Tau Wha Tekau Ma Rua O Te Kuinitanga O Kuini Wikitoria.

He Pira Ko Te Ingoa — He Ture kia ahei ai te mahi e nga Maori, ki te hoko, ki te riihi, ki te tuku, i a ratou whenua e puta ai he painga mo ratou, a ma te Kawanatanga o te Koroni nei e mahi, a kia whakakahoretia ai ano hoki nga mahi pokanoa ki aua whenua

Na Ta G. Grey.
Nga tikanga tuku e riro ke ai nga whenua Maori.

Nga Tikanga.

	Te Ingoa.
	Nga Kupu tua-tahi.
1.	Ingoa poto.
2.	Te whakamaoritanga.
3.	Nga tikanga mahi o te Ture nei.

Nga Tikanga e Kore Ai e Hokona Nga Whenua Maori.

4.	Nga tikanga e kore e whakaaetia ana tukua te whenua Maori.
5.	Nga tikanga hoko, ana kiia e te kai-hoko, e kore e whakaaetia.
6.	Nga tikanga e kore e whakaaetia ana hokona te whenua Maori.
7.	Nga tikanga e he ai te tangata, ana he i aia nga tikanga o tenei Ture.
8.	Te whakamaoritauga o etahi kupu.

Mo Te Hoko, Mo Te Reti, Ho Te Tuku I Nga whenua Maori.

9.	Me hoko nga whenua Maori ki te tikanga o tenei Ture.
10.	Nga mahi ma te hunga ma ratou te whenua e mahi ai.
11.	Te mana e mahi ai te kooti.
12.	Te tikanga o te Otaa o te kooti. Nga wahi o te whenua e rahuitia ana.
13.	Me tuku te Otaa ki te Rana Poota.
14.	A, he pai ano, ki te mea ka tono te Rana Poota ki te Kooti kia akona ratou.
15.	E kore e tika Kia whakahaua te kii ako atu ki te te hunga na ratou te whenua, kia hokona ranei, kia tukua ranei te whenua ia ratou.

Nga Tikanga E Mahia Ai Nga Utu 0 Te Whenua.

16.	Nga tikanga mahi o te utu o te whenua.
17.	Ma te Kai-tiaki, e tiaki ana utu, a ko t etahi wahi o aua utu, me utu mo etahi tikanga.
18.	Nga mahi e mahia ana e te Poota, me te Kaitiaki, me nga tikanga e rite ai.
19.	Nga tikanga mo nga utu i toe.
20.	Me utu aua moni ki te hunga e tino paa pono ana, ma ratou aua moni. Te mana e mahi ai te Kooti i etahi mea,
21.	Nga tikanga e whakatuputupu ai aua moni kia runea.

Nga Tino Tukunga 0 Te Whenua, Me Nga Mahi E Oti Pono Ai.

22.	Me mahi a ka tuku ai he Karauna Karaati mo nga whenua kua hokona. 28. Nga tikanga o nga Karauna karaatI A nga tikanga e oli ai he mahi mo nga riihi.
24.	Nga tikanga o te Ture nei ki uga whenua kua riihitia.

Nga Whenua Taone.

25.	He pai kia hokona he whenua hei taone. Nga wahi hei whenua Rahui.
26.	Nga tikanga e hokona ai nga whenua mo nga taone.

Kga Hoko, Me Nga Biihi, E Mahia Ana Mo Nga Utu A Muri Mai O Ke Hoko, Me Te Riihi Ka Utu Ai.

27.	Nga hoko mo nga riihi, e kore e utna wawetia.

Nga Hoko Me Era Atu Meai Kga Takiwa Whenua Koura.

28.	Nga hoko mo te whenua i nga wahi koura.
29.	Nga tikanga o nga Ture o mua, ki nga whenua koura.
30.	E hara i te mea, me hoko rawa ano aua whenua.
31.	He pai ano ki te mea ka kii te tangata nana te whenua kia hokona eia te whenua.

Kga Tikanga Kua Whakaaetia I Mua E Te Tangata Maori No Ratu Te Whenua.

32.	Nga tikanga e mahia ai nga ritenga hoko kua oti te whakaae i mua o te Maori no ratou te whenua.
33.	Te maun a te Kooti e mahiai. A nga tikanga e mahia ai he Otaa e te Kooti.
34.	Ki te mea ka kiia i te Otaa, me whakahoki nga utu i utua ai te whenua, penei me hoatu he itareta mo aua moni, a ko taua itureta me utu i nga moni utu o te whonua.
35.	He tika ano kia ahua rereke te tikanga o te Otaa i etahi whenua.

Nga Tikanga O Te Ture Nei E Paa Ana Ki Nga Whenua Maori.

