1. | Te Ingoa Poto o tenei Tare ko "Te Ture Whakatikatika i te Ture Kaunihera Maori, 1903," a me korero ia ano ko ia tonu tetahi wahi o "Te Ture Kaunihera Maori, 1900 " (ka huaina i raro nei ko "te tino Ture"). |
2. | Kua whakatikatikaina e tenei Ture te tino Ture, penei me tenei e whai ake nei, ara,—
(a.) | I te tekiona iwa o te tino Ture: Kua apitiria atu ki te waha-nga-tekiona ono nga kupu e whai ake nei: "a ka ahei hoki ia, mehemea ra ka whakaaro ia e tika ana kia peratia, ki te whakamutu i tetahi mema o te Kaunihera, a ko te nohoa-nga i watea i runga i taua whakamutunga ra me whaka-kapi i runga i nga huarahi kua whakaritea e te wahanga-tekiona i runga ake nei." |
(b.) | I te tekiona tekau o te tino Ture: Kua whakakorea te kupu "Poari" i te wahanga-tekiona whitu, a kua hoatu hei whakakapi mo tera ko te kupu nei "Kaunihera." |
(c.) | I te tekiona tekau ma ono o te tino Ture:—
(i.) | Kua apitiria atu nga kupu e whai ake nei ki te mutunga o te wahanga-tekiona wha: "me te harihari atu a te Maori a etahi atu tangata ranei i te waipiro ki roto ki nga kainga Maori, ki nga pa Maori ranei." |
(ii.) | Kua apitiria atu nga kupu nei "me nga kainga Maori ranei me nga rori me nga tiriti ranei o taua kainga" ki te mutunga o wahanga-tekiona waru. |
(iii.) | Kua apitiria atu ki muri i te kupu "hei" i te wahanga-tekiona tekau ma ono, enei kupu, "hanga i nga."page 2 |
(iv.) | Kua apitiria atu ki te mutunga o te wahangatekiona tekau ma iwa nga kupu nei "a hei utnnga ma nga tangata e hara nei i te Maori mo te korenga i whakarite mo te takahanga ranei i tetahi paero i hanga e te Kaunihera i raro i nga wahanga-tekiona wha, rima, tekau ma tahi, tekau ma toni, tekau ma wha, tekau ma rima ranei o tenei tekiona. |
(v.) | Kua apitiria atu ki taua tekiona tekau ma ono te wahanga-tekiona e whai ake nei:—
- "(21.) Hei whakariterite tikanga mo nga mea e haereere ana i runga i nga tiriti me nga rori o nga kainga Maori me nga pa Maori."
|
|
(d.) | I te tekiona tekau ma waru o te tino Ture: Kua apitiria ki muri o te kupu "Officer" nga kupu nei "Health Officer ranei mo nga Maori, tetahi Sanitary Inspector ranei i whakaturia mo nga takiwa Maori e te Minita Maori e te Minita mo te Public Health ranei." |
(e.) | I te tekiona rua tekau ma toru o te tino Ture: Kua apitiria ki taua tekiona nga kupu nei "i raro ano i nga rekureihana tera e hangaia e te Kawana hei tohutohu mo te Kaunihera." |
(f.) | I te tekiona rua tekau ma rima o te tino Ture: Kua apitiria ki muri i te kupu "Ture" nga kupu e whai ake nei: "mehemea ranei ki te kore e whakaae tetahi tangata e hara nei ia i te Maori ki te utu i tetahi whaina i whaka-taua i akina ranei ki runga ki a ia i raro i nga tikanga o tetahi paero i hanga i raro i te wahanga-tekiona wha, rima, tekau ma tahi, tekau ma toru, tekau ma wha, me te tekau ma rima o te tekiona tekau ma ono o tenei Ture. |
