He Taunaha, Ara He Taumau

Ka mutu te tohi me te pure, me te hakari, ka tu te tangata rangatira o te iwi, o tetahi iwi ke noa atu ranei, ka korero: "Taku kupu, he taunaha taku mo ta tatou mokopuna ma Mea (mehemea he tane te tamaiti, na ka whakahuatia te ingoa o te tamaiti wahine a tetahi tangata rangatira). Na, kaore nga matua o te tamaiti e kaha ki te ki mai "Kaore"; mehemea ka ki mai nga matua "Kaore," he whakahawea tena. Ko nga tipuna, ara nga koeke, hoki, tae noa ki te iwi, kaore e kaha ki te ki atu "Kaore," he whakahawea, ka tipu hai raruraru i waenganui o ena iwi. Na, ki te tupono ki te pakangapage 76 a muri atu, ki te mau taua tamaiti i roto i tetahi pakanga, ka mauria ia hei taurekareka, engari e kore e patua, ka whakarauoratia, a ka mau tonu te karanga "He taurekareka naku"—tae atu ki nga uri.

Ka whakamoea nga tamariki wahine rangatira, me nga tamariki tane hoki, ki nga tangata o tetahi iwi nui, iwi ke noa atu pea, hai taura mai mo tera iwi ki te pakanga.

Na, mehemea ka ki mai nga matua, te iwi ranei, "Kaore"—kotahi tonu te kupu whakahoki e puta i tera taha, te kupu na: "Waiho ra e hika! He toi tipu te tangata, he toi heke." He whakatauki tena, e penei ana tona hangaitanga—te ora o te tangata kaore e mohiotia, ka tipu etahi, ka ora, ka mate etahi.

Mehemea ka whakaaetia te tono, na ko te karakia hono te tohu whakaae a te tangata whenua. Na, ka takoto te hono karakia, katahi ka tikina nga taonga ra o te tohinga o te tamaiti, ara nga kahu, te mahiti me te paepaeroa. Katahi ka whakatakotoria ki te aroaro o nga taonga i homai e te toro, a ka anga mai nga ua ki nga ua o nga mea o te toro, a ko nga reke o nga patu ka pera ano. Katahi ka karakiatia nga karakia ra i whakahuatia i te tohinga o te tamaiti, aua karakia katoa. Na, kua tino mohio nga tangata toro kua tuturu tenei mahi. Mehemea kaore i homai nga taonga, me te whakahua i nga karakia, kaore e tuturu te mohio. Ko aua kahu o te tohinga ka riro i nga toro. Na, ahakoa ka pakanga aua iwi e rua i muri nei, e kore e taea te whakakore i taua mahi, kua tuturu hoki.

Ko etahi wahine o te tai rawhiti i tohia, ko Tamairangi, ko Hine-matioro o Titirangi, Uawa, a ko Mahinarangi hoki; i tohia aua wahine ki tenei tohi. Ka mutu nga wahine i rongo au i tino purea ki tenei pure. Ko te tangata whakamutanga i tohia peneitia ko Karauria, papa o Airini Tonore, i tohia ki Tapu-te-ranga, he moutere paku kai Te Whanga-nui-a-Orotu; no toku tamarikitanga tena; no te tau 1846 pea tena.

E hoa! Kia mohio. Mehemea ka neke i te whitu o nga ra o te whakamamaetanga o te hapu, kua he. Ka mutu a rauru nui i te whitu o nga ra, na kua timata a rauru whiwhia. Mehemea ka neke i te whitu o nga ra kua mohiotia he mahanga; mehemea ka tae ki te tekau nga ra, neke atu, kua mohiotia he marua-aitu, ara he materoto, he tamaiti mate.

Na, mehemea ka puta tetahi o nga ringa o te tamaiti i te tuatahi kua mohio he tamaiti whakatoi, ko te waewae ranei ka pera ona. Na, katahi ka kawea taua wahine ki runga ki te tuahu, katahi ka karakiatia te karakia na:—

Haramai, e hine! I te Maruaroa
Whakaputa i a koe ki taiao
Ki te ara o to tipuna, o Hine-titama
page 77I takahia ai tapuwae nuku, tapuwae rangi
Tapuwae ki Tiritiri o Matangi hauroa
Whaia to tapuwae, ko te tapuwae o to tipuna o Hine-hauone
Ka takoto ai i roto i a Hui-te-rangiora
Whakaputa i a koe, e hine! Ki te aoturoa.

Ka mutu tena karakia, na kua hoki ki te karakia mo te tamaiti:—

Tenei au te hoka nei i to tapuwae
Ko te hokai nuku, ko te hokai rangi
Ko te hokai whakaputa i a koe ki Tahuaroa, ki te aoturoa.
Haramai, e tama! (e hine ranei)
Takahia mai to ara, ko te ara whanui a Tane
Whakakake i a koe i te ara o to tipuna, o Hine-titama
I whakaputa ai i a ia ki taiao
Kia takawhaki ia i roto i Hui-te-ananui
Ka tau te mauri ki te whai ao, ki te ao marama
Ka tangi te mapu waiora ki te urutapu, e tama . . e!

Ko tenei karakia hai whakaputa i te tamaiti, kia tika tana puta mai.