36.	He pai ano kia tono hoki etahi atu Maori kia tau nga tikanga o te Ture nei ki a ratou whenua.
37.	Te tikanga e paa ai te Ture nei ki aua whenua. Nga Tikanga Apiti.
38.	Nga tikanga e tukua ai etahi whenua ki nga kaiatiaki, mo nga wahi e whakanohoia ana ki te tangata, hei noho i reira.
39.	He pai ano kia kiia nga tikanga mo aua wahi hei tikanga rite ki nga tikanga katoa kua tuturu ki elahi whenua. A he pai ano kia mahia he tikanga mo aua whenua ake.
40.	Ki te mea ka kiia e te Kooti, me tuku nga whenua Maori ki nga kai-tiaki, penei, me tiaki aua whenua e nga kai-tiuki.
41.	Te mana e mahia ai nga tikanga whakahaere.
42.	Te mana e mahia ai nga mea ahua marama kore.
43.	Nga Ture kua kore i tenei Ture te whakakahoro.

page 2

He Pira Ko Te Ingoa
He Ture kia ahei ai te mahi e nga Maori, ki te hoko, ki te riihi, ki te tuku, i a ratou whenua e puta ai he painga mo ratou, a ma te Kawanatanga o te Koroni nei e mahi, a kia whakakahoretia ai ano hoki nga mahi pokanoa ki aua whenua.

A Notemea he mea tika kia mahia he tikanga ke, i nga tikanga mahi o enei ra, mo nga whenua a nga tangata Maori o tenei Koroni, a he mea hoki kia puta ai kia ratou te utu rahi ake mo aua whenua a ratou, a kia whakahaerea ai ano hoki e te Kawanatanga o te Koroni nei, te hoko, te riihi, me te tuku o aua whenua, kia puta ai nga tikanga pai ke ake ki nga Maori na ratou nga whenua, a kia kore ai he mahi pokanoa ki aua whenua, kia mahia ko nga tikanga o tenei Ture anake.

A ka kiia nei, ka whakapumautia nei e te Paremata o Nui Tireni i te wa i tu Runanga ai, a na te mana i a ratou ka kiia enei kii:—

Te ingoa poto o tenei Ture "Ko te Ture tuku mo nga whenua Maori 1879.

I tenei Ture, ki te kore e rereke i te ahua o nga tikanga o te Ture nei, nga kupu, "Ko taua Ture" he whakahua aua kupu ki "Te Ture whenua Maori o te tau 1873" me nga Ture katoa ano hoki, e whakahou ranei, e whakaahuake ana ranei i nga tikanga o taua Ture

"Kooti" ko te Kooti Whenua Maori o Nui Tireni
"Tangata nana" mo te tangata Maori o Nui Tireni, e pa ana ranei, e kii ana ranei e pa ana aia ki tetahi whenua Maori e kiia nei e tenei Ture, a me nga awhekaehe ano hoki me a ratou uri ki te taha Maori.
"Whenua Maori" he whenua e kiia ana na nga tangata pera me enei kua oti nei te kii i runga ake nei, a ko te mana Maori o taua whenua i mau ai ki te Maori ki ano i tukua ketia.
"Ture mo nga whenua" mo "Te Ture mo nga whenua 1877" taua kii, a mo nga Ture ano hoki e hokona ai, e tukua ai, e riro ke ai nga whenua i nga takiwa o te Koroni nei, e mahia ai, a e mana ai aua Ture pera me nga tikanga pera ano hoki.
"Rana Poota" mo nga Komihana taua kupu, me nga tangata katoa e mana ana ta ratou mahi i nga tikanga o nga Ture whenua.

A koia nei te mana me te mahi o tenei Ture.

(1.)	E paa ana ki nga whenua anake o te Motu nei, ahu mai i Muriwhenua a ka mutu mai i te Whanganui-a-Tara, ki te ritenga o nga tikanga e kiia nei e te Ture nei.
(2.)	E kore tenei Ture e pa ki nga tikanga hoko kua whakaaetia, ki nga tikanga tuku ranei mo te whenua, kua oti tika te mahi i mua atu o te wa i kiia ai tenei Ture hei Ture.
(3.)	E kore tenei Ture e pa ranei, e aha atu ranei ki "Te Ture Kawanatanga hoko whenua Maori 1877" me nga Ture whakahou ranei, whakaahua ke ranei i taua Ture 1877. E kore ano hoki te Ture nei e pa, a e whakahe ki te mana e hoko ai Te Kuini, me te Kawanatanga o tenei Koroni i nga whenua a nga tangata Maori.

Nga Take E Kore Ai Te Whenua E Hokona.

I te wa i muri iho o te ra i kiia ai tenei Ture hei Ture, kaua rawa nga tangata Maori e whai whenua ana e hoko, e tuku i aua whenua, engari kia rite pu ki ta te Ture nei e ako ai.

A ki te mea ka whakaritea ka whakaaetia nga tikanga tuku i page 3

tatahi whenua, a ka kiia kia tukua te whenua, a kahore e tika ki nga tikanga tuku whenua e kiia nei e tenei Ture, e kore e mana tana tuku me ona tikanga katoa e mana, a ko nga moni i utua mo taua tuku me ngaro take kore, a ko nga moni i kiia kia utua mo tana tuku, e kore e mana te whakawa mo ana moni kia utua, a e kore e mana nga korero i whakaaetia mo te tuku whenua, e pa ai ranei, e mau ai ranei, e tone ai ranei te tangata i kiia ai taua whenua mana.

