o nga moni i whakapaua tikatia mo runga mo ia whenua pera. |
(2.) | Ko tekiona whitu o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, kua whakatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea te rarangi (12) o taua tekiona. |
|
9. | Mo runga mo te whakawakanga me te whakataunga o tetahi take, tautotohe ranei, i aranga ake i runga i tetahi take kei roto i te mana whakawa o tetahi Poari Whenua Maori, mo te whakataunga ranei o tetahi tono i tukua atu ki a ia, mo tetahi uiuinga ranei, ka whiwhi te Poari a ka ahei ano hoki ki te whakahaere i nga mana me nga kaha katoa o tetahi Komihana i raro i te Ture mo nga Komihana Uiui, 1908. |
10. | Ko tekiona waru o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, kua whakatikaina e tenei Ture, ara kua apititia atu i te mutunga o rarangi (g) enei kupu na "ma etahi atu Maori ranei i whakaingoatia e aua Maori no ratou, a ka ahei ki te whakaari atu i aua rota ki ia o ana Maori no ratou, ki era atu Maori ranei, ahakoa kaore i tukua kia whakataetaea e te katoa, ahakoa nga kupu o te tekiona tuatahi e whai ake nei." |
11. |
(1.) | Mehemea kua tau atu tetahi whenua ki tetahi Poari Whenua Maori, ahakoa i mua atu i muri iho ranei i te paahitanga o tenei Ture, i raro i tekiona ono o te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901, a kua hainatia he riihi o taua whenua o tetahi wahi ranei ona i mua atu i te rehitatanga o te taitara a te Poari, a ko te ahua o taua mea he mea e tau tika ana i te ture kia whakaaetia e te Poari mehemea kaore taua whenua i tau pera atu ki te Poari, ka ahei te Poari, mehemea ka whakaarohia e ia e tika ana, i runga i te tono a te kai-tango riihi, ki te karaati atu ki a ia i tetahi riihi o te whenua e uru ana ki roto ki te riihi tuatahi i korerotia ra, i tetahi wahi ranei o taua whenua, hei riiwhi mo te riihi tuatahi i whakahuatia ra, a i runga ano hoki i nga tikanga e maharatia ana e te Poari e tika ana. |
(2.) | Kaua tetahi riihi i karaatitia peratia e te Poari e hoatu mo tetahi wa e roa atu ana i te wa e ahei ana i te ture kia riihitia e te Poari taua whenua i tua motuhake atu i tenei tekiona. |
(3.) | Kaua tetahi riihi e karaatitia peratia e te Poari mo tetahi moni reti-a-tau e hoki iho ana i te rima pauna i te rau pauna i runga i te utu whakapaingakore o te whenua.page 4 |
|
12. |
(1.) | Mehemea tera tetahi whenua kua tau ki tetahi Poari Whenua Maori e tae ana ki te tekau tangata Maori ki te neke atu ranei nga tangata no ratou, ka ahei te Poari, mehemea, a mo tona wa ano hoki, e maharatia ana e ia e tika ana, hei riiwhi ra mo te riihitanga o te whenua, ki te noho me te whakahaere i taua whenua hei paamu mo te taha ki, a hei painga ano hoki mo, nga Maori no raton. |
(2.) | I ia keehi pera ka ahei te Poari i ia wa i ia wa, i runga i te whakaae a te Minita Maori, ki te whakatu i tetahi tangata totika hei manatia mo taua paamu, a ka ahei ano hoki i nga wa katoa ki te whakakore atu i tana manatia, a, i runga ano hoki i te whakaae a te Minita Maori, ki te whakatu i tetahi atu tangata totika hei whaka-kapi i te turanga o te manatia i whakamutua peratia. |
(3.) | Ko te manatia o ia paamu pera ka kiia he pononga na te Poari, a ka whiwhi i te utu-a-tau me era atu utu ranei (mehemea ia he utu) tera e whakaritea e te Poari, i runga i te whakaae a te Minita Maori. |
(4.) | Ko te manatia o ia paamu pera ka whiwhi i nga mana whakahaere katoa o taua paamu tera e whakawhiwhia atu e te Poari ki a ia, a me tahuri ia i nga wa katoa ki te whakarite i nga kupu whakahau a te Poari mo tena taha. |
(5.) | Ina wehea peratia atu tetahi whenua, a ka whakahaerea hei paamu, ka ahei nga Maori no ratou i ia wa i ia wa, i runga i nga rekureihana tera e mahia e te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te pooti i roto i a ratou i tetahi Komiti Whakahaere. |
(6.) | Ko te manatia o te paamu i runga i tona turanga manatia koia tonu tetahi mema o te Komiti Whakahaere, a ko ia ano hoki te Tiamana o taua Komiti. |
(7.) | I raro ano i nga whakahauhaunga me te mana whakahaere o te Poari me whakahaere e te manatia o te paamu ona mana me ona kaha i runga i nga kupu tohutohu tera e whakaputaina atu i ia wa i ia wa e te Komiti Whakahaere. |
(8.) | Ko nga moni reweniu katoa e hua mai ana i runga i nga mahi paamu i whakahaerea peratia e te Poari, me, a muri atu ra i te utunga o nga mea katoa e pau atu ana, whakapau e te Poari ano tonu me te mea nei aua reweniu he moni reti e riro mai ana i tetahi tangata e kai-tango riihi ana i taua whenua. |