Ka whakawanau a Moe-te-ao, ka whakahapa a Mahanga-tikaro i a ia, ka homai ko te waewae ki te ara takoto ai. Timata i te po waru tae noa ki te ngahuru o nga po, ka hoki te waewae i e Maru. I taua po ano ka homai ko te ringaringa katau, ka kawea ano ki runga i te tuahu o Toka-a-Hinemoko, ka whakahokia e Maru. Ka taka mai a Mahanga-puhua ki te ara haramai, a ka puta ki waho, noho tonu mai tetahi i roto i to raua whare. Ka mauria a Moe-te-ao ki rawahi ki Te Wao-kairangi, ka whanau te tamaiti i reira, koia a Mahanga-tikaro, waiho tonu iho hei ingoa mo tena wahi ko Nga Mahanga, ara ko nga mahanga a Moe-te-ao.

Na, ko nga po i takatu ai te whanau a Papa raua ko Rangi koia tenei tona koiwi i te ao nei, ara: Ko te Po tamaku, ko te Po aoao nui, ko te Po kerekere, ko te Po kakarauri, ko te Po uriuri, ko te Po tiwhatiwha. Ko nga po tuatahi tenei i takatu ai te whanau a Rangi raua ko Papa kia puta ratau ki waho o te awhi a o tatau matua.

Na, ki te mea ka whanau te tamaiti i roto i enei po ka kiia tena he tamaiti rere matua, he tamaiti rauru nui, he pai, he ora. Na, ki te mea ka neke mai te po o te tamaiti ki te tuawhitu, ki te tuawaru ranei, he po uaua enei po e rua. Mehemea kua Rakaunui te marama, kua Whiro ranei, kua uru ranei ki roto ki nga Tangaroa, he po kino rawa enei mo taua wahine, me kawe ki runga ki te tuahu te umu hai takotoranga mona, a ma te tohunga e mahi, ka ora ai tena wahine. Ki te uru te whanau a te wahine ki nga ra timatanga o te kaupeka o te tau, kaua e huri ki tua o te whitu, o te waru ranei; koia tena kua kiia ake na, he rauru nui. Ki te taka ki roto ki te iwa, ki te ngahuru, ko rauru whiwhia tenei. Ko enei po he po whakakake, he po whakatoi. Ka homai ko te ringaringa, ko te waewae ranei, ka whakapae ranei tepage 78 tinana o te tamaiti, a ki te kore e tupato, he wahine mate, he tamaiti mate; ka kiia tena he weu tapu; ki te puta taua tamaiti, no Tu tena.

Ki te taka nga po ki te ngahuru ma tahi me titiro ki te marama; mehemea kei te Whiro te marama, he rauru matua, he tamaiti ora, kia pai te whakatipu i taua tamaiti. Ki te taka ki roto ki te Orongonui taua tamaiti tirohia te marama, he marama kotea ranei, he kura hau po ranei, he kura tea ranei. Ki te tango te tamaiti i a ia ki te kura hau po, he tamaiti kino; ki te tango i nga po e rua kua kiia ake nei, he tamaiti pai, he uruora; kati mo tena. Na, ko te po ngahuru ma rua, he po kino tenei po. Ahakoa i te timatanga o te kaupeka ka kiia tenei he po matohi, e kainga ana e nga po korekore, ka takapautia e nga Tangaroa ki te remu o te atua, ka tukua ki a Whiro tenei po. Ka kiia i konei ko te po taruaitu, kaore he tamaiti e ora.

Anei tetahi kauwhau a nga koeke o Takitumu mo nga po i whaka-huatia nei: Te Po, Te Po nui, Te Po roa, Te Po uriuri, Te Po kerekere, Te Po tiwha. Ko enei po, he po taketake enei po no te whanau a Rangi raua ko Papa.

He po apiti atu enei po ki era: Te Po te kitea, Te Po tangotango, Te Po whawha, Te Po namunamu ki taiao, Te Po tahuri atu, Te Po tahuri mai ki taiao. Na, enei po katoa tona huihuinga ngahuru ma rua katoa, pera me nga kaupeka o te tau, ngahuru ma rua hoki era; na ko nga kaupeka hoki enei o te po.

Na, ka wehea nga kaupeka o te po i konei; e ono nga po i whakatohua ai a Papa i ana tamariki katoa kia whai ahua, kia whai manawa ora, kia whai tipu ai, ahakoa he aha te mea, he tangata, he ika, he kararehe, he ngarara, he otaota, he rakua. Ko etahi o taua whanau a Papa i makaia ki waho ki nga kaupeka o Rangi. Ko ena whanau he mea whakaawhi ki a Hine-te-ahuru, ki a Hine-rurumai, kia a Hine-makohu-rangi; ko ratau te kaiwhakaawhi i era i makaia ra ki waho.

Na, e ono nga po whakamutunga nei; ko ena po ko nga po tenei i takatu ai te whanau a Rangi, a Papa ki te kimi i te ara namunamu ki taiao; koia te po tahuri atu, ko te po tahuri ki taiao. Tona koiwi o enei po i takatu nei te whanau a Papa e mau nei i a tatau wahine. Ka timata te takatu o te tamaiti i roto i te kopu o te whaea, ki te neke atu i te po wha he tamaiti mate; ki te neke atu i te rima, i te ono, he whaea mate, he tamaiti mate hoki. Koia i kiia ai ko hokai rauru nui, rauru whiwhia, koia hokai rauru maruaitu. Katahi ka marama koe ki tenei. E he ana te waihotanga hei whakapapa tangata.