A, i nga ra i muri iho o te Ture nei i kiia ai hei Ture, e kore e tika kia mahia e te tangata e tana kai-mahi ranei, e te hunga ranei e mahi ana mo etahi tangata, kia korero whakarite hoko ranei, tuku ranei, ahakoa tino hoko ranei, ko te ahua kau ranei o te hoko, i nga tangata no ratou te whenua, i nga tangata ranei e korero whakarite ana ranei mo te tangata nana te whenua.

A ki te mea ka mahi te tangata i te mahi e he ai nga tikanga kua kiia i runga ake nei, penei e ahei ano aia Ma whakawakia e nga Tatihi-o-te-Pihi kia utu aia i nga moni e rua rau pauna.

A kotahi hawhe o nga moni e utu ai te tangata mo tana mahi he M te tikanga o tenei upoko korero, ka hoatu ki te tangata ranei ki nga tangata ranei na ratou nga korero me te whaaki kii i kitea ai taua he, a me wehewehe ana utu ki nga kai-korero ki te tikanga e wawahia ai aua moni ki aua kai-korero e te tino Kai-whakawa, e nga Tatihi-o-te-Pihi.

A ko te tikanga tenei o enei kupu e tau ai ona tikanga ki tenei upoko, me nga upoko korero katoa o tenei Ture.

"Korero whakatakoto tikanga" "mahi tuku" ko te tikanga o enei kii, he whakahua i nga tuku whenua, mokete, riihi, korero whakaaetanga, utu, utu taunaha, me nga tikanga korero whakaaetanga katoa, mo nga whenua Maori, me ona mana, tikanga, me ona aha katoa, e hokona ai, e tukua ai, e riihitia ai, e utua ai, e taunahatia ai, e riro ke ai i te hoko i te tuku noa atu ranei.

A ko nga whenua Maori katoa, me nga mana, me nga tikanga katoa o aua whenua, me hoko, me riihi, me tuku ki te ritenga o nga tikanga kua kiia nei i tenei Ture. A e kore e tika kia mahia ki etahi tikanga ke atu.

10.

A koia nei nga tikanga, mo te hoko, me te reti, me te tuku e mana i te Ture nei.

Te Hoko, Me Te Reti, Me Te Tuku, Mo Nga Whenua Maori.

(1.)	Ki te mea ka hiahia te tangata nana te whenua, kia hokona, kia riihitia, kia tukua ranei tana whenua, penei, ko te ahua o tana tono ki te Kooti, me mahi eia ki te tikanga o te tono e kiia e te Kooti.
(2.)	Ano ka tae te tono ki te Kooti, ka tu te whakawa a te Kooti, kia mohiotia ai te hunga na ratou te whenua, me nga mea katoa kua utua, me nga take i pa ai nga kai-tono ki taua whenua, a ki te mea ka mohiotia, e tika ana ki ta te Ture tikanga, me tuku taua whenua ki te tikanga o te tono a te hunga na ratou te whenua, me mahi he Otaa e te Kooti ki te tikanga ka kiia i raro iho nei ano i te Ture nei.
(3.)	A ki te mea ka hiahia nga tangata na ratou te whenua kia hokona, penei, me tuhituhi nga tikanga e mohiotia ai te wahi hei tuku, me tuhituhi ki roto ki ta ratou pukapuka tono hoko ki te Kooti. A me whaaki ano hoki e ratou i taua tuhituhi tono hoko, nga tikanga a ratou e pai ai, hei tikanga mo te hoko mo taua whenua.
(4.)	A ki te mea e hiahia ana nga tangata na ratou te whenua kia riihitia te whenua, penei, me tuhituhi e ratou ki roto ki te pukapuka tono ki te Kooti nga tikanga e pai ai ratou mo te riihi mo taua whenua, kia tuhituhia ai aua tikanga ki roto ki te pukapuka riihi.page 4
(5.)	A ki te mea, ko etahi anake o te hunga na ratou te whenua e mea ana kia hokona ranei, kia riihitia ranei te whenua, penei, e pai ana kia rapurapua e te Kooti ki te ritenga o nga tikanga kua oti te whakatakoto i runga ake nei, me mahi he Otaa ki te tikanga o aua kai-tono i tono ai.
(6.)	A ko taua Otaa, he Otaa mo tetahi wahi anake o te whenua, kia tukua, otiia e kore rawa e mana te tuku i te whenua a etahi o te hunga e pa ana ki taua whenua, e kore nei ratou e pai kia tukua ta ratou wahi o taua whenua.
(7.)	Ki te mea he tamariki ranei, he hunga mahara porara etahi o te hunga no ratou te whenua, penei, ma te Kooti te kupu e rongo ai Te Kawana. A ma Te Kawana e kii he kai-tiaki mo te wahi e pai ai nga tamariki ranei, te hunga mahara porara ranei, ki te tikanga o ta te Kooti e ki ai, hei painga mo aua tamariki ranei, mo aua mahara poraru ranei.
(8.)	A ki te mea ka whakaae te Kooti ki nga tikanga i kitea e te Kooti i te whakawakanga mo te whenua, he pai kia mea te Kooti i te Otaa, ko te whenua i kiia nei i rote i te tono a te hunga no ratou te whenua, ko te wahi o te whenua i tonoa nei e te hunga na ratou te whenua kia hokona ranei, kia riihitia ranei, kia tukua ranei ki te tikanga o ta te Ture nei i mea ai. A he Otaa mana taua Otaa ki nga tangata katoa e pa ana ki taua whenua, me nga kai-tiaki, me nga tangata e whai tikanga ana mo te hunga na ratou te whenua.
(9.)	Kaua te Kooti e mahi, e tuku Otaa mo te whenua Maori kia whakawakia ra ano, a kia mohiotia e te Kooti nga tangata na ratou te whenua, ki te tikanga o tenei Ture.

