| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1903." |
| 2. | I roto i tenei Ture, mehemea ia kaore e taupapatu ana ki nga tikanga o ona kupu,—
- "Tumuaki Kai-whakawa" me "Kai-whakawa" tona tikanga ko te Tumuaki Kai-whakawa me tetahi o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori:
- "Kaunihera" tona tikanga ko te Kaunihera Whenua Maori i whakaturia i raro i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," mo te takiwa i takoto ai te whenua e huaina ana:
- "Kooti" tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori:
- "Maori" me "Tangata Maori" kotahi ano tona tikanga o enei kupu i roto i nga Ture i uru ai aua kupu:
- "Minita" tona tikanga ko te Minita mo nga Mea Maori, ko tetahi atu Minita ranei a te Karauna e tu ana hei Kai-riiwhi mo te Minita Maori:
- "Kai-rehita" tona tikanga ko te Kai-rehita Takiwa Whenua mo te takiwa i takoto ai te whenua e huaina ana.
|
| 3. | Ko te tekiona rima o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," me te tekiona rua me te tekiona toru o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901," me te tekiona whitu o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture mo nga Whenua Maori, 1902," kua whakakorea e tenei Ture, a kua whaka-kapia ki enei rarangi e whai ake nei, ara:—
| "(1.) | Mo runga i nga tikanga o tenei Ture kua whakaritea kia kaua e maha atu i te whitu, a kia kaua e hoki iho i te wha nga takiwa whenua Maori, a ko nga rohe me nga ingoa o aua takiwa ma te Kawana e whakatakoto i runga i te Ota Kaunihera.page 2.gif) |
| "(2.) | Ina perehitia tetahi Ota Kaunihera pera ki roto ki te Gazette me te Kahiti hei reira kua whai mana tenei Ture ki roto ki ia takiwa kua oti ona rohe te whakatakoto e taua Ota. |
| "(3.) | I runga ano i taua ritenga ka ahei te Kawana i nga wa katoa ki te whakarereke ki te whakatikatika ranei i nga rohe, ki te whakarereke ranei i te ingoa o taua takiwa, a mehemea ka neke ake ka hoki iho ranei te maha o nga takiwa i runga i taua whakarereke-tanga, ka ahei ia ki te whakakore atu i tetahi Kaunihera i paangia e taua tikanga a ki te whakahau kia pootitia etahi atu Kaunihera e tika ana hei whakatutuki i ona tikanga. |
| "(4.) | Mehemea i runga i tetahi whakarereketanga pera, ka pau tetahi takiwa, tetahi wahi ranei o tetahi takiwa, ki roto ki tetahi atu takiwa ki roto ranei ki etahi atu takiwa, hei reira me tahuri te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te whakatau i te maha o nga rnoni o nga nama ranei a taua takiwa i whakaitia ra i whakakorea atu ra ranei e hoatu hei rnoni hei nama ranei ma te takiwa ma nga takiwa ranei nana nei i whakapau taua takiwa." |
|
| 4. |
Ko te wahanga-tekiona tahi o te tekiona waru o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," me te tekiona ono o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1902," kua whakakorea e tenei Ture, a kua hoatu ko tenei e whai ake nei hei whaka-kapi:—
"E whai korama ai me noho ko te Tumuaki o te Kaunihera (a ki te ngaro ia, ko tetahi o nga mema Pakeha) me etahi o nga mema Maori kaua e hoki iho i te tokorua: Engari mehemea he whakaoti kau i etahi huarahi whakarite tikanga te take i karangatia ai te Kaunihera kia huihui hei reira ka ahei te Tumuaki o te Kaunihera, ki te kite ia he tika kia peratia, ki te kii kaore he tikanga e tae atu ai ki taua huihuinga nga mema e nuku atu ana i te rima maero te tawhiti o o ratou kainga tuturu i te kainga i tu ai te huihuinga o te Kaunihera, hei reira ka whai korama mehemea ka noho ko te Tumuaki (a ki te ngaro ia, ko tetahi o nga mema Pakeha) me tetahi o nga mema Maori."