"Engari ki te whakataua kia utu whaina tetahi tangata, ka ahei ia ki te tono atu kia whakawakia tuaruatia e te Kai-wha-kawa Tuturu, mehemea ra ka utua atu e ia ki te Tiamana o te Kaunihera o te Komiti Marae ranei nana i whakawa, nga moni kaua e hipa ake i te toru pauna, hei whakarite mo nga moni e pau i te whakawa tuarua." |
3. |
(1.) | Hui atu ki te whaina i whakataua e te Kaunihera mo te takahanga o tetahi paero i raro i te tekiona tekau ma ono o te tino Ture, ko ia tangata, ahakoa he Maori he tangata ke atu ranei, e hari ana i te waipiro ki roto ki tetahi kainga Maori, pa Maori ranei, e ahei ana, ina whakataua tona hara i te aroaro o tetahi Kai-whakawa Tuturu, te whaina i a ia mo tona haranga tuatahi kia kaua e nui atu i te tekau pauna, a mo tona haranga tuarua mo ona haranga ranei a muri atu kaua e nui atu i te rua tekau pauna, kia kotahi marama ranei ki te whareherehere mo ia haranga pera ona. |
(2.) |
Kaua tetahi kupu o roto nei e kiia kei te arai i te haringa atu o te waipiro ki roto ki tetahi kainga Maori, pa Maori ranei, mehemea e haria atu ana e tetahi tangata i runga i te mana o te tiwhikete whakaae pera atu a tetahi takuta kua rehitatia, a e whakaatu ana i roto i taua tiwhikete e whaitake ana taua waipiro hei painga hei oranga hold mo te mate o taua tangata, o tetahi atu tangata ranei o roto o taua kainga Maori, pa Maori ranei:
Engari me pa atu ano ki taua tangata nga whiu me nga whaina kua whakahuatia ake nei mehemea e tukuna ana e ia kia kainga taua page 3waipiro e tetahi atu tangata kaore ra i whakahuatia tona ingoa i roto i taua tiwhikete.
|
(3.) | I ia whakawa e whakahaerea ana i raro i tenei tekiona e kore e ahei hei karo kia kiia kaore i hoatu te utu mo te waipiro ki te tangata e whakawakia ana. |
(4.) | Ko nga waipiro katoa e haria ana e urn ana ranei ki roto ki tetahi kainga Maori, pa Maori ranei, a e takahi ana i tetahi o aua paero ka murua, a ka ahei aua waipiro hui atu ki ona ipu te muru atu e te Tiamana o te Kaunihera e tetahi atu tangata ranei i whakamanaia e ia i runga i tetahi pupapuka i tuhituhia, a me whaka-haere i runga i te tikanga ano he waipiro tera i murua i raro i "Te Ture Raihana, 1881." |
|
4. |
(1.) |
Mo runga mo nga ritenga o te wahanga-tekiona tekau o te tekiona tekau ma ono o te tino Ture, ka ahei te Kawana, ina wha-kaaro ia e tika ana, i runga i te kupu tohutohu a te Kaunihera, ki te rahui i ia tahuna tio, kuku, pipi rauei, i tetahi hiinga ika ranei, kia motuhake hei mahinga pera ma nga Maori o taua takiwa, ma nga hapu me nga iwi Maori ranei e tohutohungia ana:
Engari hoki ina whakaritea e te Kawana tetahi rahui pera, me ata whakaaro ano ia me mahara ano hoki ki tetahi oranga kia watea atu mo nga tangata e noho ana i taua takiwa.