(9.) | Ko nga raruraru me nga taumahatanga katoa i tau ki runga ki te Poari i runga i tana whakahaerenga i nga mahi paamu pera ka waihotia hei tiaati ki runga ki nga reweniu e riro mai ana i te Poari i runga i aua mahi, a ki runga hoki ki nga reweniu katoa e riro mai ana i te Poari i runga i era atu whenua katoa o nga tangata e tau ana kia ratou te whaipaangatanga o te paamu, me aua raruraru me aua taumahatanga ka ahei kia utua e te Poari i roto o aua reweniu anake, kaore i tetahi huarahi ke atu. |
(10.) | Ka ahei te Poari i ia wa i ia wa ki te whakapau i roto o nga reweniu kua whakahuatia ake i te wahanga-tekiona mutunga i runga ake nei, i nga moni e maharatia ana e ia e tika ana, hei whakahaere tika i nga mahi paamu i runga i nga huarahi kua kiia ake nei. |
(11.) | Ka ahei te Poari i ia wai ia wa mo runga mo nga tikanga o ana mahi paamu ki te nama i nga moni e maharatia ana e ia e tika page 5ana, i runga i te pungatanga ki runga ki nga kai e tupu ana i runga i te paamu, i runga ranei i te pungatanga ki runga ki nga taonga kararehe, me era atu taonga ranei a te Poari, a e puritia ana hoki e ia mo te tana ki nga tangata no ratou te paamu. |
(12.) | Me hanga me tiaki e te Poari i nga wa katoa he tino kaute tuturu, pono hoki, o nga moni katoa e hua mai ana ki a ia, a e whaka-paua ana hoki e ia, me ona mea kei a ia, me ona mea hei whaka-eatanga mana, mo te taha ki ia paamu e whakahaerea peratia ana e ia. |
(13.) | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te hanga i nga re-kureihana e maharatia ana e ia e tika ana e tan ana ranei hei ata whakatutuki i nga tikanga o tenei tekiona. |
(14.) | Kaore tetahi kupu o tenei tekiona e pa atu ki tetahi whenua kua tau ki tetahi Poari Whenua Maori i raro i nga tikanga o Wahi I o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1907. |
|
13. | Ko tekiona rua tekau ma rima o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907, kua whakatikaina e tenei Ture, ara kua apititia atu ki muri o nga kupu "rima tekau tau" i wahanga-tekiona tahi, enei kupu na, "mo tetahi wa ranei mehemea ka huia atu ki tona whakahoutanga o tana wa kaore e neke atu i te rima tekau tau." |
14. |
Ko tekiona whitu o te Ture mo nga Takiwa Ngawha, 1908, kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua apititia atu tenei rarangi e whai ake nei:—
"(i.) Ki te wehe atu i tetahi whenua hei paamu hei painga mo nga Maori no ratou, mo nga Maori ranei o tetahi takiwa e whakahuatia ana i raro i tenei Ture, me te whakatakoto i nga huarahi e whakahaeretia id taua whenua."
|
15. | Ahakoa te takotoketanga o etahi kupu i roto i te Ture mo nga Takiwa Ngawha, 1908, ka ahei te Kawana:—
(a.) | Ia wa i ia wa ki te tuku atu ki te Poari Whenua Maori ia o ona mana i raro i taua Ture ara nga wahi o aua mana ona e pa ana mo te riihitanga o nga whenua i panuitia i raro i taua Ture. |
(b.) | Ina tonoa e nga Maori no ratou tetahi whenua i panuitia i raro i taua Ture, ki te whakamana i aua tangata i etahi ranei o ratou ki te riihi i taua whenua i tetahi wahi ranei ona i raro i nga tikanga e whai ake nei:—
(i.) | E tautokongia ana taua tono e te Poari Whenua Maori. |
(ii.) | Kua whakaritea nga tikanga o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, e pa ana ki nga riihitanga whenua. |
|
|
16. | Ko tekiona tekau o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1907, kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua apititia atu i te mutunga o wahanga-tekiona tahi ona enei kupu na, "a ka ahei i ia wa ki te whakarereke, ki te whakatikatika, ki te whakakore atu ranei i taua Ota." |
17. | Ko tekiona tekau ma tahi o te Ture Whakanohonoho i nga Whenua Maori, 1907, kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua apititia atu enei wahanga-tekiona e whai ake nei:—
page 6
"(3.) | Ina tohutohungia kia peratia e te Poari o te takiwa kei reira nei tetahi poraka e takoto ana, ka ahei te Kawana, i runga i tona Ota Kaunihera, i ia keehi e maharatia ana e ia kaore e ahei kaore ranei e pai mo te taha ki te iwi katoa mo te taha ranei ki nga Maori no ratou kia riterite tonu te wehewehenga o taua poraka i runga i nga huarahi kua kiia ake nei, ki te whakamana kia wehe-wehea taua poraka i runga i tetahi atu tu ahua wehewehenga, ki te whakamana ranei i te katoa o taua poraka kia tukuna atu i runga i te hoko i te riihi ranei. Ko taua whakamananga ka ahei kia karaatitia atu i roto ranei i te Ota Kaunihera nana nei i ki kua uru taua poraka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture, i roto ranei i tetahi atu Ota Kaunihera i rnahia i muri iho i tera. |
"(4.) | Mehemea ka whakaputaina tetahi Ota Kaunihera i raro i te wahanga tekiona mutunga i runga ake nei, me whakaaro e te Poari, ina whakahaerea e ia etahi atu poraka wahi whenua ranei kua tau ki a ia i raro i tenei tekiona, nga whakarerenga ketanga i mahia e taua Ota, me te whakatikatika mo te taha ki aua poraka ke atu wahi whenua ke atu ranei i te wahi o te whenua tera e wehea atu hei hokonga hei riihitanga ranei kia taea ai nga whenua e tukuna atu ana i raro i tenei Wahi o tenei Ture i roto i ia tau kotahi te wehewehe kia hangai tonu ki ona wahi katoa e taea ai o nga huarahi kua whaka-takotoria e wahanga tekiona tahi o tenei tekiona." |
|
18. |
(1.) | Mehemea he Maori te kai-tango karaati o tetahi riihi i raro i tekiona wha o te Ture Whakatikatika i te Ture Whakatau Whenua Rahui o Te Taihauauru, 1883, ka ahei te Poari o te Tari Tiaki mo te Katoa ki te tuku-a-nama atu ki a ia i roto o te Kaute Huihui o te Tari Tiaki mo te Katoa, i runga i te pungatanga p tona paanga ki taua riihi, i tetahi moni kaore e neke atu ana i te toru rima o te wariu o taua paanga. |
(2.) | Ko nga tikanga o rarangi (8) o taua tekiona wha kaore e pa ki tetahi moni-a-nama i whakaputaina peratia atu. |
|
19. |
(1.) | Ko tekiona toru o te Ture Whakahaere Whenua, 1888, kua whakatikaina e tenei Ture, ara kua whakauruhia atu enei kupu na "taonga tinana ranei," i muri o te kupu "heretitameta," i ia whakahuatanga o taua kupu. |
(2.) | Ko tekiona rima o te Ture mutunga i whakahuatia ake nei kua whakatikaina e tenei Ture, ara kua apititia atu i muri o te kupu "Tiati" enei kupu na, "te Perehitini ranei o te Poari Whenua Maori i tae atu ai ki tona aroaro taua tuku hei whakaaetanga." |
|
20. |
Ko nga tikanga o tekiona toru tekau ma iwa o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, ka pa mutatis mutandis ki ia ota i mahia i mua i raro i tekiona waru tae atu ki tekiona tekau o te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896. ahakoa kua oti taua ota te whakatuturu kaore ano ranei, i raro i nga tikanga o aua tekiona mutunga i whakahuatia ake nei.
Engari kaua tetahi tono i raro i tenei tekiona e tangohia mai a muri atu i te toru tekan o nga ra o Hune kotahi mano e iwa rau ma iwa.
|
21. |
(1.) | Ko nga ota i mahia i raro i tekiona tekau o Te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, i tuhia i te toru tekau o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma whitu, e mau nei i page 7roto nga whakataunga a te Minita mo nga Mea Maori i runga i te ripoata a te uiuinga matau i whakaturia i raro i tana tekiona, ara nga wahi o aua ota e pa ana mo te whakatuunga o nga tangata hei mema mo nga Korniti (Tarewa) Whakahaere, kua wkakamanaia e tenei Ture. |
(2.) | Ko aua Komiti (Tarewa) Whakahaere ka tu hei—a ka kiia hoki ko ratou nga—Komiti Whakahaere tuturu, ano tomi me te mea nei he mea pooti ratou i runga i nga tikanga o tekiona tekau ma whitu o taua Ture. |
(3.) | Ka ahei te Kawana, o roto i nga mema o aua Komiti, ki te whakatu kia rua tekau tangata, a ko aua tangata, ina panuitia to ratou whakatuunga i roto i te Gazette me te Kahiti, hei Komiti Nui mo runga i nga tikanga o taua Ture ano tonu me te mea nei he mea pooti ratou i runga i ona tikanga. |
|
22. | Ko tekiona rima o te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1900, kua whakakorea e tenei Ture, ara kua whakakorea te kupu "nga Komihana," a kua hoatu hei whakakapi mo tera enei kupu na "te Komiti Nui." |
23. | Ia whenua e uru ana ki roto ki te Kupu Apiti ki te Ture Rahni Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, ka ahei, i runga i te kupu tohutohu a te Komiti Nui kia peratia, kia whakahaerea i runga i nga huarahi a i raro ano hoki i nga tikanga e whakaaturia ake ana i roto i tekiona waru o te Ture Whakanohonoho i nga Whenua Maori, 1905. |
24. |
Ko nga tikanga o tekiona toru tekau ma iwa o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904, ka pa ki nga whakataunga me nga ota kua mahia i mua a muri ake ranei mahia ai e te Kooti Piira Whenua Maori:
Engari hoki, kaua te Tumuaki Kai-whakawa e whakatikatika, e whakarereke, e whakakore atu ranei i tetahi ota a te Kooti Piira Whenua Maori kia matua tukuna ra ano e ia te tono mo taua mea ki taua Kooti hei uiuinga a hei ripoatatanga hoki mana:
Engari ano hoki, ko te Tumuaki Kai-whakawa, mehemea e whakaaro ana ia e pa anake ana taua tono ki tetahi tikanga-a-ture, ka ahei ki te tuku atu i taua tikanga-a-ture kia whakataua mai e te Hupirimi Kooti, a a muri atu i tena ka ahei ki te whakatikatika, ki te whakarereke, ki te whakakore atu ranei, i te ota a te Kooti Piira Whenua Maori kia hangai ki te whakatau a te Hupirimi Kooti.
|
25. | Notemea ko te Kooti Whakamana Take, i runga i tana whakahaeretanga i tona mana i raro i te Ture Whenua Maori (Whakamana Taitara) 1893, i etahi keehi maha i whakakore i te katoa i etahi wahi ranei o nga taitara tuatahi ki etahi poraka whenua i runga i te whakawakanga o nga kereme mo etahi o aua poraka: A notemea ko nga taitara tuatahi a etahi Maori whai-paanga kaore nei i uru ki aua kereme i patupatua i runga i tera aronga, a kaore nei ano i tangohia i tonoa ranei e aua Maori he tikirii kia whakaputaina atu he taitara hou, i runga i te nui rawa o nga moni e pau e riro mai ai he tikirii pera i raro i taua Ture: A notemea kaore e pai ana kia tonoa atu ma aua Maori kua whakatikia peratia nei o Tatou tika e utu i te raruraru o nga whakahaerenga whakatikatika kaore nei ratou i uru tahi atu ki roto: Na reira kua kiia peneitia, ara e whai ake nei:—
page 8
(a.) | Kua whakamanaia kua whakakahangia te Kooti Whenua Maori, ina tonoa e, mo te taha ranei ki, nga Maori no ratou tetahi poraka whenua i mahia ai tona taitara i runga i tetahi tikirii a te Kooti Whakamana Take, kia whaka-puta atu i etahi ota a te Kooti Whenua Maori e whaka-hoki ana i te taitara kia tau ano ki aua tangata tuatahi no ratou, ki o ratou kai-riiwhi ranei, timata mai i te ra i tuhia ai te taitara tuatahi e te Kooti Whenua Maori. |
(b.) | Ko aua ota me whakahaere i runga i nga huarahi a ka whai mana pera ano hold me te mea nei he ota taitara e whai mana nei te Kooti Whenua Maori, i runga ra i tana whakahaeretanga i tona mana tuturu noa nei, ki te whaka-puta. |
|
26. | Ko te kupu nei "Whenua Maori," i runga ra i tona whaka-huatanga i roto i tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907, ka kiia tona tikanga, a ka kiia hoki i pena tona tikanga i raua, he whenua no nga Maori. |
27. |
(1.) | Ka ahei te Poari Whenua Maori ki te karaati raihana mo te tapahanga me te mauranga atu o nga rakau me nga harakeke ranei e tu ana i runga i tetahi whenua kua tau ki te Poari. |
(2.) | Ko ia raihana pera ka mana mo tona wa, kaua e neke atu i te toru tekau tau, a i runga ano hoki i nga tikanga me nga utu roiate, utu pewhea ranei, e maharatia ana e te Poari e tika ana, a ka ahei hei whakawhiwhi atu ki te kai tango raihana i nga mana ki te tomo ki roto me era atu mana ki runga ki taua whenua e tika ana e tau ana ranei ki ta te Poari whakaaro mo runga mo nga tikanga o te raihana. |
(3.) | Mo te taha ki ia whenua kua tau ki tetahi Poari Whenua Maori i runga i nga tikanga o Wahi I o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1907, engari ko nga mana kua whakawhiwhia atu i konei ki te Poari mo tetahi whenua pera kaua e whakahaerea ki te kore i matua whakaaetia e te Kawana i roto i tona Kaunihera. |
|
28. |
Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907, ka ahei te tuku atu he tono i raro i taua tekiona ki tetahi Poari Whenua Maori i nga wa katoa i roto i nga marama e ono a muri atu i te paahitanga o tenei Ture, me nga tikanga o taua tekiona ka pa ki ia tono pera i runga i tera aronga:
Engari i nga wa katoa ka ahei te Poari, i runga i ta tona whakaaro i kite ai, ki te whakawa tuarua ano i ia tono i tukua tikatia i raro i tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907, i raro ranei i tenei tekiona; a i runga i taua whakawakanga tuaruatanga ka ahei te Poari ki te ripoata i runga i nga tikanga o taua tekiona rua tekau ma ono, i o tenei tekiona ranei, ano i tupono ki tewhea o raua, mo runga mo ia tono pera ara mo nga wahi o taua mea kaore i whaka-tutukitia e tetahi Ota Kaunihera, a hei reira ka ahei te Minita, me te Kawana ano hoki ka ahei (ki te mahara ia, raua ranei, e tika ana kia peratia) ki te whakahaere mo taua mea i nga mana katoa e ahei ana kia whakahaerea mo te taha ki te tono tuatahi, mo tanu wahi ranei ona kua kiia ake nei.
