Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]

[hua]

Tiamana. Panuitia mai hoki tetahi o aua pukapuka.

H. Wepiha. Ko te pukapuka tenei a Tamati Arapata hei whakamarama mo te taha ki nga kararehe. (Panuitia ana, tae noa ki tona mutunga. I kore ai e taia kaore i tukuna mai ki te Etita.)

Tiatitana. E motini ana ahau kia whakarapopototia nga reta e rua, ta Wi Katene me ta Tamati Arapata. Ara me tuku e tahi tamariki ki te kura ahu whenua, ara mahi ringaringa.

Na Tiatitana i motini, na Peneti i tautoko: "Ki te whakaaro a tenei Kotahitanga, ko te huarahi e puta mai ai he tika mo te iwi Maori kei runga i te ahua o ta ratou mahi whenua. He take nui rawa tenei hei tirotirohanga ma tatou, na e whakaaro ana tenei Hui kua tae inaianei te taima hei whakatuunga i tetahi kura hou hei ako i te iwi Maori ki te mahi paamu, penei i te whakato rakau me era atu mea o tenei ahua." (Paahitia ana.)

page 22

Pirika Te Miroi. E patai ana ahau ki te Tiamana, ma wai e whakakaupapa he ripoata mo te motini a te Reiwhati; no te mea i ki a Apirana me whakakaupapa rawa ka tuku atu ai ki nga ropu raihana i nga ika.

Rev. Peneti. Ki taku me ata tirotiro e tatou; me whakahaere ranei he kaupapa mo te motini nei, me pehea ranei?

Timutimu. E penei ana taku; me waiho ma te peka o te Kotahitanga e whakahaere he kaupapa mo tenei motini.

Rev. Peneti. Ko te he, kaore ano i oti te whakawhanuitanga o te Kotahitanga, e tika ai ma ratou e whakakaupapa te motini nei.

Te Reiwhati. Taku mahara me whakahaere tonu e tenei Hui he kaupapa mo taku motini. Kaore e pai kia hikitia atu mo tetahi atu wa.

Te Wheoro. E tautoko ana ahau i te kupu a te Reiwhati, me whakahaere e tatou he kaupapa ripoata mo te motini a te Reiwhati. Ko te kupu a Apirana, kia mahia he kaupapa ripoata hei whakahe i nga raihana hii ika e utaina ana ki nga Maori.

Tiamana. Takoto ke te motini tuatahi. takoto ke te motini tuarua. No reira i nui ai te rerenga whakawaho o a tatou korero. Ko te take o te motini tuatahi, he whakakore i te raihana hii ika ki nga Maori. Ko te kupu a Apirana e penei ana, "Ma koutou ano e mahi he kaupapa whakahe, ka tuku atu ai ki te ropu o tena mahi." Kia kore mai i reira, ka tuku atu ki a ia, ma ana e hari ki te Paremata.

Te Tatana. Maku e whakakaupapa he ripoata, maku hoki e tuku atu ki te Minita mo nga Maori, taua hiahia o koutou.

Na Te Tatana i motini, na Peneti i tautoko: Kia whakatakotoria nga mate o nga Maori o Rotorua mo te taha ki nga kai, ara o te ora e puta mai ana i te Moana o Rotorua, ki mua i te hunga e tika ana hei whakatakoto. Ma te Hekeretari o tenei Huihuinga e whakapuaki atu tenei motini, a mana ano e whakamarama enei mate ki nga tangata kei page 23a ratou nei te mana me nga whakahaere hoki o te Moana o Rotorua.

Peneti. E tautoko ana ahau i te motini a Te Tatana mo tenei take.

Tiamana. Na Te Tatana te kupu mo te ripoata, na Peneti i tautoko; Ka tukua atu ki te Whare, ko nga mea e whakaae ana me kii ma "Ae." Ko nga mea e whakahe ana me kii mai "No." (Ka riro i te "Ae." Paahitia ana.)

Ko Peneti, ko Te Reiwhati, ko Tiatitana he reo Pakeha to ratou reo i whai ai i te korero a te Tatana. Ko te korero a Pirika he tono ki tetahi waahi o te korero. a Te Tatana, ma Peneti taua wahi e whakamaori.