|
| 5. |
| (1.) | Ka ahei tetahi Komiti Papatupu, mo runga i tetahi taitara e whakawakia ana e ia i raro i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," ki te whakaputa kupu tohutohu, ara, ko nga hea me nga paanga o etahi tangata i uru ki te whenua, a e hapa ana aua tangata i te ture, me whakatau ki etahi kai-tiaki i ata huaina i roto i taua kupu tohutohu, a ko te ota a te Kaunihera nana i whaka-mana i whakatikatika ranei taua kupu tohutohu, ka kiia he ota tera na te Kooti, i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu o nga Maori, 1888." |
| (2.) | Ko enei tikanga o runga tata ake nei, kua whakaurua atu ki roto ki "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900 " a ka memga i whakaurua atu, a i whaimana tonu mai ano o te wa i paahitia ai taua Ture. |
|
| 6. |
| (1.) | Ki te kore tetahi Komiti Papatupu i roto i nga marama e ono i muri tonu iho i te ra i pootitia ai ia hei Komiti, i roto ranei i tetahi wa hono ki tera (engari kaua e nuku atu i te ono maratna) i runga i ta te Tumuaki o te Kaunihera i whakaae ai e hangae whakatakoto i tetahi ripoata pera me tera kua whakaritea nei e te tekiona tekau ma waru o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua page 3.gif) Maori, 1900," ka ahei te Kaunihera i runga i te panui i perehitia ki roto ki te Kahiti i raro i tona hiiri me te ringa o te Tumuaki o te Kaunihera, ki te whakahau i te Komiti kia mahia a kia tukua atu taua ripoata i roto i te marama kotahi timata atu i te ra i perehitia ai taua panui ki roto ki te Kahiti. |
| (2.) | Ki te kore e tukua atu e taua Komiti taua ripoata i roto i taua kotahi marama, ka ahei te Kaunihera ki te whakakore i taua Komiti, a, i runga i tana i whakaaro ai he tika ka ahei ia ki te whakahau kia pootitia he Komiti hou, ki te nanao atu ranei mana tonu e whakawa te taitara o te whenua mona te ripoata kaore ra i tukua atu e te Komiti, hei reira kua kore he tikanga e puta ai he whakahau ma te Tumuaki Kai-whakawa pera me tera kua whakaritea nei e te tekiona iwa o taua Ture ra ano. |
|
| 7. |
| (1.) | Ko nga mema o ia Komiti Papatupu, haunga ia ki te whakakorea taua Komiti, me tu tonu a oti noa tana ripoata te whaka-tau e te Tumuaki Kai-whakawa i raro i te tekiona tekau ma wha o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900." |
| (2.) | Ko te wahanga-tekiona toru o te tekiona tekau ma ono o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," kua whakakorea e tenei Ture. |
|
| 8. | Ko ia nohoanga i roto i te Komiti e watea ana me whakakapi e te Tumuaki o te Kaunihera i runga i tana whakatuunga i tetahi Maori i whiriwhiria, mehemea ra e taea ana te pera, i roto i te hapu, i te whanau, i te iwi ranei o te mema nona te nohoanga kua watea ra; engari ahakoa te wateatanga o taua nohoanga ka whai mana tonu a me mau tonu te whakahaere a te Komiti i ana mahi. |
| 9. | Mo runga i nga tikanga o te tekiona wha o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901," ko te pukapuka tuku i runga i te ritenga tiaki i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatikatika 1897 i nga Ture Whenua Maori," ka kiia he tuku-a-hoko tera. |
| 10. |
| (1.) | Kaua he kupu o roto i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," e arai i te tuku o tetahi whenua motu-hake kua wehea, a i te wa i timata ai te mana o taua Ture kaore i tokomaha atu i te tokorua nga tangata nona, a kaore i nui atu i te ono rau e wha tekau nga eka mehemea he whenua karaihe tuatahi, a i te rua mano eka mehemea he karaihe tuarua (e hara nei i te whenua e takoto ana i roto i te takiwa kua whakaaturia nei ona rohe i roto i te Kupu Apiti Tuarua o "Te Ture Kooti Whenua Maori 1894"), a ko tona taitara i wehea ai ia hei whenua motuhake i whakataua i runga i te keehi wawahi i tetahi atu ritenga ranei i mua atu i te paahitanga o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900." |
| (2.) | Ko te tekiona toru o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895," me korero a me haere i raro i nga tikanga o tenei tekiona. |
|
| 11. |
| (1.) |
Ko te tekiona tekau ma iwa o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea nga kupu katoa o muri i nga kupu nei "taua mapi me taua ripoata," a kua hoatu hei whakakapi mo era ko nga kupu nei "me ahei ki te whakamana i aua mea, ki te hanga ranei i tetahi atu ota e kitea ana e ia e tika ana i runga i nga korero kei tona aroaro e page 4.gif) takoto ana, a me ahei hoki, i mua i tona mahinga peratanga, ki te whakahoki atu ano i te ripoata ki te Komiti, tetahi tana ranei o te ripoata, tetahi take ranei e pa atu ana, kia mahia mai ano e te Komiti i runga i ona tikanga e maharatia ana he mea tika:
"Engari ko ia tangata e whakahe ana ki tetahi ota pera ka anei te tuku piira mana ki te Tumuaki Kai-whakawa i roto i nga marama e rua i muri tonu iho i te ra i panuitia ai taua ota i raro i nga huarahi kua whakaritea i te tekiona tekau ma wha, a ma te Tumuaki Kai-whakawa, ina oti i a ia te whiriwhiri nga korero i tuhituhia e te Kaunihera (ara nga korero e mau ana i roto i te pukapuka miniti o te Tari o te Tumuaki o te Kaunihera), e tuku taua piira ki te Kooti Piira Whenua Maori kia whakahaerea e taua Kooti pera ano me tetahi piira whakahe i tetahi whakatau a te Kooti Whenua Maori i raro i 'Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,' a me whakakore atu ranei e te Kai-whaka Tumuaki taua tono piira, me te whakahaere tikanga i raro i te tekiona tekau ma wha o tenei 'l ure ano kaore i tukuna atu he tono piira."