|
(2.) | Ko te panui mo aua rahuitanga me perehi ki roto ki te Gazette me te Kahiti. |
|
5. |
(1.) | Ka ahei te Kaunihera kite whakatu i etahi Maori o roto i tetahi kainga Maori, pa Maori ranei, hei Komiti, engari kaua e iti iho i te tokotoru e maha atu ranei i te tokorima aua tangata, a me hua he ingoa mo ratou ko te Komiti Marae, otira, ki te whakaaro te Kaunihera e tika ana kia peratia, me whakatu, kia kotahi tonu he Komiti mo ia taki-rua, mo ia taki-maha atu ranei kainga Maori, pa Maori ranei, a mo runga mo ia o aua Komiti me pa nga tikanga e whai ake nei:—
(a.) | Ka ahei te Kaunihera i runga i tana whakatau ki te tuku mana atu ki te Komiti hei whakahaere hei whakatutuki i tetahi i katoa ranei o ana paero i roto i tetahi kainga Maori, pa Maori ranei. |
(b.) | I runga i te tukunga atu o taua mana, ka ahei te Komiti ki te whakawa i nga takahanga katoa o nga paero, ki te whakatau i nga whaina kua whakaritea mo aua takahanga, ki te tono kia utua nga whaina, a ki te whawha atu ina utua, i runga ano i nga tikanga kua whakatako-toria. |
(c.) | Ko nga moni whaina katoa e riro ana i te Komiti, apiti atu ki te pukapuka kaute o aua moni, me tuku atu i ia wiki ki te Tiamana o te Kaunihera. |
(d.) | Ki te kore e whakaae tetahi tangata ki te utu i tetahi whaina i whakataua e tetahi Komiti mo te takahanga o tetahi paero, me ripoata e te Komiti taua takahanga me tona ahua, me ana whakahaerenga whakawa katoa mo taua take, ki te Tiamana o te Kaunihera. |
(e.) | Ka ahei te Kaunihera ona mema tokotoru ranei (engari ko te Tiamana tetahi o ratou) ki te whakahaere tikanga mo taua ripoata i runga i ta ratou i whakaaro ai e tika ana.page 4 |
(f.) | Me whakahaere e te Komiti i ia wa i ia wa nga mahi e whakahaua ana e te Kaunihera kia mahia e ratou. |
|
(2.) | Ko tenei tekiona hei whakakapi mo te tekiona tekau ma whitu o te tino Ture, a ko taua tekiona me te wahanga-tekiona rua o te tekiona rua o "Te Ture Whakatikatika i te Tnre Kaunihera Maori, 1901," kua whakakorea atu e tenei Ture. |
|
6. | Ka ahei te Kaunihera i runga i te whakaae a te Kawana, i ia wa i ia wa ki te whakarite i nga mutunga me nga rohe o nga kainga Maori, pa Maori ranei, i runga i te panui i whakapiria ki tetahi wahi marama i roto i taua kainga i taua pa ranei, a me whakatakoto he kape o taua panui ki roto ki te tari o te Kaunihera a me tuwhera tonu hei tirohanga ma te katoa. |
7. |
Ahakoa nga kupu o te tino Ture, ko nga mema i pootitia mo nga Kaunihera katoa i rokohanga e tu tonu ana i te paahitanga o tenei Ture, haunga ia nga mea e whakamutua ana i runga i te ture, me tu tonu hei mema a taea noatia te toru tekau ma tahi o nga ra o Hanuere, tau tahi mano iwa rau ma ono.
Engari ia ko nga mema me nga Kai-tohutohu Kaunihera i whakaturia e te Kawana i raro i nga tikanga o te tino Ture, hui atu ki nga mema i whakaturia hei whakakapi mo nga mema i pootitia, ki te kore e whakaturia houtia, ka mutu to ratou mematanga ina pau nga tau e toru timata atu i te ra i whakaturia ai ratou, haunga ia ki te rokohanga e taua toru tekau ma tahi o nga rato Hanuere, tau tahi mano iwa rau ma ono, heoi ka mutu i taua ra.