11.

A ko nga whakawakanga, me nga mahi uiui ki te tikanga o tenei Ture, me te Otaa ranei, me nga mahi katoa ranei i mahia ki te tikanga o tenei Ture, ko te mana o aua mahi nei, e pera te mana me te mana o "Taua Ture" mo nga mahi whakawa take whenua, mo nga hoko ranei, mo nga riihi ranei o nga whenua kua Karauna Karaatitia e te Kooti, mo nga whenua ranei kua wehewehea ki nga tangata no ratou te whenua, a ko nga tikanga o "Taua Ture" me mana ki nga mahi me nga whakawa, me nga mea katoa ki te tikanga e rite ai aua kii ki aua mahi.

12.

Kia rua nga Otaa o ia whenua, o ia whenua, a ka oti nga mahi e mahia ai te Otaa, ka a oti te hiiri, me tuku te Otaa kia Te Kawana, a ko te tikanga o taua Otaa, hei tino tuku rawa atu i taua whenua kia Te Kuini, me ana uri, me nga Kingi, me nga Kuini i muri iho i aia. A kahore he tikanga moni taunaha ranei, moni utu aha ranei, aha ranei e pa ki taua whenua.

A ki te mea ka kiia kia whakatapua tetahi wahi whenua ma te hunga na ratou te whenua, ma te Kooti te Otaa kia tukua taua whenua ki nga kai-tiaki, hei tiaki i taua whenua ma te hunga na ratou te whenua hei tiaki ki te tikanga o nga ritenga e kiia e Te Kawana i tana Runanga.

13.

A ma Te Kawana e kii kia tukua taua Otaa ki te Rana Poota i te takiwa o taua whenua Maori, a ma te Poota e mahi nga mahi mo taua whenua ki te tikanga o tenei Ture.

A he mea kia hokona, kia riihitia, kia tukua te whenua ki te tikanga i kiia i roto i te Otaa, a ko taua whenua ka kiia he whenua na te Karauna, a e ahei ano kia wehewehea taua whenua, ka hoko ai, ka riihi ai, ka tuku ai, ki te tikanga o nga Ture whenua e mana ana i te takiwa o taua whenua.
Otiia ko aua whenua i kiia ai he whenua na te Karauna, he mea kia mahia ai aua whenua ki nga tikanga o tenei Ture, a kahore he take ke atu e mahia ai, e ahatia ai aua whenua.

14.

He pai ano, ki te mea ka tono te Rana Poota ki te Kooti kia akoakona ratou e te Kooti ki nga tikanga a te Otaa o te Kooti, a ki te page 5

mea ka whakaae nga tangata Maori na ratou te whenua, penei, he pai ano kia tonoa etahi o nga tikanga o te Otaa kia whakaahuaketia e te Kooti.

A ka mana te mahi a te Kooti hei mahi i te mea i tonoa nei e te Rana Poota, a i whakaaetia nei e nga tangata Maori na ratou te whenua, i te wa ano ia kahore ano i hokoa, i riihitia ranei tana whenua, kia whakahoutia ranei, kia whakaahuaketia ranei etahi o nga tikanga o te Otaa e puta ai ki ta te Ture tikanga, he pai ki ta nga tangata Maori na ratou te whenua e hiahia ai.

15.

E kore e tika kia kiia nga tikanga o te Ture nei, hei take tohe kia whakaae ai nga tangata na ratou te whenua kia hokona ta ratou whenua, kia hoko ranei ratou i te wahi whenua nui ake i te wahi e pai ai ratou kia hokona e ratou, kia riihi ranei, kia tuku ranei ratou i ta ratou wahi e pa ai ki taua whenua, mo te utu iti iho ranei, i nga utu kua kiia mo taua whenua. He pai ano kia mahia he Otaa e te Kooti mo nga hoko ranei, mo nga riihi ranei, mo nga tuku ranei o etahi wahi o te whenua, he mea hoki kia mana ai te hiahia a nga tangata Maori na ratou te whenua, i kiia nei i te Otaa a te Kooti.

Nga Utu O Te Whenua, Ona Tikanga E Mahia Ai.

