page 80

III

NA mo te whanautanga wahine i tona kopu, ka kore e puta mai te tamaiti ka tikina te tohunga, ka tae mai ka uia e te tohunga, "Ka hia nga ra i whakamamae ai to kopu, e hine?" Ka mea mai te wahine nona te hapu. "Ka rua," a "Ka toru" ranei, maha atu, iti iho ranei. Ka ui ano te tohunga, " I pewhea te ahua o te whakataka o to kopu i roto i ena ra?" Ka mea te wahine nona te hapu, "E whakataka ai i roto i a au ki taku taha katau, ka huri ki taku maui, ka heke ki taku kona, ka hoki ki te morenga o taku poho nei, he pena te mahi." Ka mea mai ranei te wahine nona te hapu, "Ka heke iho ki taku kona, ka toro mai te ringa, a ka hoki atu ano." Ranei ka mea mai te wahine hapu ra, "Ka kuhu mai i tona waewae ki taku aroaro nei, a ka hoki atu ano." Na, ka marama te tohunga i konei ki te ahua o te whakamamae o te kopu o te hapu nei. Ka mea te tohunga tuahu i konei:—

Tenei au he tauira, he taura nau, e Rongomai e!
Tenei au ka tu ki to aroaro he tauira tipua
He taura na ena tawhito, he tauira na ena atua [o] Papa-tuanuku
He tauira na nga apa o nga kauwhanga
Tenei au he taura ne nga apa o te rangi tuatahi
He tohunga taketake na nga atua o nga rangi
Ka tau, ka tau ki tenei tauira, ki tenei taura
Tenei au ka turuki atu ki a koutou, e Rongomai . . e!
Taku koronga he koronga ki a koutou
Kia turuki mai koutou ki tenei tapuhi kura, ki tenei kahurangi
He puhi aronui, he puhi rauhi na nga whatukura
He puhi rauhi na nga mareikura ki tenei puhi wahine
Ka tau, ka tau he aro tipau, he aro tawhito, he aro apa atua
Ki tenei puhi kahurangi na koutou, e Rongomai . . e!
He aha te aro o tenei kahurangi? He aro mamae tona aro
He aha tona aro? He aro whakaputa tamariki ki taiao
He aha tona aro? He aro no te tamaiti ki taiao nei
Tu hikitia, tu hapainga kia puta ki taiao nei
Tu maniania mai ki taiao nei
Tu pahekeheke mai i to ara ki taiao nei
Oi whiwhia, oi rawea, ka puta, ka puta taiki . . e . . i.

Na, e kiia ana ko te tino karakia tenei a nga tino tohunga o nga tuahu e taratara ai i te whanautanga hapu. Na, ki etahi tohunga rereke, ka aro atu ki te atua kotahi, tokorua ranei. Kati enei kupu whakamarama i konei.

Na, ki te pakeke te tamaiti tane, ara kia whitu tau, ka timata atu te ako i te tamaiti ki te hapai rakau mana. E toru nga rakau mo uta, e rua mo te moana; he taiaha, he patu pounamu, he patu iwi, he tokotoko, he huata, he tao wero manu, ka mutu te rakau tuatahi, ara ngapage 81 rakau tenei motu ki te aroaro o te mata uraura ki a Tama-akaaka-nui, ki a Tane-matangi-nui, ki a Tu-matauenga mata uraura.

Na, tuarua o nga rakau e akona he ko kumara, he ko aruhe, he ko taro, he ko mo nga mahi katoa e pa ana ki te take mahi kai, me te kaheru tipitipi haere i nga taru, me te kaheru tuahu i nga puke kumara, taro ranei, i era atu hiahia ranei e rite ana mo aua tu kaheru.

Na, ko te toru o nga rakau hei ako ko te mahi whare wharau, whare kauta, whare kai, ara pataka rahoraho hei pukaitanga taonga, kete. tuwhara, purapura, horahoratanga aruhe, me era atu mea rite ana mo tera tu whare. Ka oti enei ka ako ki te mahi takitaki hei pātū kumara, taro, kainga ranei kia ruru ai i te hau. Ka ako ki te mahi whakaara taiepa mo te kainga, mo te mara, koi takahia e te tangata, e te kararehe kuri nei. Ka oti enei te ako ka akona te mahi whare whakanoho, tamarua nei, ara whare noa iho nei, he pakitara, he tua-rongo, he whatitoka, he tahu tona. Ka oti tenei ka akona ko te mahi rua kumara me te whata karaho nei.