Pirika Te Miroi. Kaore ahau i te mohio ki tetahi mea hei atiati e kore ai e whakaturia he peka mo te Kotahitanga ki konei. Ko toku hiahia kia tu he peka ki Rotorua nei, waiho atu te whakatuturutanga o te ingoa e whanui ai hoki tona mana, mo tetahi wa.

H. Wepiha. Kei te hiahia ahau kia oti a tatou mahi, kia kaua tetahi e kore te oti.

Peneti. E rua anake nga take kei te toe; Ko te petipeti, me nga whakahaere o te taha ki te whakapono.

Te Tatana. I panuitia pakehatia tana take. Kai te Tiamana te pepa.

"Na Te Tatana i motini, na Peneti i tautoko:

Kia whakatakotoria nga mate o nga Maori o Rotorua mo te taha o nga kai, ara o te ora e puta mai ana i te Moana o Rotorua ki mua i te hunga e tika ana hei whakatakoto. Ma te Hekeretari o tenei huihuinga e whakapuaki atu tenei motini, a mana ano e whakamarama enei mate ki nga tangata kei a ratou nei te mana me nga whakahaere hoki o te Moana o Rotorua."

P. Peneti. I reo pakehatia te motini.

Tiamana. Kua hiki te whare mo te 7.30 p.m.

page 24

7.30 p.m.

Tiamana. Ma Peneti e whakapuare te whare.

P. Peneti. Ka whakapuaretia te whare ki te inoi.

Tiamana. Kua tuwhera te whare; Kai a Wi Paraire he take mo to tatou whare i tenei wa.

Wi. Paraire. He motini mo te petipeti. Ka panuitia te pukapuka o te motini, he reo Pakeha nga korero (kai te Tiamana te pukapuka o te motini).

"Na Wi Paraire i motini, na Henare W. Wainoho i tantoko:

I runga ite mea kua kitea te kaha ote pikihaere o te mahi petipeti i roto i te iwi Maori, i runga i te whakamananga a te Ture ite Totaraiheta (Totalisator) na reira ko te tino whakaaro o tenei hui kia whakakorea atu te Totaraiheta."

Me whakamarama ake au mo tetahi wahi o te motini. E hoa ma koinei tetahi hara kino, he petipeti; kei Poihakena nga mahi pera; I pau nga moni £20,000 i taua mahi. Na tetahi tamaiti e £7000, ka £27,000 te paunga i taua mahi ite petipeti. Tera tetahi repoata kua kitea, tera e kaha te tupu o tenei mahi ki waenganui ia tatau me nga whakatupuranga e haere mai nei. No reira kia kaha tatou ki te rapu i tetahi tikanga e kore ai tenei mahi te Petipeti ia tatou.

H. Wepiha. E tautoko ana ahau i te pepa kua oti nei te panui kia tatou. Ko tenei mahi ko te Petipeti moni, e hara ia tatou, na te Pakeha ke. Tetahi mahi kino, he hao i nga taonga o etahi. Ko te Karaipiture, kei te whakahe i te apo taonga. I pau nga moni a taku taina i taua mahi i te Petipeti, ara, i whakapaua ki runga ki taana ake hoiho, he ope mai i nga moni a tetahi atu tangata. Pau ke atu ko ana moni, ka pa mai he mate kia ia, he porangi, ka hokona te Piana, me era atu o ona taonga hei oranga mo tana wahine me nga tamariki.

Te Reiwhati. E tautoko ana hoki ahau i te motini. I pau hoki aku nei moni i taua mahi, ara, i. te Petipeti hoiho purei.

page 25

H. Te. Wheoro Poni. E tautoko ana ahau i te motini, e inoi atu ana hoki ki te Tiamana, me tuku mai te paahitanga mo te motini.

P. Tamahori. E mea ana ahau mo te inoi a toku hoa i noho iho nei, me waiho te motini kia ata tirohia marietia e tatou, me te ata whakaaro kia ata kitea ai e tatou nga kino o tenei motini.