16.

Ko nga moni katoa o nga hoko, me nga riihi, me tuku ki te Kai-kohikohi Moni Whenua, i nga ra e kiia ai aua moni kia utua e nga kai-riihi, a me tuku aua moni e taua kai-kohi moni ki te tino Kaitiaki Moni o te Iwi kia mahia aua moni ki nga tikanga e kiia ana e tenei Ture.

17.

A me tuhituhi e taua kai-tiaki moni o te Iwi nga moni katoa e riro ana ki aia tiaki ai ki te pukapuka, a ko aua moni me mahi ki enei tikanga.

(1.)	Ko nga utu katoa o te mahi hoko, riihi, tuku, me nga utu o te ruuri, me nga panui o te hoko, me te riihi.
(2.)	Me nga mahi i kiia i te Otaa o te Kooti, i tonoa e nga tangata na ratou te whenua.

18.

A ko te Rana Poota na ratou i mahi nga hoko me nga riihi me nga tuku whenua, ma ratou e ata whakarite nga tuhituhinga korero mo nga moni ki te Kai-tiaki a te Iwi.

A ki te mea ka ahua kupukupu te Rana Poota ratou ko te kaitiaki a te Iwi, mo nga mea e utua ai etahi o aua moni, penei ma te tangata e kiia e Te Kawana e whakarite taua take ahua tautohe, a ka oti te whakarite e taua tangata, hei tino otinga rawatanga tana kupu mo aua mea ki te hunga katoa e pa ana ki aua mahi nei.

19.

A ko nga moni e toe i muringa iho o te utunga o nga moni e kiia i runga ake nei, ma te kai-tiaki a te Iwi aua moni e tiaki, hei moni ma nga tangata ma ratou aua moni, a ma te hunga ma ratou aua moni e kii te kupu, kia hoatu ranei aua moni kia ratou, kia whakamahia ranei aua moni kia ranea ai.

20.

Ko te mahi me mahi ki te tikanga o nga ritenga kua kiia i te Ture nei, a ko aua moni utu o te hoko, o te reti, o etahi utu ke atu ranei, me utu aua moni e te kai-tiaki a te Iwi ki nga tangata e kiia ana e te Ture me utu aua moni kia ratou, ko te moni ki ia tangata ki ia tangata kia rite ki te wahi aana i pa ai ki te whenua kua mahia, a nona aua moni.

A ki te mea ka ahua tetete te kupu mo te hunga e hoatu ai aua moni kia ratou, penei, me tono e te kai-tiaki a te Iwi ki te Kooti, a ma te Kooti e kii, ma wai ranei aua moni, a ko taua kupu a te Kooti hei tino mutunga rawatanga ki te hunga e pa ana ki aua mea.

21.

Konga moni e kiia ana hei moni mahi kia ranei a ai aua moni, penei, ko te ahua mahi mo aua moni, me mahi ki te ritenga e mahia ai page 6

nga moni a nga tangata kua mate, a kihai i whai kupu poroporoaki mo ana taonga i muri i aia, a e tiakina nei, e mahia nei e te Kai-tiaki a te Iwi.

Nga Mahi Whakaotinga Hei Whakapumau I Te Whenua Kua Tukua.

22.	Ano ka mahi hoko te Rana Poota ki te tikanga o te Otaa o te Kooti, a muri iho o te utunga o te moni utu mo te whenua, he tika, i nga ra ano e pai ai kia tukua e Te Kawana he Karauna Karaati mo tana whenua, ki te tangata nana i hoko. A ki te mea he whenua riihi, kia oti pu ano nga tikanga katoa i kiia i roto i te whakaritenga mo te riihi e te tangata i aia te riihi, ka hoatu ai he pukapuka riihi, ki te tikanga i kiia nei, me nga tikanga i kiia i roto i te Otaa a te Kooti.
23.	A ko nga Karauna Karaati e mahia ana mo enei tikanga o tenei Ture, he pera pu ano te mana o ana Karauna Karaati, me te mana o nga Karauna Karaati, e kiia ana e Te Kawana mo nga whenua a te Karauna, a ko aua Karaati e kiia nei ki te tikanga o tenei Ture, e pera ano nga tikanga utu mo enei, me nga utu e utua ai te mahinga o era, a me mahi ano hoki ki te tikanga mahi o nga Karauna Karaati mo nga whenua a te Karauna. Ko nga riihi e mahia ana ki te tikanga o tenei Ture, me mahi aua riihi e te Rana Poota, a me tuhituhi ki te ingoa o te Komihana o nga Karauna Rana, o te takiwa o te whenua e riihitia ana.
24.	A te wa e mutu ai nga ra i kiia mo te whenua riihi, e mutu tata ai ranei te riihi, penei, me hoko taua whenua ki nga tikanga o tenei Ture, a ko te mana o te mahi hoko, me te tikanga mahi o nga utu me te whakaotinga o te riihi, me te mahi ki nga tikanga katoa kua oti i runga ake nei te kii i te Ture nei.

Whenua Taone.