|
| (2.) | Kua whakakorea atu e tenei Ture te wahanga-tekiona ono o te tekiona waru o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901." |
|
| 12. | Ina noho te Kaunihera ki te whiriwhiri i nga whakataunga a nga Komiti Poraka Papatupu, ki te whakahaere ranei i era atu take whakawa e takoto ana ki tona aroaro, mehemea ra ia kei reira te Tumuaki o te Kaunihera, me whiwhi te Kaunihera a me whakahaere e ia nga mana katoa e taea nei te whakahaere e te Kooti. |
| 13. |
Ko te tekiona rua tekau ma tahi o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua apitiria atu ki te pito whakamutunga o te wahanga-tekiona tahi o taua tekiona nga kupu nei,—
"Engari ka ahei te Kaunihera, me ka whakaaro ia e tika ana kia peratia, ki te whakatau i te tuatahi kia kotahi te papakainga mo tetahi hapu, mo tetahi whanau, mo etahi ropu Maori ranei i tokorua i toko-maha atu ranei ona tangata, a me whakaputa e ia he tiwhikete-papa-kainga ki aua Maori mo taua papakainga."
|
| 14. |
| (1.) | Ahakoa te takotoketanga o etahi kupu i roto i tetahi Ture i roto i tetahi Karauna karaati, i tetahi tiwhikete, i tetahi atu tu taitara ranei, ka ahei te Kawana, i runga i te kupu tohutohu a te Kaunihera, ki te wewete i te here e arai ana i te tuku o tetahi whenua Maori: Engari ko te whakatau a te Kawana mo runga mo tetahi kupu tohutohu atu a te Kaunihera me tuku atu i roto i nga marama e ono o muri tata o te ra i tae atu ai ki a ia taua kupu tohutohu atu a te Kaunihera. |
| (2.) | Kaore tetahi tuku i mahia i raro i tenei tekiona e whai mana ki te kore e rite ki nga tikanga o te tekiona rua tekau ma rima o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," otira, mehemea kaore taua tuku e ekengia ana e taua Ture, kaati ma te Kooti Whenua Maori e whakamana. |
| (3.) | Kaua he kupu o roto i tenei Ture e kiia kei te whakaae kia tukua nga papakainga. |
| (4.) | Ko tenei tekiona hei wkakakapi mo te tekiona rua tekau ma wha o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," na reira Kua whakakorea atu taua tekiona e tenei Ture. |
|
| 15. |
| (1.) | Ko te wahanga-tekiona tahi o te tekiona rua tekau ma ono o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," kua whaka-page 5.gif) tikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea atu nga kupu katoa i muri i nga kupu nei "kaore i te nuku atu ona whenua katoa i te," a kua hoatu hei whakakapi mo era ko nga kupu nei " rua mano eka whenua freehold kua pumau te take a kaore nei e nui atu aua i te ono rau e wha tekau eka whenua karaihe tuatahi e uru ana ki roto." |
| (2.) | Ko te wahanga-tekiona toru o taua tekiona ano kua whaka-tikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea atu nga kupu "Komi-hana Whenua," a kua hoatu ko tenei kupu "Kaunihera" hei whakakapi mo era. |
|
| 16. |
Kaua he kupu o roto i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," e arai, e kiia ranei kei te arai, i te mana o te tekiona kotahi rau kotahi tekau ma whitu o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," kei te whakahe ranei i te mana o tetahi Ota Kaunihera i mahia i muri iho i te ra i paahitia ai te Ture kua huaina tuatahitia ake nei, e kape ana, e mea ana ranei ki te kape i tetahi whenua ki waho i te mana o taua tekiona:
Engari i muri iho i te paahitanga o tenei Ture kaua he Ota Kaunihera pera e whakaputaina e whai mana ranei ki te kore e matua whakaputaina te kupu tohutohu a te Kaunihera pera me tera kua whakaritea nei e te tekiona tekau ma wha o tenei Ture.