Ka oti enei te mahi ka akona te tamaiti ki te tarai rakau, he tata te toki tuatahi, i muri mai o tena he tarai papanui, i muri mai he tarai kaokao, i muri mai he tarai aronui, i muri mai he tarai whakangao, i muri mai o tena he tarai tamaku. Ka mutu ena mahi ka akona te tamaiti ki te hapai ta me te mahi i nga matakahi hei ako ki te wawahi i te rakau hei hanga whare, hei hanga whata, hei hanga rua, hei hanga taiepa kainga, pa tuwatawata ranei. Ka mutu katoa enei ka akona ki te whakaara whare puni, whare ope. Ka oti enei ka akona ki te mau i te whao, i te ore. Ka akona i konei te tatai o te whakairo, o te tuhi, te whakairo hopara, hei muri ko te tuhi whakairo whakangao. Ka oti enei te ako ka akona te whakaara whare whakanoho, ara whakairo tuhi, whakairo whakangao. Ka oti enei ka akona te whakairo i nga take pa nei, te mahi whakaara pa tuwatawata. Ka oti enei ka akona te mahi i nga whata whakanoho, i te whata rangi ranei. I konei ka mutu te ako i tenei ahua mahi ki nga tamariki e kowhiria ana mo tera ahua mahi.

I muri o tenei katahi ka akona te tamaiti ki te hapai toki tarai kopapa. Ka oti tera ka akona ki te tarai tiwai. Katahi ka tutuki atu ki te tarai waka whakarei, me ona haumi, me ona taurapa, me ona tauihu, me ona karaho, me ona poutoko, me ona whiti, me ona taupoki, me ona tokotu, me ona huapae, me ona taura wharona, me ona taura whakaaweawe, me ona taura whakaheke, me ona taura hokai, me ona tata, me ona purupuru, me ona kauhora, me ona hoe, me ona tawatawa, me ona pairi, me ona taumanu, me ona korewa, me ona huapae, me ona kaokao whititua, me ona whakatere, me onapage 82 ra, tauaro nui, tauaro riki, me era atu mahi o tenei hanga o te waka rere moana nui.

Ka oti tenei ka akona te mahi matau ika riki, matau ika nunui, ara hapuku, mango, haku, kohikohi, moki, tamure, tarakihi, warehou, maomao, manga, makomako, ururoa, ngoiro, tuna, me era atu tu ika katoa. Koia nei nga take ako tamariki a mua i roto i nga whare wananga ako i nga mahi penei me enei i kiia ake nei e au.

Koia tenei nga karakia a nga tohunga tuura [?] i aua tamariki ki nga matauranga, e whiwhi ai ki te matauranga mo era mahi:—

Tenei au he iho nui, he iho roa ka turuki atu ki a koe, e Tane-matua!
Tenei au ka turuki atu ki a koe, e Tupai . . e!
Tenei au ka turuki atu ki a koe, e Te Akaaka-matua . . e!
Tenei au ka turuki atu ki a koe, e Rauru-matua . . e!
Tenei au ka turuki atu ki a koe e Rongomai-i-waho . . e!
Tenei au ka turuki atu ki a koe, Tanga-i-waho . . e!
Tenei au ka turuki atu ki a koe, Tiwhaia . . e!
Kia aronui mai te apa tuanuku . . e
Kia aronui mai te apa kauwhanga . . e
Kia aronui mai te apa rangi tuhaha . . e
Kia tautika, kia tau aronui mai ki enei pia, ki enei tama ariki . . e
Kia tohitu mai ki tamaroa . . e
Kia tu tawhaki nuku, kia tu tawhaki rangi, kia tu tawhaki aro
O ena tahito ki enei pia, o ena tipua ki enei tamariki aronui, ki enei
tamaroa aronui
Ka wheau atu ki aua apa rangi . . e.
Tukua mai te akaaka nui, tukua mai te akaaka matua
Tukua mai te akaaka tipua kia tohitu ai
Kia tohi rangi ai, kia tohi nuku ai, kia tohi aronui ai
Enei tauira, enei taura ki ena tipua, ki ena atua
He tohi no te pu, he tohi no te weu, he tohi no te aro nui, no te ara roa ki enei tamaroa . . e
Whangai atu ana, whangai ana mai kia ki upa, kia ki aro nui ki enei tamaroa . . e
E taute nei, e whawha nei, e rahurahu nei, e okooko nei he ringa hai toki
Ko wai to toki? Ko te Whironui. Ko wai to toki? Ko te Awhiorangi
Ko wai to toki? Ko Hui te rangiora. Ko wai to toki? Ko te Rakuraku a Tawhaki
Ko wai te mata whao? Ko te Matatiti o te rangi
Ko wai te mata o to whao? Ko Tohirangi
Ko wai te mata o to whao? Ko Uhinuku.
Ka puta ki tua, ka puta ki tawhito ngawariwari
E tu tapawha ki nuku, e tu tapawha ki rangi . . e
Whaiti i paoa e ki roto i a Tane-mahuta . . e
Tenei ka puta, ka puta ki tenei aro . . e; ki enei tauira . e . i
Taiki e ki enei pia.

Mo te whakairo me te tarai tenei karakia, me te matauranga ki te mahi whare, era mahi katoa.