Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands Etc. (in English and Maori), Passed by the General Assembly, 1903.

He Ture hei whakarite i te mahi whakahaere me te mahi whakapai i Poukawa Rahui Maori

He Ture hei whakarite i te mahi whakahaere me te mahi whakapai i Poukawa Rahui Maori.

Notemea kua tau te whenua e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei, e mohiotia nei ko "Poukawa Rahui Maori," ki te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o "Te Ture Rahui Maori, 1882": A, notemea he mea pai kia whakahaerea taua rahui i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai-Hauauru, 1892" (ka kiia i raro nei ko "te tino Ture") he mea kia ahei ai kia riro he raihana i nga tangata Maori no ratou te whenua i etahi ranei o ratou e hiahia ana kia nohoia e ratou etahi wahi motuhake o te whenua e ata wehea ana mo taua tikanga, hei whakamana i a ratou ki te pera, a ko te toenga o taua rahui me ahei te tuku ki te riihi i runga i te tikanga e tino puta ai he painga: A, notemea e tika ana me whakamana te Kai-tiaki mo te Katoa hui atu ki era atu mana i whakataua ki runga ki a ia e te tino Ture, ki te whakapau moni mo te mahi whakamimiti i te roto me nga repo kei runga i etahi wahi o taua rahui, a ki te tono i nga tangata no ratou nga whenua e piri ana ki taua rahui tera e whiwhi i te painga i runga i te mahi whakamimiti i taua roto me nga repo, ki te utu i etahi moni e mohiotia ana e tau ana hei whakaea i ta ratou taha o te moni i pau i taua whakamimititanga:

Na reira kua meinga hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano i tona mana ara:—

1. Ko te Ingoa Poto o tenei Ture, ko "Te Ture mo Poukawa Rahui Maori, 1903."
2.
(1.) A te paahitanga o tenei Ture ka mutu te mana o nga tikanga o "Te Ture Rahui Maori, 1882," ki runga ki nga whenua e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei (a ka kiia taua whenua i raro nei ko "taua rahui"), a ka whakahaerea nga tikanga katoa e te Kai-tiaki mo te Katoa ano i uru a ko tetahi wahi aua whenua o nga rahui i whakataua ki te Kai-tiaki mo te Katoa e te tino Ture.
(2.) Me rehita e te Kai-rehita Takiwa Whenua ko te Kai-tiaki mo te Katoa te tangata nona taua rahui, ahakoa kaore he mana ke i tua atu o tenei Ture hei whakamana i taua rehitatanga.page 2
(3.) Ko te whakataunga a te Kooti Piira o te rua tekau ma toru o nga ra o Hepetema, kotahi mano e waru rau e warn tekau ma waru, whakaatu i nga ingoa o nga tangata mo ratou te whenua me te nui o te paanga o ia tangata o ia tangata i roto i taua rahui, ka kua he whakataunga tera na te Kooti Whenua Maori: Engari ia e kore e whakaaetia he tono piira mo taua whakataunga, haunga ia mehemea ka tonoa e te Kai-tiaki mo te Katoa a ka tukuna atu e ia ki te Kai-Rehita o te Kooti i roto i te tau kotahi i muri tonu iho i te ra i paahitia ai tenei Ture.
(4.) Tenei kua whakamanaia te wehewehenga o taua rahui e te Kooti Whenua Maori, haunga ia mehemea ka whakarereketia e te Kooti Piira, engari ia e kore e whakaaetia he piira i runga i te ki kaore he mana whakahaere o te Kooti.
3. Apiti atu ki era atu mana kua whakataua ki runga ki a ia e te tino Ture ka ahei te Kai-tiaki mo te Katoa ki te whakapau i etahi moni i runga i te mahi whakamimiti i tetahi wahi i etahi wahi ranei o te roto me nga repo, e whakakapi nei i nga eka kotahi mano e toru rau o taua rahui, a ko nga moni e whakapaua ana me kaua e nui atu i te kotahi pauna o roto o ia toru pauna o nga moni o to naianei wariu o taua rahui, he mea whakatau i runga i nga tikanga o "Te Ture Wariu Whenua a te Kawanatanga, 1896."
4. I mua mai i te whakapaunga i etahi moni i raro i te mana o te tekiona i mua tonu ake o tenei, me hanga he mapi e tetahi initinia tino mohio hei ata whakaatu i te ritenga o te mahi whakamimiti, me tuhi ripoata hoki ia mo runga i taua mahi, hei whakaatu—
(a.) I te huihuinga katoatanga o nga moni e whakaarohia ana e pau i aua mahi;
(b.) I nga moni e whakaarohia ana me whakarite hei tiaki kia pumau tonu ai aua mahi;
(c.) I nga kino mehemea ra ka pera, e pa atu ki te whenua o tetahi tangata i runga i te whakahaerenga o aua mahi;
(d.) I nga painga e puta ki taua rahui i runga i taua mahi whakamimiti tae atu hoki ki nga whenua o nga tangata no ratou nga wahi e tata ana ki taua rahui;
(e.) Me era atu nahi hoki i whakahaua atu ki taua initinia kia ripoatatia e ia.
5. Ko te utu mo aua mapi me te ripoata me whakaputa e te Kai-tiaki mo te Katoa i roto i nga moni o te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa, a me whakaea ki nga utu reti o taua rahui, ko te itareti tae noa ki te wa e ea ai aua moni me rima pauna i roto i te rau i ia tau.
6.
(1.) Ka ahei te Kawana i runga i te ota a tona Kaunihera ki te whakamana kia whakahaerea aua mahi i runga i te tikanga o aua mapi, ma te Kai-tiaki mo te Katoa e whakaputa nga moni e tika ana mo te whakahaerenga o taua mahi i roto i nga moni o te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa.
(2.) Ko te itareti mo aua moni kaua e nui atu i te rima pauna i roto i te rau pauna i ia tau, a me waiho hei taunaha tuatahi ki runga ki nga reti katoa e puta ana i taua rahui, me te ata wehe i te wahi hei utu ma te hea o ia tangata Maori i runga i ta te Kai-tiaki mo te Katoa e whakatau ai.page 3
(3.) Ko nga moni e whakaputaina peratia ana me ona itareti me whakaea i roto i tetahi wa kaua e roa atu i te rua tekau ma tahi nga tau.
7. Ko nga mana katoa o te Kai-tiaki mo te Katoa me ona tau-mahatanga hoki me rite ki era e tau ana ki runga ki te Poari Kai-tiaki i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakamimiti Whenua, 1893," mo nga ruritanga, mo te mahinga, me te tiakanga kia pumau aua mahi whakamimiti.
8. E ahei ana kia tonoa nga tangata no ratou nga whenua e whakapaingia ana e taua mahinga kia utu i etahi moni e mohiotia ana e rite ana hei whakaea i ta ratou taha o te moni i pau i taua mahi whakamimiti, a me wehewehe nga moni hei utunga ma nga tangata pera i runga i te nui o nga painga i whiwhi ai ia piihi whenua i runga i taua mahi whakamimiti.
9. Ki te kore te Kai-tiaki mo te Katoa me tetahi, etahi ranei, o nga tangata no ratou te whenua e whakaae ki te nui o te moni hei utunga ma tetahi o aua tangata i tana taha o aua mahi, ki te nui ranei o te moni hei utu ki tetahi o aua tangata nona te whenua mo te whakakinonga o tona whenua, me whakatau taua kereme i runga i nga tikanga whakatau kereme tono utu, mutatis mutandis, kei Wahi III. o "TeTure mo nga Mahi Nunui o te Koroni, 1894." e takoto ana, a i runga i taua whakahaerenga me ki kua oti taua Wahi III. te whakauru ki roto ki tenei Ture.
10. Ko nga moni i whakaaetia, i whakataua peratia ranei e te Kamupeihana Kooti e tika ana kia utua atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa, ka ahei, i runga i te whakaaro o taua tangata nona te whenua, te utu topu te utu wehewehe ranei i roto i tetahi wa kaua e roa atu i te rua tekau ma tahi nga tau, a ko te itareti mo nga utunga moni toenga kaua e nui ake i te rima pauna i roto i te rau pauna i ia tau.
11. Ko te tiiti i tuhia ai ki roto te whakaaetanga i waenganui o te Kai-tiaki mo te Katoa me te tangata nona tetahi whenua e piri ana ki te rahui nei e whakaatu ana i te nui o te moni hei utu ma taua tangata mo te taha ki a ia, te kape ranei o te kupu whakatau a te Kamupeihana Kooti i raro i nga tikanga o Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni, ka ahei kia rehitatia hei tauarai i te taitara o te whenua mona te whakaaetanga i mahia ra, te whakataunga ranei i whakaputaina ra, a ka takoto taua moni hei taunaha ki runga ki te whenua pera tae noa ki te wa e whakaeangia katoatia ai aua moni, a ka whai mana ki mua o te mokete e rehitatia ana ki runga ki nga whenua pera i niuri i te paahitanga o tenei Ture.
12. Ko nga moni e riro ana i te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o nga tekiona e wha i mua tonu ake o tenei, me whaka-haere e ia hei whakaea i nga nama i tau ki runga ki te rahui i runga i taua mahi whakamimiti.