25.

Ki te mea ka hiahia nga tangata Maori na ratou te whenua kia tu he taone ki nga whenua Maori, a e whakaaetia ana te wahi e tu ai te taone e Te Kawana, penei, me hoko, me tuku taua whenua e te Rana Poota ki te tikanga e hokona ai, e tukua ai nga whenua taone ki te tikanga me te mana a te Poota e hoko ai i te whenua.

A, i mua atu o te wa e whakaae ai Te Kawana, ki te wahi e tu ai te taone, penei, maatua rawa ano kia oti te mahi nga wahi whenua hei whenua rahui ki te tikanga e kiia nei e "Te Ture Whenua Rakui a te Iwi 1878" a kia whakaaetia aua wahi rahui hei whenua rahui e Te Kawana ratou ko nga tangata Maori na ratou te whenua.
A ko te nui a-eka o aua whenua rahui, me motu ke i nga whenua e kiia ana mo te hoko, a ko te mana o aua wahi rahui me tuku kia Te Kuini, ki te tikanga o nga ritenga o nga korero o te "Ture Whenua Rahui mo te Iwi 1879," me nga Ture pera: ano hoki kua kiia hei Ture mo taua tu mea.

26.

A ma te Rana Poota e hoko nga wahi o te taone e paingia ana kia hokona e ratou, i nga ra a te Poota e pai ai, a ko nga utu mo aua wahi, me mahi ki nga tikanga katoa o nga utu mo nga whenua Maori kua kiia i runga ake nei.

Nga Hoko, Me Nga Riihi, E Kiia Nei Kia Whai Takiwa Ka Utu Ai.

27.

He pai ano, ki te mea ka kii nga tangata Maori na ratou te whenua kia hokona ranei, kia riihitia ranei etahi wahi o te whenua ki te tikanga o te utu tuku atu ki etahi rangi ke atu utu ai. a ko taua hiahia me whaaki ki te Kooti i mua atu o te ra e kiia ai te Otaa a te Kooti, a te Otaa e kiia ana mo aua wahi, me tuhituhi rawa ano ki taua Otaa nga tikanga e tukua ai taua whenua.

page 7

Nga Hoko, Me Etahi Atu Mahi I Nga Whenua Kora.

28.	Ki te mea ka kiia ki te tikanga o "Te Ture whakahou o te Ture whenua koura 1868," me etahi Ture ke atu ranei, te korero whakaaetanga a Te Kawana ratou ko nga tangata Maori na ratou te whenua, he whenua e mahia ai te koura o taua wahi, a ko nga utu mo nga maina raiti, me nga tunga whare hoko i aua whenua koura, i kiia i roto i aua kupu whakaae a Te Kawana ratou ko nga Maori na ratou te whenua, me utu aua moni ki nga tangata Maori na ratou te whenua, a ko te toenga o aua moni me tuku hei apiti mo nga moni mo nga whenua koura i te takiwa porowini o aua whenua koura. Otira kahore he mana o nga kupu o te Ture nei e he ai ranei, e kore ai ranei nga tikanga o nga korero whakaaetanga a nga tangata Maori ratou ko Te Kawana, a o nga tangata i whakamanaa hei kii i te kupu a Te Kawana mo aua mea, ki te tikanga o nga Ture e whakahua ana ki te mahi koura i nga whenua Maori.
29.	Ki te mea ka hokona nga whenua Maori i nga takiwa whenua mahi koura, ka riihitia ranei, ka tukua ranei ki te mana me te tikanga o tenei Ture, penei, ko nga tikanga katoa e kiia nei i tenei Ture mo te hoko, mo te riihi, mo te tuku, ka kiia kia mana ki aua whenua. He pai ano kia kiia he taone kia tu ki nga whenua tangata Maori e mahia ana mo te koura, a ko nga tikanga o tenei Ture e kii nei ki nga hokonga whenua taone, e mana ano hoki ki nga whenua mahi koura.
30.	E kore e tika kia kiia nga tikanga 0 tenei Ture hei take e whakaae ai nga Maori na ratou te whenua, kia hokoa ranei, kia tukua ranei aua whenua e aua Maori hei mahinga koura, a hei tuunga taone ranei i aua whenua, kia hoko ranei, kia reti ranei, kia tuku ranei i aua whenua, otiia, ko nga korero e tino whakaaetia ana e aua tangata, ka mana era, ka mahia nga tikanga o aua korero ki nga tangata na ratou taua whakaaetanga ki te tino tikanga i kiia ai.
31.	Ahakoa nga korero tikanga o etahi Ture, he tika ano ki te mea ka kiia e nga tangata na ratou te whenua, kia hokona e Te Kawana nga whenua o etahi wahi ranei i te takiwa o nga whenua keri koura, a ki te mea ka whakaaetia nga tikanga hoko mo te whenua, penei, ko te hoko e tukua ai aua whenua, me pera me nga tikanga tuku o aua whenua, me te tikanga tuku o nga whenua Maori e kiia nei i tenei Ture. A ko nga tikanga katoa kua oti nei te kii i tenei Ture, mo te ruuri mo aua whenua, mo nga kupu tono ki te Kooti, me nga tikanga e mahia ai nga moni o aua whenua, e pa katoa ana ki nga whenua e whakahuatia ana i roto i nga korero whakaaetanga mo taua whenua.