page 9 |
29. |
(1.) | Mo runga mo nga tikanga o tekiona tekau ma ono o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, ko nga whenua e puritia ana e te Maori i runga i te tikanga hewerati (in severalty), e raua tokorua ranei ko tetahi atu, e ratou tahi ranei ko etahi atu Maori, i runga i te tikanga kamana (in common), ka kiia he whenua tera no etahi Maori i runga i nga tikanga o taua tekiona, a ko te riihi o te whenua e puritia ana e te Maori kotahi i runga i te tikanga hewerati ka kiia he riihi no te hea no te paanga whenua ranei o nga Maori i runga i nga tikanga o taua tekiona. |
(2.) |
Ko tenei tekiona ka kiia i te mana tonu mai o te paahitanga o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905:
Engari kaore tetahi kupu o tenei tekiona e pa atu hei whaka-manakore i tetahi riihi i karaatitia tikatia i raro i te ture i mua atu i te paahitanga o tenei Ture.
|
|
30. | Ko tekiona toru tekau ma warn o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1907, kua whakatikaina e tenei Ture, ara e whai ake nei:—
(a.) | Mo wahanga-tekiona tahi ona, kua whakakorea nga kupu nei "Moni Haupu mo nga Mahi Nunui," a kua hoatu hei whakakapi ko enei kupu na, "moni e watea ana hei tuku-a-nama atu ki nga ropu takiwa i raro i Wahi II o te Ture Whakaputa Moni-a-nama ki nga Eopu Takiwa, 1908." |
(b.) | Mo te rarangi mutunga i wahanga-tekiona tahi ona, kua whakakorea nga kupu nei, "ki te Poari kotahi," a kua hoatu nga kupu nei "toru tekau mano" hei whakakapi mo enei na "rua tekau mano." |
(c.) | Ko wahanga-tekiona rima ona kua whakakorea. |
|
31. |
Ko tekiona tekau ma tahi o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea nga kupu katoa i muri i nga kupu nei "kei raro i," a kua hoatu hei whakakapi ko enei kupu e whai ake nei: "te Minita mo nga Moni (i runga i te whakaae a te Minita Maori) ka ahei i runga i ta tona whakaaro i kite ai ki te whakaputa moni atu ki te Poari o roto i nga moni e pootitia ana e te Paremete i ia wa i ia wa o roto i nga moni e watea ana hei tuku moni-a-nama atu ki nga ropu takiwa i raro i Wahi II o te Ture Whakaputa Moni-a-nama ki nga Ropu Takiwa, 1908:
Engari ko te huinga katoatanga o nga moni e ahei ana kia whakaputaina atu i raro i tenei tekiona i roto i ia tau kotahi kaua e neke atu i te rua tekau mano pauna."
|
32. |
(1.) | Mehemea ka mahia tetahi ruri i raro i Wahi VI o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904, o tetahi whenua papatupu i runga ra i tona whakamaoritanga o taua kupu e te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, ko te utu o taua ruri ka ahei kia whakaeangia i roto o nga moni tera e pootitia e te Paremete i ia wa i ia wa rao tera take. |
(2.) | He tiwihikete i whakaputaina i raro i te ringa o te Minita e whakaatu ana kua tau tera moni hei utunga, ka aro, ina whakatako-toria atu ki te Kai-rehita Takiwa Whenua, hei tiaati ki runga ki te whenua, a ka whaimana ano tonu he tiaati-a-mokete i raro i Wahi VI o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904,page 10 |
|
33. |
(1.) | I raro i nga tikanga e whai ake nei, ka ahei te Kooti ki te mahi ota e whakawhitiwhiti atu ana i te Maori ki te Maori ia whenua o ratou ia wahi ia hea ranei o aua whenua, e hara nei i te whenua i riro mai i runga i te hoko mo tetahi mea whai wariu, i runga i te tuku ranei, ina marama ia:—
(a.) | Ko tana whakawhitiwhititanga e meatia ana kia mania hei painga mo nga taha e rua ki taua tikanga; |
(b.) | Ina whakatutukitia taua whakawhitiwhititanga ka nui nga whenua o ia o nga nga taha e rua ki taua tikanga hei nohoanga hei oranga mona; |
(c.) | Mehemea nga whenua e meatia ana kia whakawhitiwhititia kaore i riterite te wariu, kua utu atu te taha e riro ana i a ia i runga i taua whakawhiti te whenua i nui te wariu, ki tera taha, nga moni e nui ana hei whakariterite i tana whakawhitiwhititanga, engari ahakoa pewhea kaua taua moni e neke atu i te tekau ma rima pauna i te rau pauna o te wariu huihui o nga whenua e paangia ana e taua whakawhitiwhititanga. |
|
(2.) | Ko tekiona wha tekau ma wha o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904, tekiona rua tekau ma rima o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895, me tekiona wha o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1902, kua whakakorea e tenei Ture. |
|
34. | Mehemea tetahi taonehipi Maori e ekengia ana e te Ture WhakaWhiwhi Mana Whakahaere ki nga Taone Maori, 1905, ka uru ki roto ki tetahi takiwa paro, takiwa taone ranei, ka mutu te pa o taua Ture ki roto ki taua taonehipi Maori, a hei reira te Kaporeihana me te Kaunihera o taua taonehipi ka mutu atu, me ona rawa katoa, me nga mea e tau ana hei utunga mana, me nga tikanga kua whaka-aetia e ia, ka riro hei rawa, hei utunga, hei tikanga ranei mo te takiwa paro takiwa taone ranei kua uru nei ki reira taua taonehipi. |
35. | Ko tekiona tekau ma iwa o te Ture Hoko i nga Whenua Maori, 1892, kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara e whai ake nei:—
(a.) | Kua whakaurua i muri o te kupu "utu" uga kupu nei "i runga i nga tikanga me nga ritenga." |
(b.) |
Kua apititia atu i tona mutunga te rarangi e whai ake nei:—
"Mo runga i nga tikanga o tenei tekiona ko nga paanga kaore ano i wehewehea kua riro i te Karauna i roto i nga whenua Maori ka kiia he whenua Karauna."