|
| 17. |
| (1.) | Ko te wahanga-tekiona tahi o te tekiona rua tekau ma iwa o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea nga kupu katoa i muri i nga kupu nei "me whai mana te Kaunihera" a tae noa ki nga kupu nei "hei kainga hei oranga hoki mo ratou," a kua hoatu hei whakakapi mo era ko nga kupu nei "ki te rahui ki te here kia kore ai e taea te tuku nga wahi o taua whenua e rite ana hei kainga hei oranga hoki mo nga Maori no ratou taua whenua." |
| (2.) | Ko te wahanga-tekiona tekau ma tahi o te tekiona warn o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea nga kupu nei "i runga i te tono pera a te nuinga o nga tangata whaitake." |
|
| 18. |
| (1.) | Ko te tekiona wha tekau ma rima o "Te Ture Whaka-haere i nga Whenua Maori, 1900," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua apitiria atu ki taua tekiona te wahanga-tekiona e whai ake nei: "Kaua he kupu o roto nei e arai i te whakawhitinga ki tetahi Tari tuku moni nama a te Kawanatanga i nga moni reti i etahi atu moni ranei e puta ana i te whenua, mehemea ia e hoatu ana aua moni hei punga mo nga utunga o nga itareti me nga moni whakaea i te mokete o tetahi whenua Maori kei tetahi o aua Tari e pupuri ana." |
| (2.) | Mo runga i nga tikanga o te tekiona wha o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901," ko ia whakawhitinga pera ka kiia he tuku-a-mokete tera. |
|
| 19. | Ko te tekiona wha tekau ma whitu o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," kua whakatikatikaina ara kua whakakorea atu nga kupu nei "Te Kaute o nga moni o te Kaunihera Maori o te Takiwa Whenua Maori o (me tuhi ki konei te ingoa o te takiwa)" a kua hoatu hei whakakapi mo era ko nga kupu nei "Te Kaute a te Kaunihera Takiwa Whenua Maori o [gap — reason: deletion]." |
| 20. |
| (1) | Ko te tekiona ono o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea nga kupu nei "mehemea ra kua whaka-page 6.gif) manaia ratou i runga i te pukapuka tuhituhi a te nuinga o nga tangata whai-take, no ratou hoki te nuinga o nga paanga ki te poraka," a kua whakakorea ano hoki nga kupu nei, "a ka tino riro i taua pukapuka te katoa tetahi wahi motuhake ranei o taua whenua," a kua hoatu hei whakakapi mo era ko nga kupu nei, "a ko te wahi o taua whenua e whakahuatia ana i roto i taua pukapuka whakawhiti, ka tino riro atu i runga i te mana o taua whakawhitinga, ano he mea haina i runga i nga tikanga o te ture e te katoa o nga Maori no ratou te whenua." |
| (2.) | Ko ia pukapuka whakawhiti i hainatia i mua atu o tenei Ture i runga i nga ritenga o taua tekiona ono ka riro i tera te whenua e whakahuatia ana i roto i te pukapuka whakawhiti, a ka tino mana ka tino tuturu tona rironga atu ano i hainatia taua pukapuka whakawhiti e nga Maori katoa no ratou taua whenua i runga i nga tikanga o te ture, a ko nga tikanga e whai ake nei o tenei tekiona e kore e pa ki aua tu ahua pukapuka whakawhiti. |
| (3.) | Mehemea he tokomaha atu i te tekau nga tangata no ratou te whenua me haina te pukapuka whakawhiti e etahi o nga tangata whaitake e ata whiriwhiria ana e tetahi huihuinga o nga tangata no ratou te whenua i karangatia mo taua mahi e tetahi panui i whaka-putaina i raro i te ringa o te Tumuaki o te Kaunihera. |
| (4.) | Ma ia panui pera e whakarite te ra, te haora, me te kainga e tu ai te huihuinga, a me perehi taua panui ki roto ki te Kahiti mo tetahi wa kaua e hoki iho i te rua tekau ma tahi nga ra i mua atu i taua ra i whakaritea ra. |