Nga Korore Whakaaetanga Mo Nga Whenua Kua Oti Te Whakaae I Mua, Mo Nga Whenua A Nga Tangata Maori.

32.

A ki te mea ka mohiotia e Te Kawana, ko etahi korero whakaaetanga mo etahi whenua, i mahia ki te tikanga o te Ture, he korero tuku whenua aua korero whakaaetanga, a he whenua aua whenua na nga tangata Maori, a kihai aua korero whakaaetanga i tino oti rawa te whakatuturu i te ra o, penei me tuku taua mea e Te Kawana ki te Kooti Whakawa Whenua Maori, kia rapurapua te tikanga o aua kupu whakaaetanga, a kia mohiotia nga moni ranei, nga utu ranei kua utua mo taua korero whakaaetanga.

A, me mana pu te Kooti ki te uiui, ki te mahi i nga mahi e mana ai nga tikanga o tenei upoko korero, a ko te mana o te mahi a te Kooti, me pera me te mana e mahia ai e "Taua Ture," ki te tikanga e marama ai, a e tika ai taua uiui.

33.

A ki te mea ka mohiotia i taua uiuinga e te Kooti kahore ano page 8

i ata tutuki noa te main tuku o taua whenaa, a he tika taua korero whakaaetanga ki nga tikanga o te hoko pono, me te tika, penei i te mea kua rapurapua, a kua ata tirotirohia e te Kooti nga tikanga o taua mahi, me mahi he Otaa e te Kooti.

(1.)

Ko nga moni utu ranei, te mea ranei i hoatu hei tikanga utu, i utua mo taua whenua, mehemea i utua he utu mo taua whenua, a ma te Kooti te whakaaro, me apiti he utu itaretca ki aua utu, a ka whakahokia ai aua moni utu me aua itareta ki te tangata nana te moni utu i hoatu ki nga tangata na ratou i hoko te whenua, a ko aua utu me whakahoki i roto i nga ra, aua ia e roa atu i nga tau e toru, i muri iho o te ra e oti ai te Otaa a te Kooti. A he pai ano kia utua aua moni i te ra ano i kiia ai kia whakahokia aua utu, a he pai ano, ki te mea ka kiia ana moni utu hei moni kia utua i nga moni ana hokona taua whenua ki te tikanga o tenei Ture.

(2.)

A he pai ano ki te mea ka whakaaetia e nga tangata na ratou te whenua, me tuku he Otaa, ko te moni i utua mo taua whenua kia kaua e whakahokia, engari, me utu aua moni ki te whenua e rite ana ki aua moni ona utu.

34.

Ki te mea ka kiia e te Otaa o te Kooti, ko nga moni e whakahokia mo nga utu mo te whenua, o nga mea ranei i utua mo te whenua, hei moni e utua i nga moni e puta ana i nga tikanga e mahia ai taua whenua, penei, ko aua moni me apiti te rima paiheneti mo te tau, a ko aua moni hei utu i te tua-tahi ana riro taua whenua i te hoko. A ko nga moni e toe i muri iho, ko nga moni enei hei kii, koia te tiao moni utu o te whenua i te wa i hokona ai.

A ki te mea, he mea riihi taua whenua, penei, ko aua moni utu e kiia nei kia whakahokia, me utu aua moni i nga moni utu o te riihi, i nga moni o te riihi e kiia e te Kooti i te Otaa.

35.

Ko nga Otaa e kiia e te Kooti mo nga tikanga o nga mea e kua aua i te Ture nei, he pai ano ki te mea ka whakaahuaketia aua Otaa e te Kooti, ki ta te Kooti e pai ai, ki te tikanga o te hiahia o te hunga ma ratou aua mahi i mahia ai, i roto i nga marama kotahi-tekau-ma-rua i muri iho o te ra i mahia ai te Otaa.

Nga Whenua Maori E Pa Ai Te Ture Nei.

36.

He pai ano ki te mea ka tono nga tangata Maori na ratou etahi whenua Maori, kia mahia aua whenua Maori a ratou, e nga tikanga o tenei Ture, a ki te mea e mohiotia ana e Te Kawana, kahore he moni utu ranei, he moni taunaha ranei i mahia ki taua whenua, penei, he pai ki te mea ka whakaae aia ki te tono, a me tuku taua tono ki te Kooti, a me mahi taua whenua e te Kooti ki te tikanga mahi e mahia ai nga whenua Maori e mahia ana ki nga tikanga o tenei Ture.