|
8. |
(1.) | Mo runga i te rehitatanga o nga kuri a nga Maori, kua tu te Kaunihera hei "ropu takiwa," a kua whakawhiwhia ia, i runga i nga huarahi katoa e taea ana, ki nga mana katoa o taua ropu i runga i nga tikanga o "Te Ture Rehitatanga Kuri, 1880"; a ko nga rehitatanga katoa e mahia ana e te Kaunihera, e mahia ana ranei i raro i tona mana, me nga utunga katoa o nga whii me nga whaina i raro i tenei Ture ki roto ki nga Kaute Moni a nga Kaunihera Maori, ka kiia he rehitatanga a he utunga ki roto ki te District Fund i runga i nga tikanga o taua Ture. |
(2.) | Timata atu a a muri atu hoki i te tahi o nga ra o Hanuere, tau tahi mano iwa rau ma wha, ko te Kaunihera anake e whai mana ki te rehita i nga kuri a nga Maori, engari ka ahei noa atu ia Kaunihera i runga i tana i whakaaro ai he tika ki te whakariterite tikanga i waenganui ia raua ko tetahi ropu takiwa Pakeha hei rehitatanga mo aua kuri. |
(3.) | Ko tenei tekiona hei whakakapi mo te wahanga-tekiona whitu o te tekiona tekau ma ono o te tino Ture, a kua whakakorea e tenei Ture taua wahanga-tekiona. |
|
9. | Hei whakatutuki i katoa i etahi ranei o nga kupu tohutohu a te Huihuinga Nui o nga mangai i tu i raro i te tekiona rua tekau ma iwa o te tino Ture, ka ahei te Minita Maori i ia wa i ia wa ki te hanga rekureihana hei whakatikatika, hei whakarereke, hei whakakore ranei i nga paero e mana nei o tetahi Kaunihera, ki te hanga ranei i etahi paero hou, a ko aua rekureihana ina whakamanaia e te Kawana a ina oti te perehi ki roto ki te Gazette me te Kahiti, me whaimana a me whakahaere ki roto ki nga takiwa e huaina ana i reira, a ka whai mana ki reira aua rekureihana ano he paero i ata mahia e nga Kaunihera o aua takiwa.page 5 |
10. | Ko nga paero a te Kaunihera o te takiwa kei reira nei tetahi whenua karinga kapia e takoto ana, ahakoa kei roto tana whenua karinga kapia i te whenua a te Maori, a te Pakeha, a te Karauna ranei, ka whai mana ki roto ki nga kainga Maori katoa kei runga i tana whenua karinga kapia e tu ana, ahakoa he kainga noho noa iho he kainga tuturu ranei, a ka ahei te Kaunihera ki te kii kaua e whakaturia he Komiti marae mo aua kainga, engari me whakatu tetahi Kai-tirotiro etahi Kai-tirotiro ranei, a, i raro ano i te mana o te Kaunihera, me whiwhi aua tangata a me whakahaere e ratou nga mana katoa o te Komiti Marae i raro ano ra ia i nga tikanga o te tekiona ono o tenei Ture. |
11. |
Ko ia tangata kua takahi pokanoa, kua hahu ia, kua raweke ranei ia, ahakoa pehea, i nga urupa, i nga ana tupapaku, me era atu wahi tanumanga tupapaku me te kore i whakamanaia e te ture, ka ahei me ka whakataua tona hara kia whainatia ki te moni kaua e nui atu i te rua tekau ma rima pauna, kia toru marama ranei ki te whareherehere, me aki tahi ranei ki te whaina raua ko te wharehere-here.
Engari ia ko te mana whakahaere whakawa mo enei tu hara ma te Kai-whakawa Tuturu anake e whakahaere i runga i te whakaatu-ranga a te Tiamana o tetahi Kaunihera Maori.
|
12. | Ahakoa pewhea nga kupu o roto o "Te Ture Kaunihera Maori, 1900," ka ahei te Minita ki te utu atu i nga moni e watea ana mo nga mahi Maori i raro i nga tikanga o "The Civil List Act, 1863," e pootitia ana ranei e te Paremete hei utu i nga moni e pau ana i nga mahi e whakahaerea ana i raro i "Te Ture Kaunihera Maori, 1900." |