| (5.) | Ko taua whiriwhiringa me oti i runga i te whakatau e nga tangata no ratou te nuinga o te whenua. |
| (6.) | Ko nga ingoa o nga tangata whaitake i whiriwhiria peratia me perehi ki roto ki te Kahiti i runga i te panui i whakaputaina i raro i te ringa o te Tiamana o taua huihuinga raua ko te Tumuaki o te Kaunihera e tona tepute ranei i taua wa, a ko taua panui hei tohu pono tera he tika tonu nga mea e whakaaturia ana i roto i taua panui. |
Engari hoki, ki te kore e mahia i runga i tera huarahi, ko nga pukapuka tuku e hainatia ana e te nuinga o nga tangata whaitake no ratou te nuinga o nga paanga ka mana hei tuku i te whenua e whakahuatia ana i roto, a ki te peratia me kaua e pa atu nga tikanga o nga wahanga-tekiona e wha o mua tata tonu ake i tenei [ara te (3), (4), (5), me te (6)]. |
| 21. |
Ahakoa te takotoketanga o nga tikanga o etahi kupu i roto i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," ko nga mema i pootitia mo nga Kaunihera katoa e tu nei i naianei, haunga ia ki te whakamutua i runga i te ture, me tu tonu hei mema a tae noa ki te tekau ma toru o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma rima, ara kia toru nga tau i muri atu i te ra i pootitia ai te Kaunihera whakamutunga (ara to te Takiwa o Waikato):
Engari ko nga mema i whakaturia e te Kawana i raro i nga tikanga o taua Ture, hui atu ki nga mema i whakaturia hei whakakapi mo nga mema i pootitia, ki te kore e whakaturia houtia, ka mutu to ratou mematanga ina pau nga tau e toru mai o to muri nei whakatuunga i a ratou, hei taua tekau ma toru ranei o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma rima, mutu ai, mehemea ra ko taua ra e rokohanga tuatahitia.
page 7.gif) |
| 22. |
| (1.) | Mehemea tera tetahi poraka, tekiona whenua ranei kua urn ki roto ki tetahi taone Maori i panuitia i raro i "Te Ture Whakatikatika i nga Ture mo nga Whenua Maori, 1902," a i te wa o taua panuitanga e puritia ana taua whenua e tetahi Maori e etahi Maori ranei i raro i tetahi taitara motuhake, a kua tangohia te katoa tetahi wahi ranei o taua whenua hei tiriti, hei rori ranei, hei rahui ranei i runga i nga tikanga o taua taone, ka ahei te Kaunihera ki te rehita i te tangata Maori i nga tangata Maori ranei no ratou taua poraka, taua tekiona ranei, hei tangata mona mo ratou ranei nga painga o tetahi whenua o roto i tetahi wahi ma te Kaunihera e whakatau ki tetahi wahi o te taone i whiwhi painga i runga i te tangohanga i te poraka, i tetahi wahi ranei o te poraka, i te tekiona ranei kua huaina ake nei, ara mehemea ia kaore ano taua wahi kia utu noa i runga i te nui o nga eka, i tana wahi e tika ana mo runga mo aua tikanga. |
| (2.) | Ko ta te Kaunihera i whakatau ai mo nga rohe me te rahi o te whenua kua whiwhi i aua painga, me te whenua e whakaurua atu ai ki reira nga tangata no ratou te whenua i tangohia ra ko ratou hei tangata whiwhi tahi i nga painga o reira, me te roa o te wa e whiwhi ai ratou i aua painga, ko te tino mutunga tera. |
|
| 23. | Kaua he kupu i roto i "Te Ture mo nga Takiwa Ngawha, 1881," o tetahi Karauna karaati, o tetahi ota a te Kooti, o tetahi atu pukapuka taitara ranei e whakatau ana i te here hei arai i te tuku, e kiia kei te arai i arai ranei i te tuku o tetahi whenua ki te Kaunihera i raro i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900." |
| 24. | Ko nga tiiti me nga pukapuka e hainatia ana e te Kaunihera me rehita i runga i nga tikanga tera e whakatakotoria e te Kairehita-Tianara o nga Whenua. |
