12. Mahinga Ika O Te Moana

Na Ngai Tahu Tenei Whakamarama

Ko te mahinga a te iwi Maori o Ngai-Tahu, o Ngati-Mamoe i nga ika o te moana wai tai nei, i nga hapuku, i nga manga, me era atu ika, me timata atu i te mahinga o tenei ika o te hapuku. Kei te ono ka timata te hoe atu o nga waka ki nga turanga e hi ana ki te hapuku. Kei nga waka nunui, e toru tekau tangata ki runga, nui atu, iti iho; kei nga waka ririki marie ka iti iho nga tangata ki runga. E hoe tahi ana nga waka nunui me nga waka ririki ki te hi; ko nga waka nunui mo nga turanga o waho noa atu i te moana, e mamao rawa ana i te whenua. Kei nga turanga i waho rawa hei waenga po ano ka hoe atu i uta nei, na reira i meatia ai kia tokomaha page 240nga tangata ki runga hei kauhoe, mo te rokohanga e te hau he toko-maha hei hoe mai ki uta. Engari ki etahi wahi ka nui tonu te hapuku i te ono, kei etahi wahi kaore e nui, engari ko te wa tenei e timata katoa ai nga tangata o nga pa e noho ana i te taha moana ki te hi. Ko etahi wahi e timata ana i mua ake o te ono, kei runga era wahi i te au; ko nga wahi koruhitanga [?] o te moana tenei e timata nei i te ono. Ka hoe atu nga waka ki te hi hei nga tai e ahua tika ana mo te kai o te ika, e kore e roa kua ki te waka, kua hoki mai ki uta.

Hei te taenga mai ka rawe koe to mahi, e te wahine, ki te unahi, ki te tuatuaki i nga puku, ka mutu ka waiho kia ahua marokeroke te wai, hei reira ka kotikotia nga upoko. Ko nga tinana ka haehaetia hei marakiraki, ko nga maraki ka whakairiiria ki runga ki nga tirewa taurangi ai kia maroke. Ko nga kiri ka peratia ano me nga maraki, engari ko nga kiri momona ka wehea era ki waho o nga mea meake. Ko nga upoko ka taona ki te umu, me nga kiri momona, hei te maoa-tanga ka ruia nga hinu o roto o nga upoko ki roto ki nga ipu, ki nga poha. Ko nga kiri momona i wehea ra ka kuhua atu ki roto i nga poha, e kore e pirau, tae atu ki te tau. Ko etahi kiri momona e whaoina matatia ana ki roto ki nga poha, e hinu ano hoki e ringitia ana ki roto. Kei te Maruaroa rawa ka mutu te mahi o te … Kia tae rawa ki te marama e puta mai nga whetu o Puaka [Puanga], kia wheturangi rawa, katahi ano ka mutu; kua whero hoki te hiku o te hapuku, ko te tohu tera o tona mutunga i te mutanga o nga ra o Hune.

Ka timata ki te manga i te whitu, i te marama o Nowerna, tae noa ki a Aperira ka mutu. Ko te ritenga katoa o tona mahinga koia tenei, kaore tera ika e hi ana ki te matua, engari ko te mea hei hopu he pa. Ko tera mea ko te pa he rakau, he tawai te rakau e meatia ana hei pa; ka titia mai he iwi manu, me era atu iwi e mohiotia ana e te Maori e maroro ana, e kore e whati, ki tetahi pito o taua rakau iti nei, e ono inihi [inch] te roa, kotahi inihi me te hawhe [half] te whanui. Ka herea te taura ki tetahi pito, ka here mai ai ki tetahi rakau he mea ata mahi marie e te tangata, whakapiko rawa mai a mua o nga matire kia pai ai mo te piroriroritanga i roto i te wai. Ko te maunu tera mo taua ika. Ka hoe atu nga waka ki te kaihau manga, ka kitea te manga e tuapa ana, ka piroriroritia aua pa ki roto i te wai. Ka manu tonu nga waka ki reira kaihau ai, a tomo noa i te ika. Ka hoe mai nga waka ki uta, ka mahi ano te wahine ki te tuatuaki i nga puku, ka kotikotia nga upoko, ka rukea atu. Ko nga tinana ka haehaetia, ko nga kiko hei paku; ko nga kiri ka whakairiiritia ki runga ki nga raki, ki nga tirewa nei; ko nga paku ka taona ano era ki roto ki nga puna. E pera tonu te taonga o tenei ika me te kauru, hei te rewanga mai o nga whetu o te ata ka tahuna nga puna, kia awatea page 241rawa ake kua were nga kohatu e urua ana. Ka pena tonu me te puna kauru te roa o te wa e tanu ana ka huaki ai. Kia maoa ka takiria ake i roto i nga puna, ka whakairiiritia ki runga ki nga raki, ka taurangitia kia maroke; ko nga whatuaro ka wehea ketia te iringa mo era. Ka pena tonu te mahinga o te manga tae noa ki tona marama e mutu ai. Ko etahi ika kei ena marama ka mutu; ko te nuinga ia o nga ika e mahia tonutia ana tae noa ki te tau.