Taekata. E tautoko ana ahau i tenei motini, taku tautoko he hoa mo tenei motini, ko nga Minita, no te mea he kai whakahe hoki ratou mo nga mahi kino, tae atu ki te waipiro.

Anaha. E tautoko ana ahau i tenei motini. Ka mau ranei i te tangata kaore ranei. He aha koa, kia mau, kia kaha ki te tohutohu, kia tupu ko te pai.

P. Peneti. E tautoko ana ahau i te motini; ko ahau tetahi i mate i taua mahi, i ahau e iti ana, ara ka 10 ano aku tau. Kati i tutaki ahau ki tetahi ropu tamariki e whiuwhiu kapa ana me nga purei kaari, maati hoki i nga wa ka hori tata ake nei; na e hoa mai, mai o reira, tae mai ki tenei wa kaore rawa e kitea tenei mahi inaianei. Kua mutu inaianei tera mahi ki enei takiwa o te Arawa, ki te Whakarewarewa ki Ohinemutu.

Rongo Nuku. Kai te tautoko ahau i te motini, engari he penei atu taku; ko te tino take o te Petipeti ko nga hoiho reihi, no reira hoki nga Totaraiheta (Totalisators) me nga Pukumeka (book-makers) no reira e motini atu ana ahau, "Me tuku he tono ma te Kotahitanga ki te Kawanatanga, kia whakakorea atu nga mihini Totaraiheta me nga Pukumeka me era atu mea whakarihariha e tu ana ki uga papa reihi hoiho."

H. Wepiha. E tautoko ana ahau i te motini a Rongo Nuku.

P. Peneti' He mea reo Pakeha a ratou korero tautoko i te motini a Rongo Nuku.

Te. Tiatitana. He mea reo Pakeha a ratou korero tautoko i te motini a Rongo Nuku.

Te. Tatana He mea reo Pakeha a ratou korero tautoko i te motini a Rongo Nuku.

Tiamana. Ka tukua atu te Paahitanga mo te motini a Rongo Nuku ma te whare e paahi.

page 26

Na Rongo Nuku i motini, na Wepiha, Peneti, Te Tatana, Tiatatana i tautoko; ko tenei motini hei paahitanga mo te motini a Wi Paraire mo te Petipeti.

Ko nga mea e whakaae ana me ki mai "Ae." Ko nga mea e whakahe ana me ki mai "Kaore." (Ka riro i te "Ae." Paahitia ana.)

P. Peneti. E motini ana ahau mo te taha ki te whakapono, koinei hoki te kaupapa o nga mahi a te Kotahitanga e mahi nei ia ratou mahi. Kai te teepu te pepa o te motini.

"Na F. A. Peneti i motini, na Taekata i tautoko: Notemea e tuturu ana te whakaaro o tenei Kotahitanga ko te kaupapa e tupu tika ia nga whakahaere mo te ora o te iwi Maori ko te kaupapa o te whakapono, na he whakahau tenei na te Kotahitanga kia rapua nga huarahi e kitea ai nga tangata matau, kaha ki nga mahi a-wairua, hohonu te whakapono, hei minita; tangata e mohio ana ki te ahua o nga mate e pa mai nei ki te iwi Maori, mohio hoki ki nga huarahi e taea ia te arai atu o aua mate. E pouri ana tenei hui mo nga rongo ahua ngoikore o nga whakahaere a te Hahi i etahi takiwa, a he whakahau tenei ki nga minita, ki nga whakaminenga kia whakaputaina te ngakau kaha ki te inoi ki te Atua, me te mahi uaua ano hoki kia kahore ai enei mate i aua takiwa."

Taekata. E tautoko ana ahau ite motini a Peneti.

H. Teiti. E menemana ana ahau i te motini; me penei te motini. Ko nga mea anake i tae ki nga Kura nunui, pera me Te Aute raua ko Te Rau nga tamariki e haere hei Minita, ara, ki te mahi Minita.

Tiamana. Mo te menemana a Hori Teiti me waiho i to te motini, kia uru mai etahi atu o tatou hahi i waho atu i enei hahi o tatou.