| 25. |
| (1.) | I raro ano i nga tikanga o te tekiona wha o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895," ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera ina hanga ia i tetahi ota i raro i taua tekiona hei whakaae i tetahi whenua kia moketetia e te Maori nona, ki te kape i taua whenua kia kore ai e paangia e nga tikanga o te tekiona rima me te tekiona ono o taua Ture, e tetahi atu Ture ranei e mana ana i Niu Tireni e pa ana ki nga whenua Maori, ki nga whenua ranei e puritia ana e te Maori, kia ahei ai te tangata nona ki te tuku mokete tino mana mo taua whenua, me te hoatu hoki i te mana hoko, ano mehemea nei ko te whenua i roto i taua mokete he whenua e puritia ana e te Pakeha i raro i te ture. |
| (2.) | Ko nga tikanga o runga tata ake nei kua whakaurua ki roto ki "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," a ka kiia kei te whai mana a he mea whakauru ki reira mai ano i te ra i paahitia ai taua Ture. |
|
| 26. |
| (1.) | Me hoatu ki te Kai-rehita tetahi kape tika o ia pukapuka tuku whenua Maori a te wa e hoatu ai te tino pukapuka kia rehitatia, a ko taua kape, ina oti i a ia te tuhituhi etahi kupu ki runga hei whakamahara mo te rehitatanga, me tuku atu ki te tari o te Minita ki reira takoto ai. |
| (2.) | Kaore e pa atu nga tikanga o tenei tekiona ki runga ki nga tuku whenua ki te Karauna, ki nga Tari Tuku Moni Nama a te Kawanatanga ranei, ki nga tukunga whenua ranei ki etahi kai-tiaki. |
|
| 27. |
Ko ia pukapuka tuku pera me hoatu kia rehitatia i roto i nga marama tekau ma rua o muri tonu iho i te ra i whakamanaia page 8.gif) ai taua mea e te Kooti, o muri iho ranei i te ra i oti ai te haina o taua pukapuka (ara, i te ra i haina ai nga tangata katoa o roto i taua pukapuka tuku, te mea whakamutunga ranei o ratou, mehemea ra ia kaore ratou katoa i haina i te ra kotahi) mehemea la he tuku kaore kia whakamanaia kaore ranei he tikanga e tonoa ai kia whaka-manaia:
Engari ko taua whakamananga, mehemea e whai tikanga ana kia peratia me tono i roto i nga marama e ono o muri tonu iho i te ra i oti ai te haina o taua tuku:
Engari hoki e kore te whakamananga te rehitatanga ranei e araia i runga i te korenga e whakaritea nga tikanga i runga nei mo nga keehi e tatu ai te whakaaro o te Kooti o te Kai-rehita ranei ko nga take i roa ai he take e kore e taea te whakarite, na te aitua ranei, he take ranei kei waho atu i te kaha o nga tangata e whai paanga ana.
|
| 28. |
| (1.) | Kaua he kupu o roto i tetahi Ture e pa ana ki nga whenua Maori e here ana e whakapoto ana ranei i te mana tuku whenua e pa ki nga whenua e puritia ana e te Maori i raro i te riihi pumau tona mana whakahou, i te riihi mutunga kore ranei he mana hoko kei roto, he mea tuku i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1885," i "Te Ture Whenua, 1892," ranei. |
| (2.) | Kaua te whenua o roto i tetahi riihi pera i tetahi raihana pera ranei e huia atu ki nga eka kua meinga me whiwhi te Maori e ahei ai ia ki te tuku i era atu o ona whenua Maori. |
|
| 29. | Mehemea i te paahitanga o tenei Ture kei te mahia tetahi whenua hei paamu ma nga tangata no ratou taua whenua i raro i te whakahaere a tetahi Komiti i whakaturia e nga tangata no ratou taua whenua, engari kaore i raro i te mana o tetahi Ture e mana ana i naianei i mua atu ranei o tenei Ture, me pa nga tikanga e whai ake nei.
| (a.) | Ko aua tangata no ratou te whenua ka ahei te whaka-kaporeihana i a ratou i runga i nga ritenga kua whaka-takotoria nei e te tekiona tahi rau rua tekau ma rua o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," a me pa atu nga tikanga o nga tekiona tahi rau rua tekau ma torn, tahi rau rua tekau ma wha, tahi rau rua tekau ma rima o taua Ture ki te whakaingoatanga me te whakatuunga o aua Komiti, engari ko nga mana kua whakawhiwhia nei e aua tekiona ki te Kooti ka ahei ma te Kaunihera e whakahaere. |
| (b.) | Ina whakakaporeihanatia ka tino whai mana te Komiti, i raro ano i nga tikanga me nga tohutohu e whakataua e te huihuinga nui o nga tangata no ratou te whenua, ki te mahi i taua whenua hei paamu ma nga tangata no ratou te whenua. |
| (c.) | Ko aua tikanga me aua tohutohu ka ahei ki te whakamana i te Komiti ki te whakahaere, ki te whakapai, ki te mahi ki te kai, ki te whakanoho ki te kararehe i taua paamu, ki te whakapau hoki i ngamoni e whakaarohia ana e ia e tika ana a, i runga ano i te whakaae a te Tumuaki o te Kaunihera, ki te nama moni i runga i te moketetanga i nga kararehe me era atu taonga hei whakahaere mo aua mahi. |
| (d.) | Me tiaki a me mahi tonu e te Komiti nga kaute kia tika kia pono tonu mo nga moni e riro atu ana ki a ia me nga page 9.gif) moni e whakapaua ana e ia, a ko aua kaute ka ahei kia tirotirohia a ona wa e nga tangata i whakamanaia e te Kaunihera hei pera, a me tuwhera i nga wa katoa hei tirohanga ma nga tangata no ratou te whenua. |
| (e.) | Mo nga keehi i raro i tenei tekiona kaore he tikanga e tonoa ai te whakaae a te Komihana mo nga Whenua a te Kara-una, a te Kai-tiaki mo te Katoa, a te Apiha Whakahaere ranei i nga Whenua Maori, a kaua hold ratou, tetahi ranei o ratou, e whiwhi ki tetahi mahi e whakahaere ranei i tetahi mana ki runga ki aua whenua me nga hua e puta ana i aua whenua. |
| (f.) | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa i runga i te Ota a tona Kaunihera i kahititia, ki te hanga rekureihana mo nga tikanga e whakaarohia ana e tika ana kia whakahaerea i raro i tenei tekiona, e maharatia ana ranei e ia e tika ana hei tino whakatutuki i nga ritenga o tenei tekiona. |
|
| 30. | Me ka hiahiatia kia hokona kia riihitia ranei etahi whenua me tuku a makete i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," i raro ranei i nga rekureihana i whakaritea i raro i taua Ture, ma te tangata ano e whakaturia ana e te Kaunihera hei mahi pera e tuku a makete aua whenua, a kaore e whaitikanga kia whiwhi taua tangata i te raihana makete mo taua maketetanga pera. |
| 31. | Ko te wahanga-tekiona tekau ma tahi o te tekiona waru o "Te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua patua enei kupu "ka ahei te Kaunihera i runga i te tono i tuhituhia atu e nga tangata no ratou te whenua, ki te whakahoki," a kua hoatu ko enei kupu hei whakakapi ara, "a ki te tukuna atu he tono a pukapuka atu a te nuinga o nga tangata no ratou te whenua, me whakahoki atu e te Kaunihera." |
| 32. |
| (1.) | Mehemea ka whakawakia tetahi putake e tetahi Kai-whakawa o te Kooti, e tetahi Tumuaki o te Kaunihera, e tetahi atu mema ranei o te Kaunihera, ahakoa he Maori he pakeha ranei ia, me te mohio ano i roto i a ia e pa atu ana ia, tera ranei he painga, he moni ranei nona kei roto, ki te hokona ranei e ia e tetahi atu apiha pakeha e tetahi kaimahi ranei o te Kooti, o te Kaunihera ranei, tetahi whenua i roto i te tau kotahi o muri mai o te whakataunga o taua whenua ki aua Maori, a ki te whakataua tona hara e tetahi Kooti whaimana ka taea ia te whiu ki te whareherehere me te whakamahi ki te mahi taimaha mo tona wa kaua e roa atu i te rua tau, me whiu ranei kia utu i te moni kia kaua e nui atu i te rua rau pauna, a ko aua tu hoko me kore rawa e whaimana. |
| (2.) | Me pa atu nga tikanga o tenei tekiona ki nga hoko whenua a tetahi Tumuaki o te Kaunihera, a tetahi mema pakeha, apiha pakeha, a tetahi kaimahi ranei, o nga whenua e whakahaerea ana e te Kaunihera i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900." |
|
| 33. | Ko te tekiona tekau ma rua o "Te Ture Tiaki i nga Whenua Maori o te Tai Rawhiti, 1902," kua whakatikatikaina e tenei Ture, a kua whakaurua nga kupu nei "te nuinga o" ki muri i nga kupu "whakaae marire i waenganui i."page 10.gif) |
| 34. | A muri atu i te paahitanga o tenei Tare e kore te mana whakawatea take (equity of redemption) o tetahi whenua Maori e ahei kia hokona i runga i tetahi mokete i putake mai 1 runga i tetahi riana ruri, engari ka ahei te Kooti, i runga i te tono a tetahi tangata e kereme ana he paanga tona, ki te hanga i tetahi ota i runga i nga huarahi e man nei i te tekiona ono tekau ma rima o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," hei whakatau i tetahi paanga i tetahi wahi ranei i ata rohea o taua whenua, ki te tangata e tika ana i raro i te mokete, a me apiti atu hold etahi eka e rite ana te wariu ki te utu o te ruritanga o nga raina hou e tika ana hei karapoti i taua whenua i ata rohea ra ki roto ki tetahi taitara motuhake ki taua tangata e tika ana i raro i te mokete, a hei reira me whakakore atu te mokete. |
| 35. |
| (1.) | Ina pau nga ra e pakari ai taua ota, a ina oti te haina me te hiiri e te Kooti, ka ahei te Minita ki te whakaatu ki te Kooti kua whakaae ia ki te whakaea i te mokete, a hei reira, i runga i etahi kupu i tuhia ki tua o taua ota i raro i te ringa o te Tumuaki Kai-wha-kawa me te hiiri o te Kooti, me panui e te Kooti ko te whenua i roto i taua ota kua tan hei taonga mo te Kingi, a hei reira ka riro taua whenua i te Karauna. |
| (2.) | Kaore he moni utu raruraru i tua atu i te utu mo te ruri, kua whakaritea ake nei, e whakaaetia e whakatana ranei mo runga i aua tu ota, me ka hipa ake i te tahi tekau pauna, me ona hua itareti e whakaritea ana e te ture. |
| (3.) | Ki te kore te Minita e whakaatu pera ki te Kooti i roto i te marama kotahi i muri tonu iho i te ra i hainatia ai i hiiritia ai taua ota, ka kiia kua whakamanaia e ia taua ota i runga i nga tikanga o taua tekiona. |
| (4.) | Hei whakakapi mo taua ota ka ahei te Kooti, ki te whakaae te Minita, haunga ia ki te whakahengia taua mahi e te nuinga o nga Maori no ratou te whenua, ki te whakahau kia whakataua te Poraka katoa ki te Kaunihera kia whakahaerea i raro i "Te Ture Whaka-haere i nga Whenua Maori, 1900," a ko te moni i pungaia e te mokete, me nga moni utu raruraru kaua e nui atu i te tekau pauna, me utu e te Minita a me tau hei taunaha tuatahi ki runga ki nga reti me nga hua e puta ana i taua whenua; a ina hoatu taua ota ki te Kai-rehita me rehita e ia ko te Kaunihera te tangata nona taua poraka katoa mo runga i nga tikanga whakahaere kua kiia ake nei. |
| (5.) | Mo runga mo nga mokete i putake mai i runga i tetahi riana ruri e mana mai ana i te paahitanga o tenei Ture, ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera, i runga i te tono a tetahi tangata e whai kereme ana i runga i taua mokete, ki te whakatau, kia kaua nga tikanga o tenei tekiona me te tekiona o mua tata ake o tenei e pa atu ki taua mokete; a hei reira me mana tonu nga tikanga me nga huarahi whakaea mo taua mokete, ano kaore i paahitia hei Ture nga tikanga o tenei tekiona me te tekiona o mua tata ake o tenei. |
|
| 36. | Ki te tangohia tetahi whenua Maori e te Kawana, mo tetahi mahi nui mo te katoa, i raro i te mana o "Te Ture mo nga Mahi Nunui, 1894," i raro ranei i nga tikanga o tetahi atu Ture i whaimana i mua, a muri ake nei ranei te mana ai, ka meinga tera he tuku, a ka meinga i era wa katoa ano o mua he tuku tera i raro i nga tikanga a mo runga ano hoki i nga mahi kua whakaritea i te tekiona torn tekau ma iwa o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894."page 11.gif) |
| 37. | Ko nga tikanga o te tekiona rima o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895" (e pa ana ki nga tuku whenua Maori) me ona whakatikatikanga, me kaua e pa ki nga tuku mo nga whenua kaore i neke atu i te kotahi tiini te whanui e hiahiatia ana hei rori, hei ara taramu ranei, ahakoa kua urn taua whenua ki te whenua i whakahuatia i roto i te Kupu Apiti ki "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," kaore ranei i urn. |
| 38. | Ahakoa etahi rarangi kei roto i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," e takotoke ana ona tikanga, ka ahei te Minita, i roto i nga moni e whakaritea ana e te Paremete mo aua mahi, ki te utu haere i nga raruraru o the whakahaerenga o taua Ture. |
.jpg)