A ko te tikanga o enei kupu mo tenei upoko korero, a mo nga upoko korero i raro iho nei, o tenei Ture, koia nei ona ritenga.
"Whenua Maori," he whenua kua kiia e te pukapuka kii ki nga tangata na ratou te whenua, a mo nga whenua ano hoki kua rapua e te Kooti ona tikanga, ki te ritenga o "Taua Ture" a o nga Ture kua whakakahoretia, a me nga whenua ano hoki, kua puta ranei nga Karauna Karaati, a e puta ranei he Karauna Karaati kia ratou, me nga whenua ano hoki kua puta he Karauna Karaati o ia Ture, o ia tikanga katoa e puta ai te Karauna Karaati.

37.

Ko nga tikanga katoa o nga upoko korero i roto i tenei Ture mo nga whenua Maori, hei tikanga e pa katoa ki nga whenua Maori e mahia ana ki te ritenga o nga mahi e kiia ana i te upoko i mua tata ake ano o tenei upoko kupu.

(1.)	Ko nga whenua Maori kua oti te mahi ki te Karauna page 9Karaati, ma nga tangata na ratou aua whenua, e tutu ana whenua me ona tikanga katoa kia Te Kuini me ona uri, me nga Kingi, me nga Kuini i muri iho i aia.
(2.)	A, ki te mea kua tu he kai-tiaki mo aua whenua, a ki te mea ka kii te Kooti, ahakoa aua kai-tiaki, e pai ana ano kia mahia he mahi mo aua whenua, penei, me mahi tahi aua kai-tiaki ki te tuhituhi tuku i aua whenua, me ona tikanga e pa tika ai ki te Karauna.
(3.)	A ki te mea ka mohiotia he moni kua utua ki taua whenua, he riihi ranei, he aha atu ranei, penei, he tika ano kia whakakahoretia e ia ano e Te Kawana taua kupu whakaae mo te tono a te hunga na ratou te whenua, kia mahia taua whenua, ki te tikanga o tenei Ture, a ka panuitia taua kupu a Te Kawana ki te Kahiti, penei, kahore he mana a te Kooti e mahia ai te tono a te hunga na ratou te whenua.

38.

Ki te mea ka kii nga tangata i a ratou te whenua i kiia kia ratou ki te tikanga o te upoko tekau-ma-whitu o "Te Ture whenua Maori 1867," hei hoko, hei riihi, a kia whakanohoia he tangata ki etahi whenua e mahia ki te tikanga o tenei Ture, a o nga whenua ano hoki i kiia ma nga tangata Maori, ki te tikanga o taua upoko tekau-ma-whitu, me tuku aua whenua e ratou ki nga "kai-tiaki" hei tiaki ma ratou, ma te hunga na ratou te whenua.

A ko aua kai-tiaki, me mana ta ratou mahi ranei, tuku ranei i aua whenua ma te hunga na ratou aua whenua, ki te tikanga o nga ritenga e whakatakotoria e Te Kawana i tana Runan ga.

39.

He pai ano kia whakatakotoria he tikanga mahi mo aua mea, hei tikanga e mahia ai aua mea katoa, e mahia ai ranei ko etahi anake o aua mea, ki te tikanga o nga mea e mohiotia ana i nga wa e mana ai aua tikanga mahi.

40.

A ko te whenua ka mahia ki te tikanga o te upoko korero e toru-tekau-ma-waru, a kia mohiotia e te Kooti nga tangata na ratou taua whenua, ko taua whenua, ko totahi wahi anake ranei o taua whenua e kiia ana e nga tangata na ratou te whenua kia mahia, kia oti te mahi he Otaa e te Kooti, me tuku taua whenua ki nga kai-tiaki, a ko aua kai-tiaki ma nga tangata na ratou te whenua e kii a ratou tangata e pai ai hei kai-tiaki, ki te tikanga o nga ritenga kua kiia i runga ake nei.

Ko te tokomaha o aua kai-tiaki, kaua e maha ake i te toko-rima, kaua e ouou iho i te toko-toru.

Etahi Tikanga Ano.

41.	He pai ano ma Te Kawana e whakatakoto he tikanga mahi e whakahaerea ai tenei Ture, a me panui aua tikanga ki te Kahiti, a ka panuitia ki te Kahiti, ka kiia he Ture pu ano aua tikanga.
42.	A hei apiti ano hoki ki te mana kua kiia nei e tenei Ture, ki te mea ka mahia nga tikanga o etahi "Ture whenua" ki nga tikanga o tenei Ture, a ka ahua rere ke nga tikanga kupu ranei, mahi ranei o aua Ture whenua, i nga tikanga o tenei Ture, penei, me kii he tikanga mahi e Te Kawana, e kore ai he ahua rere ke o aua tikanga, a ko te mana mo taua mahi e kiia nei, e kore e kiia hei tikanga mo te mana me te tino mahi i kiia e tenei Ture.
43.	Ko nga tikanga i kiia e etahi Tare, me nga ritenga i mahia hei apiti mo aua Ture, a e rere ke ana aua tikanga, i nga tikanga o tenei Ture, ka kiia nei, kua kore rawa atu aua tikanga e mana, otira, e kore e noa nga mahi i mahia ki te ritenga o te Ture i mua atu o te ra i kiia ai tenei Ture hei Ture.

page break

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection