Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands Etc. (in English and Maori), Passed by the General Assembly, 1903.

Niu Tireni. — Ture Onepu-Rere, 1903

page 1

Niu Tireni.
Ture Onepu-Rere
, 1903.

He Ture hei whakarite tikanga arai i te Onepu-rere ki runga ki te Tuawhenua.

Kua Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paramete, i runga ano i tona mana, ara:—

1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Onepu-rere, 1903."
2.
(1.) Ki te tukuna atu he pitihana a tetahi kawanatanga takiwa, a nga tangata tokorua maha atu ranei e pangia atu ana, ka ahei te Kawana i na Panui i ia wa i ia wa ki te whakatau kia whaimana nga tikanga o tenei Ture, i tona ra e whakaritea atu ana i roto i taua Panui, ki tetahi takiwa o Niu Tireni e ata whakaritea mai ana (a muri ake nei huaina ai ko "te takiwa kua panuitia") a i runga ano hoki i taua huarahi ka ahei te whakatau kia mutu te mana o aua tikanga ki te katoa ki tetahi wahi ranei o tetahi takiwa pera.
(2.) A ina taea te pera, me rori me awa me aha atu rohe marama ranei nga rohe o ia takiwa kua panuitia.
(3.) Ko aua Panuitanga me ata panui kia kitea ai e te katoa, kia kotahi rawa panuitanga i roto i te wiki o ia wiki o roto o te marama kotahi o mua atu o te ra i whakaritea ai kia timata atu i reira te mananga atu o tenei Ture.
(4.) Mehemea e uru ana tetahi whenua a nga Maori ki roto ki te takiwa kua panuitia, kei reira me reo Maori me reo Pakeha hoki taua panuitanga.
3. Me kaua e roa atu i te ono marama i muri i te putanga o tetahi Panuitanga pera me whakatakoto e te Minita o nga Whenua ki roto ki te Kooti o te Kai-whakawa Tuturu i tata ki taua takiwa i panuitia ra tetahi pukapuka whakatakoto tikanga arai i te onepu-rere kei nuku haere, a hei whakariterite i te utu o nga mahi e meatia ana e taua pukapuka kia whakahaerea i waenganui o nga tangata whai whenua i roto i taua takiwa kua panuitia ra, me te apiti atu ki aua moni nga moni i pau i te Minita mo runga i tana whakatutuki-tanga i tenei tekiona.
4. A kia whakatakotoria peratia taua pukapuka whakatakoto tikanga me tuku he kupu whakaatu atu ki ia tangata i Niu Tireni e paangia ana e taua tikanga: Engari ia mehemea kua riro atu i te page 2Minita te whakaae-a-tuhituhi a nga tangata e paangia ana e taua pukapuka whakatakoto tikanga, ka ahei kia whakakorea atu tena whakaaturanga atu ki aua tangata.
5.
(1.) I nga wa katoa i roto i te marama e rua i mun iho i te hoatutanga ki a ia o te whakaaturanga pera, ka ahei ia tangata ki te piira ki te Kai-whakawa Tuturu whakahe atu mo te whakaurunga o tetahi whenua, mo te mahuetanga atu ranei o tetahi whenua ki waho o te takiwa kua panuitia, whakahe ranei mo te whakaritenga o nga moni hei utu ma ia tangata i raro i nga tikanga kua whakaritea ra i roto i taua pukapuka, ko taua piira me haere i runga i te hamene i tukuna atu ki te Minita, tono atu ki a ia kia whakaaturia atu he take e kore ai e tika kia whakatikatikaina taua whakaritenga; a ko nga putake o taua piira me whiriwhiri me whakatau e te Kai-whakawa me nga ateha tokorua, ko tetahi o aua ateha ma te Karauna e whakatu, a ko tetahi ma te kawanatanga takiwa.
(2.) Ka ahei te Kai-whakawa, i runga i te whakaae tahi a tetahi o aua ateha—
(a.) Ki te hamene i etahi atu tangata kia uru mai ki taua piira;
(b.) Ki te whakarereke i nga rohe o te takiwa kua panuitia, ara ki te kape atu ki waho i ona wahi e maharatia ana e ia e kore e tau atu he painga ki era wahi i runga i taua mahinga peratanga, ki te apiti atu ranei i etahi atu whenua e maharatia ana tera e pangia e te onepu-rere:
(c.) Ki te whakatuturu, ki te whakarereke ranei i te whakariterite-nga o nga utu mo te mahinga.
6. I raro ano i tetahi ota a te Kai-whakawa, ka tau ia whaka-riteritenga pera hei here rawa i nga tangata whai whenua katoa i roto i taua takiwa kua panuitia ra.
7. Ka ahei te Minita ki te tuku atu ki tetahi kawanatanga takiwa i te mana hei whakatutuki i nga mahi kua whakamanaia e tetahi o aua pukapuka whakatakoto tikanga, a ki te tono kia utua e nga tangata whai whenua i roto i taua takiwa kua panuitia ra, i runga ano i nga whakariteritetenga i whakatuturutia e taua pukakuka, nga moni i pau i te whakahaerenga i aua mahi, i runga i nga tikanga kua whaka-takotoria nei e "Te Ture Reiti, 1894," mo nga utu reiti; mana ano ranei e whakahaere taua mahi, mana ano hold e kohi aua moni, i runga ano i nga huarahi kua whakaritea ake nei: Engari hoki i te mea ka kohia aua moni e te Minita, e te Kawanatanga tikawa ranei, me mutu mai ano i te utu reti, i te utu o te hoko ranei o aua whenua o roto o taua takiwa kua panuitia.
8. Mo runga mo nga tikanga o tenei Ture "tangata whaitake" tona tikanga ko te tangata kua tau ki a ia te take tuturu ki te whenua, a mo nga whenua a te Karauna kaore e nohoia ana e te tangata i raro i nga tikanga o "Te Ture Reiti, 1894," e nohoia ana ranei hei raana hipi, ko tona tikanga ko te Karauna, a mo runga mo etahi atu whenua a te Karauna, ko tona tikanga, ko nga tangata e riihi ana, e raihana ana ranei i aua whenua, a mo nga whenua Maori ko tona tikanga ko te tangata, ko nga tangata ranei no ratou te whenua: "Kawanatanga takiwa" e uru atu ana hoki ki tenei kupu nga Kaunihera Maori.