|
|
36. | Ko tekiona ono o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904, kua whakatikatikaina, mai o te ra i paahitia ai, ara kua whakakorea atu te whika "V," a kua hoatu hei whakakapi ko te whika "I." |
37. | Notemea i te tau kotahi mano e iwa rau ma ono i mahia tetahi pukapuka kirimene i waenganui i te tokonuinga o nga Maori no ratou etahi poraka whenua kei roto i te Kaute o Taupo Rato o tetahi taha, me te Tongariro Kamupene Eakau (Limited) (a muri ake nei huama ai ko "te kamupene"), o tetahi taha, e ki ana kua kara-atitia atu e aua Maori no ratou ki te kamupene te mana ki te tapahi me te mau atu i nga rakau o runga i aua whenua, me etahi atu mana page 11e hangai ana e aro ake ana ranei i raro i tera: A notemea kua tukna atu taua kirimene ki te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Maniapoto-Tuwharetoa hei ripoatatanga mana i runga i nga tikanga o tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907: A notemea kua whakaaetia e taua Poari taua kirimene, otira i raro ano i etahi whakatikatikanga i kiia e taua Poari kia mahia i roto i taua mea: A notemea kua tukua atu ano hoki taua kirimene e te Minita Maori ki nga Komihana e tu nei i runga i nga kupu o te Rarangi Timatanga o te Ture Whaka-nohonoho i nga Whenua Maori, 1907, a kua whakaaetia e aua Komi-hana, otira i raro ano i etahi atu whakatikatikanga ano i kiia e raua kia mahia i roto: A notemea ko taua kirimene me aua kupu tohu-tohu a nga Komihana e whakaatu ake ana i roto i te pukapuka pare-mete G.-1t, o te tau kotahi mano e iwa ran ma waru: A notemea e hiahiatia ana e nga Maori no ratou me te Kamupene hoki, ko taua kirimene, i runga ano i ona whakatikatikanga kua kiia ake nei, me whakawhiwhi ki te mana ano tonu he ture nei, a me mahi he tikanga e pera ai i runga i nga huarahi e whai ake nei: Na reira kua meinga hei ture:—
(1.) | Ko te Poari Whenua Maori o te Takiwa o Maniapoto-Tuwharetoa kua whakamanaia kua whakakahangia e tenei Ture ki te mahi me te haina hoki i runga i tona ingoa ake, mo te taha ki nga Maori no ratou nga whenua e whakaatu ake ana i roto i te kupu apiti ki taua kirimene kua kiia ake nei (a e mau na i roto i taua pukapuka paremete), e paangia ana ranei e te Ota Kaunihera a muri ake nei huaina ai, i tetahi kirimene ki taua Kamupene Rakau o Tongariro (Limited) e pa ana ki nga whenua kua kiia ake nei. |
(2.) | Ki roto ki te kirimene ka mahia peratia nei me uru atu nga tikanga me nga ritenga o te kirimene kua kiia ake nei, hui atu hoki ki ona whakatikatikanga, apititanga atu, whakarerenga atu ranei tera e whakaaetia e aua Komihana. |
(3.) | Ko te kirimene ka mahia peratia e kore e whai mana e whai kaha ranei ki te kore i whakaaetia a kia whakaaetia ra ano hoki e aua Komihana i runga i tetahi tuhituhinga i raro i o raua ringaringa. |
(4.) | Ina hoatu taua whakaaetanga, ko te kirimene i whakaaetia peratia ka kiia, ahakoa te takotoketanga o nga tikanga o tewhea Ture, kei te whai mana kei te kaha mo nga tikanga katoa, a ka whai mana ano hoki i runga i tona aronga ano tonu i runga i nga ahutanga katoa he mea ata mahi he mea ata haina e taua Poari hei kai-whakahaere i whakamanaia i raro i te ture mo tera mahi mo te taha ki nga Maori katoa no ratou aua whenua, a ano tonu hoki aua Maori katoa no ratou i tino whai mana ki te mahi, ki te whakaae ranei kia mahia, taua kirimene. |
(5.) | Ko te kirimene i whakaaetia peratia ka kiia hei riiwhi mo, a hei whakaeatanga atu hoki mo, te kirimene kua kiia ake nei. |
(6.) | Ina whakatakotoria atu te kape o te kirimene i mahia peratia a i whakaaetia peratia hoki, ki te Kai-rehita Takiwa Whenua o te takiwa kei reira nei aua whenua e takoto ana, ka ahei ia, ahakoa kaore he mana ke atu i tua atu i tenei Ture, a ahakoa ano hoki te takotoketanga o etahi kupu i roto i te Ture Whakawhiti Whenua (Land Transfer Act), 1908, ki te rehita i taua kirimene i runga i nga page 12huarahi e maharatia ana e ia e tika ana, ki runga ki nga taitara o nga whenua e paangia ana e taua mea, a ko te rehitatanga o taua kirimene ka rite tonu te whai mana ki te whakawhiwhi taitara matainua ki runga ki ia whaitaketanga, taitara, paanga ranei, kaore ano i rehitatia, ano tonu me te mea nei he rehitatanga no tetahi tuku whakawhiti no tetahi atu tu tuku ranei o te paanga-a-ture ki te whenua. |
