Niu Tireni.
Ture Onepu-Rere, 1903.
He Ture hei whakarite tikanga arai i te Onepu-rere ki runga ki te Tuawhenua.
Kua Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paramete, i runga ano i tona mana, ara:—
1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Onepu-rere, 1903." |
2. |
(1.) | Ki te tukuna atu he pitihana a tetahi kawanatanga takiwa, a nga tangata tokorua maha atu ranei e pangia atu ana, ka ahei te Kawana i na Panui i ia wa i ia wa ki te whakatau kia whaimana nga tikanga o tenei Ture, i tona ra e whakaritea atu ana i roto i taua Panui, ki tetahi takiwa o Niu Tireni e ata whakaritea mai ana (a muri ake nei huaina ai ko "te takiwa kua panuitia") a i runga ano hoki i taua huarahi ka ahei te whakatau kia mutu te mana o aua tikanga ki te katoa ki tetahi wahi ranei o tetahi takiwa pera. |
(2.) | A ina taea te pera, me rori me awa me aha atu rohe marama ranei nga rohe o ia takiwa kua panuitia. |
(3.) | Ko aua Panuitanga me ata panui kia kitea ai e te katoa, kia kotahi rawa panuitanga i roto i te wiki o ia wiki o roto o te marama kotahi o mua atu o te ra i whakaritea ai kia timata atu i reira te mananga atu o tenei Ture. |
(4.) | Mehemea e uru ana tetahi whenua a nga Maori ki roto ki te takiwa kua panuitia, kei reira me reo Maori me reo Pakeha hoki taua panuitanga. |
|
3. | Me kaua e roa atu i te ono marama i muri i te putanga o tetahi Panuitanga pera me whakatakoto e te Minita o nga Whenua ki roto ki te Kooti o te Kai-whakawa Tuturu i tata ki taua takiwa i panuitia ra tetahi pukapuka whakatakoto tikanga arai i te onepu-rere kei nuku haere, a hei whakariterite i te utu o nga mahi e meatia ana e taua pukapuka kia whakahaerea i waenganui o nga tangata whai whenua i roto i taua takiwa kua panuitia ra, me te apiti atu ki aua moni nga moni i pau i te Minita mo runga i tana whakatutuki-tanga i tenei tekiona. |
4. | A kia whakatakotoria peratia taua pukapuka whakatakoto tikanga me tuku he kupu whakaatu atu ki ia tangata i Niu Tireni e paangia ana e taua tikanga: Engari ia mehemea kua riro atu i te page 2Minita te whakaae-a-tuhituhi a nga tangata e paangia ana e taua pukapuka whakatakoto tikanga, ka ahei kia whakakorea atu tena whakaaturanga atu ki aua tangata. |
5. |
(1.) | I nga wa katoa i roto i te marama e rua i mun iho i te hoatutanga ki a ia o te whakaaturanga pera, ka ahei ia tangata ki te piira ki te Kai-whakawa Tuturu whakahe atu mo te whakaurunga o tetahi whenua, mo te mahuetanga atu ranei o tetahi whenua ki waho o te takiwa kua panuitia, whakahe ranei mo te whakaritenga o nga moni hei utu ma ia tangata i raro i nga tikanga kua whakaritea ra i roto i taua pukapuka, ko taua piira me haere i runga i te hamene i tukuna atu ki te Minita, tono atu ki a ia kia whakaaturia atu he take e kore ai e tika kia whakatikatikaina taua whakaritenga; a ko nga putake o taua piira me whiriwhiri me whakatau e te Kai-whakawa me nga ateha tokorua, ko tetahi o aua ateha ma te Karauna e whakatu, a ko tetahi ma te kawanatanga takiwa. |
(2.) | Ka ahei te Kai-whakawa, i runga i te whakaae tahi a tetahi o aua ateha—
(a.) | Ki te hamene i etahi atu tangata kia uru mai ki taua piira; |
(b.) | Ki te whakarereke i nga rohe o te takiwa kua panuitia, ara ki te kape atu ki waho i ona wahi e maharatia ana e ia e kore e tau atu he painga ki era wahi i runga i taua mahinga peratanga, ki te apiti atu ranei i etahi atu whenua e maharatia ana tera e pangia e te onepu-rere: |
(c.) | Ki te whakatuturu, ki te whakarereke ranei i te whakariterite-nga o nga utu mo te mahinga. |
|
|
6. | I raro ano i tetahi ota a te Kai-whakawa, ka tau ia whaka-riteritenga pera hei here rawa i nga tangata whai whenua katoa i roto i taua takiwa kua panuitia ra. |
7. | Ka ahei te Minita ki te tuku atu ki tetahi kawanatanga takiwa i te mana hei whakatutuki i nga mahi kua whakamanaia e tetahi o aua pukapuka whakatakoto tikanga, a ki te tono kia utua e nga tangata whai whenua i roto i taua takiwa kua panuitia ra, i runga ano i nga whakariteritetenga i whakatuturutia e taua pukakuka, nga moni i pau i te whakahaerenga i aua mahi, i runga i nga tikanga kua whaka-takotoria nei e "Te Ture Reiti, 1894," mo nga utu reiti; mana ano ranei e whakahaere taua mahi, mana ano hold e kohi aua moni, i runga ano i nga huarahi kua whakaritea ake nei: Engari hoki i te mea ka kohia aua moni e te Minita, e te Kawanatanga tikawa ranei, me mutu mai ano i te utu reti, i te utu o te hoko ranei o aua whenua o roto o taua takiwa kua panuitia. |
8. | Mo runga mo nga tikanga o tenei Ture "tangata whaitake" tona tikanga ko te tangata kua tau ki a ia te take tuturu ki te whenua, a mo nga whenua a te Karauna kaore e nohoia ana e te tangata i raro i nga tikanga o "Te Ture Reiti, 1894," e nohoia ana ranei hei raana hipi, ko tona tikanga ko te Karauna, a mo runga mo etahi atu whenua a te Karauna, ko tona tikanga, ko nga tangata e riihi ana, e raihana ana ranei i aua whenua, a mo nga whenua Maori ko tona tikanga ko te tangata, ko nga tangata ranei no ratou te whenua: "Kawanatanga takiwa" e uru atu ana hoki ki tenei kupu nga Kaunihera Maori. |