Te. W. Rotohiko. Ki taku me waiho tonu kia tuwhera ana ki te katoa. Ko te tangata e hohonu ana te ngakau ki te whakapono, me tuku kia haere ana ki te mahi Minita.

page 27

Ihaka. Marino. E tautoko ana ahau i tenei motini, me te whakamihi atu ano. He tino pai atu tenei motini. Ko te tino take tenei o tenei Hui ki taku titiro. Kia Ora.

Anaha Te Rahui. Me unu te menemana a Hori Teiti e mea nei kia kaua etahi tangata o nga hahi e whakapono ana e pa atu ki te motini.

H. Wepiha. E tautoko ana ahau i te motini.

H. Teiti. Me unu mai taku menemana ki waho.

Tiamana. E mihi atu ana ahau kia koutou mo te ngawari o ta koutou whakahaere i ta tatou motini.

Tiatitana. Ko taku kupu mo tenei motini, e pai ana, e whakakaha ana hoki, e whakahau ana hoki i nga Minita, i nga tangata kia kaha ki te mahi i nga mahi e tupu ai te Whakapono, e pai ai te noho a nga tangata i raro i te maru o to tatou Ariki o Ihu Karaiti.

Te Tatana. Torutoru nei aku kupu mo tenei motini. Ko nga tangata ano e korerotia mai nei e Tiatatana, ko nga tangata ano e mau ana te ngakau whakapono. E kite ana ahau i etahi wahi, e karakia ana i nga Wiki anake nga Minita, e hara tenei i te mea tika ma nga Minita ki taku mahara. Ko etahi Minita hoki ka haere ma runga hoiho ki te karakia, ka tae ki te kainga hei karakia tanga mona ka potaea te paraire o te hoiho ki runga i te taiapa, ka haere atu ki te karakia, te mutunga ote karakia, peke tonu atu ki runga i tona hoiho, haere atu ana. Kati ki taku mahara ko te mea e kaha ai nga Minita ki te mahi, kia nui ake he oranga mo ratou. Mehemea hoki e kite ana te Hahi ki te kaha o to ratou Minita, he mea pai ki a au me awhina e te Hahi he oranga mo o ratou Minita, kaua e waiho ma te tangata ke anake e awhina o koutou Minita. Ko te kaupapa tenei o te Kotahitanga ko te Whakapono,

Tiamana. Ka panuitia te motini a Peneti. Ka mutu, ka tukua atu te motini ki te Whare.

Ko te motini na Peneti, na Taekata i tautoko.

Ko nga mea e whakaae ana ki te motini me ki mae page 28"A." Ko nga mea e whakahe ana me ki mai "Kaore." Kua riro i te "Ae." (Paahitia ana.)

H. Wheoro Poni. E motini ana ahau, kia whakapuaretia a muri o te karakia o te ahiahi i te ratapu hei taima mihinga kia te Tatana raua ko Tiatitana me te Kotahitanga o nga tamariki o Te Aute i te mea hoki kua mutu nga mahi i haere mai ai ratou ki te whakatutuki i te Powhiri a te iwi katoa mo ratou.

P. Miroi. E tautoko ana ahau i tenei motini.

Tiamana. Na H. Te Wheoro Poni te motini, na Pirika i tautoko: Ko nga mea e whakaae ana ki te motini me ki mai "Ae." Ko nga mea [unclear: te] whakahe ana me ki mai "Kaore." Kua riro i te "Ae." (Paahitia ana.)

Te Tatana. E mihi atu ana ahau kia koutou, mo te kaha o ta koutou manaaki ia matou; kati kua rongo ake nei ano ahau ka mihi ano koutou kia matou, he nui te mihi mo te pai o ta koutou awhina ia matou, me ta matou mahi. Kia Ora tonu koutou.

Tiamana. E tautoko ana hoki ahau ite mihi a te Tatana. mo koutou. e mihi atu ana hoki ahau kia koutou mo te nui o te manaaki ia matou me a matou mahi. Kia Ora koutou. Kati, ka hikitia te Whare mo te po o te Ratapu.