(7.) | Ko te kirimene i mahia a i whakaaetia peratia ka ahei te whakatutukitia i ia wa i ia wa a muri atu i runga i te whakaae i waenganui i te Kamupene me taua Poari i runga i nga huarahi e maharatia ana e te Poari e tika ana, me nga tikanga katoa o tenei tekiona mo te taha ki te kirimene tuatahi i whakaaetia peratia ka toro atu ka pa ki ia whakatikatikanga peratanga ona, engari ko te whakaae a te Minita Maori mo te taha ki ia whakatikatikanga pera ka hoatu hei whakakapi mo te whakaae a aua Komihana. |
(8.) | Ko te Ota Kaunihera i mahia i te rua tekau ma rua o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma waru, i raro i tekiona wha o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895, a i panuitia hoki ki roto ki te Gazette o te toru tekau o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma waru, kei nga wharangi 363, 364, me 365 o taua Gazette, kua kiia e tenei Ture kei te whai mana, a i te whai mana ano hoki mo nga take katoa, a ka tino whai mana ano hoki ona tikanga i runga i tera aronga. |
(9.) | Hei whakatutuki i tana Ota Kaunihera, i ia kirimene ranei i hainatia i runga i nga tikanga kua oti ake nei o tenei tekiona, ka ahei taua Poari i ia wa i ia wa, i runga i tona ingoa ake a mo te taha hoki ki nga Maori no ratou, ki te haina i tetahi tuku whakawhiti atu ki te kamupene i tetahi wahi i etahi wahi ranei o nga whenua kua kiia ake nei, o nga whenua ranei e paangia ana e taua Ota Kaunihera, me ia tuku whakawhiti pera, ahakoa te takotoketenga o nga tikanga o tewhea Ture, ka whai mana hei whakatau atu i nga whenua e uru ana ki roto ki te kamupene hei paanga fee-simple e watea atu ana i ia whaimanatanga, taitara, paanga, whaitaketanga ranei o nga Maori no ratou, ki, kei roto rane i, aua wheuua. |
(10.) | Ahakoa nga kupu i roto i tetahi atu Ture, e kore e kiia ma te whiwhi rawa i tetahi atu mana, kiinga, whakahaerenga, whaimanatanga ranei i tua atu i tenei e ahei ai taua Poari te kamupene ranei ki te mahi i taua kirimene, e ahei ai ranei te Poari ki te whakawhiti atu me te kamnpene kia whiwhi i tetahi whenua pera, a me rehita e te Kai-rehita Takiwa Whenua aua tuku whakawhiti pera katoa i runga i tera aronga. |
|
38. |
Notemea ko te Poari Kura (Education Board) o te Takiwa o Werengitana (a muri ake nei huaina ai ko "taua Poari") e hiahia ana kia riro i a ia mo nga tikanga o tetahi kura mo te katoa katoa tera piihi whenua tona nui e rua eka kotahi ruuri e toru tekau ma ono paati, kei roto i, a ko iana hoki nga, Tekiona 18, 19, me 23 o Poraka, IV, kei runga i te mapi o te Taonehipi o Parata: A notemea i runga i nga tikanga o te Ture Taonehipi Maori, 1895, kua tau taua whenua ki te Kingi i runga i te ritenga tiaki mo te taha ki nga Maori no ratou i runga i te aronga o o ratou hea me o ratou paanga i taua whenua; Na reira kua meinga hei Ture, ara e whai ake nei:—
page 13
Ka ahei te Kiiigi ki te karaati atu i taua piihi whenua i runga i te tikanga, fee-simple ki taua Poari hei tuunga kura mo te katoa hei tuunga whare hoki mo te kai-whakaako; me te Kai-rehita Takiwa Whenua o te Takiwa Whenua o Werengitana me tango atu, me whakatikatika, me whakakore atu ranei, ina hangai ki tewhea o ena te mahi tika, i ia tiwhikete taitara kua whakaputaina atn e ia i mua me te taha ki taua whenua i raro i nga tikanga o te Ture Taonehipi Maori, 1905; me ia tangata, ahakoa Maori, Pakeha ranei, kua whakatikia e tenei Ture ki tetahi whaipaangatanga whaitaketanga ranei i roto i taua whenua kua kiia i konei ka tika ia kia whiwhi kapeneheihana i taua Poari mo teua whakatikinga, a ko te nui o taua kapeneheihana me whakatau i runga i nga huarahi kua whakatakotoria e Wahi IV o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1908, ano tonu taua whenua he whenua Maori i tangohia mo nga mahi nunui.
|
39. |
Notemea ko nga Taone Eka Nama 89 me 90, o te Taone o Werengitana, kei roto i te Takiwa Whenua o Werengitana, kotahi eka nei te nui, nui atu iti iho ranei, o ia mea kotahi, i wehea atu hei Rahui Maori e te Niu Tireni Kamupene, ara e uru ana ki roto ki nga "whakatekau rahui" a taua Kamupene: A notemea i whakaturia te paaraki o nga Hoia (Armed Constabulary) ki runga ki aua wahi, a i runga i tetahi tiiti i tuhia i te tekau ma wha o nga ra o Maehe, kotahi niano e waru rau e whitu tekau ma wha, hokona ana e te Karauna aua whenua i nga Maori no ratou a Te Aro mo nga moni e rima rau pauna: A notemea i whakaurua pohehetia aua whenua ki roto ki te rarangi o nga whenua i whakataua atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa e te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896, hei painga mo nga Maori e whakahuatia ana i roto: A notemea kua whakaturia he whare kura no te katoa ki runga ki taua Taone Eka Nama 89, a kua whakaturia hoki he whare Aral Taua ki runga ki taua Taone Eka Nama 90, a e hiahiatia ana kia whakatikatikaina taua pohehetanga i whakataua atu ai aua whenua ki te Kai-tiaki mo te Katoa: Na reira kua meinga hei Ture, ara e whai ake nei:—
Ko te whakataunga atu o aua whenua ki te Kai-tiaki mo te Katoa e te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896, kua whakakorea e tenei Ture, a mo nga take katoa hoki ka kiia kaore ano i whai mana. Kaore kau he kapeneheihana e tau hei utunga atu ma te Karauna mo runga mo te whakakorenga atu o taua whakataunga, a kaua ano hoki he kereme pera e tukua e te Kai-tiaki mo te Katoa e tetahi ranei o nga Maori whai paanga i raro i taua Ture.
|
40. |
Ko Airini Tonore, Iraia Karauria, Tu Tiakitai, me Pani Karauria, ka ahei, ia tangata o ratou, ki te hoko ki te riihi ranei i roto i te makete e puare ana ki te katoa i tetahi wahi i etahi wahi ranei o o ratou paanga i roto i ia wawahanga o Waimarama, Waipuka, me Okaihau Poraka, i runga i nga huarahi a i runga ano hoki i ona tutu-kitanga nei ano ano tonu he Pakeha ratou, a e kore ratou e herea e tetahi here-a-ture e tetahi atu tu ahua here ranei tera e pa ki tetahi hoko pera riihi pera ranei mehemea na te Maori taua mea i mahi, a mo runga mo aua tikanga ka ahei ki te taunaha me te hanga rori mo te katoa ki runga ki ia o aua whenua:
Engari hoki, me rahui i roto o ia o nga hea, me nga paanga, me nga whaitaketanga o Tu Tiakitai me Pani Karauria i roto i aua page 14poraka tetahi wahi etahi wahi ranei i te katoa i etahi ranei o aua wawahanga, ina huihuia kaua e hoki iho i te toru rau eka te nui, ma te Minita Maori e whakaae, a ko aua rahui ka kapea ki waho o te mana o, a e kore hoki e paangia e, tenei tekiona:
Engari ano hoki, e kore tenei tekiona e pa ki te ono tekau eka whenua, he wahi no Waimarama Nama 3a Nama 5 Poraka, e kore-rotia nei i wharangi rua o te ripoata (G.-ii, teehana 1908) a te Komihana e korerotia a e huaina nei e tekiona rua o te Ture Whaka-nohonoho i nga Whenua Maori, 1907.
|
41. |
Hei whakatutuki i etahi wahi o te ripoata a te Komihana (e huaina nei i roto i te Ture. Whakanohonoho i nga Whenua Maori, 1907) e whakaatu ake nei i roto i te pukapuka paremete G.-1n, teehana 1908, mo te taha ki tetahi kirimene e kiia ana i mahia i waenganui i nga Maori no ratou a Waiteti Nama 2 Poraka (Tekiona 1b me 2a) me te Kamupene Rakau o Rotorua, me tetahi kirimene i waenganui i nga Maori no ratou a Rotoma me Tautara Poraka, me Hone Mariana, Kinihori te Hira, me Pera Mariana, ka ahei te Kawana ki te whakamana i te Perehitini o te Poari Whenua Maori o Waiariki mo te taha ki ia o aua tangata no ratou ki te haina i aua kirimene, hui atu ki ona whakatikatikanga tera e maharatia e ia e tika ana; a ina hainatia aua kirimene ka kiia aua mea he pukapuka tuku i ata whakaaetia a kei te whai mana i raro i nga tikanga o tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1907.
Engari kaua taua Hone Mariana, Kinihori te Hira, me Pera Mariana, e tuku whakawhiti atu i o ratou whaitaketanga i raro i taua kirimene ki te kore i matua whakaaetia e te Kawana.
|