Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]

"Te Mahi Tohunga."

"Te Mahi Tohunga."

"Tenei ka tukua atu e au tenei tuhituhinga hei whakaatu maku kia koutou kua noho huihui mai na, i te te ahuatanga o te tupu haere o te mahi tohunga i roto o Heretaunga nei. He maha nga whaka-page 16haere tohunga kei tenei takiwa. Koia enei ko nga whakahaere kua kitea nuitia.

1.Ringatu. Ko tәnei whakahaere na te iwi o Te Kooti. E mahia ana nga turoro e nga tohunga i runga i nga tikanga Maori. Otira kei te tino mohiotia tenei e te nuinga o te tangata."
2.Wehike. No roto tenei i te rohe o Waipawa, Heretaunga. Ko te mahi nui a tenei whakahaere he whakatu hakari a ko nga kai nui o aua hakari he wehike (waipiro). Ka haurangi nga kaumatua me te tamariki, a ko nga rongoa hei whakaora i te mate he wairua.
3.Ko te whakahaere a Heni. Ko te mea tenei a tino kaha ana i roto i nga tau kua pahure ake nei. Ko te rongoa a tenei tohunga he karakia Maori, me te rumaki i te turoro ki roto i te wai. He maha nga turoro i mahia e tenei tohunga. Ko etahi i ora, ko etahi ano i mate. Otira i roto i tenei tau he maha o ana turoro i mahi ai i mate. He mokopuna ano etahi na taua tohunga, a tokotoru o aua tamariki i mate. No kona ka whakamutua taua whakahaere.
4.Rotokuihi. Ko tenei whakahaere kua horapa katoa ki roto o Waikato, o Taupo, o Heretaunga, o te Wairoa, me era atu wahi. Ko te tumuaki o tenei tikanga ko Te Piwa. He maha nga ahua mahi a tenei whakahaere i nga turoro, he moni etahi whakahaere, he haka etahi, he nohopuku etahi, he karakia etahi. Ko te mutunga o enei katoa he hakari. I konei ka tapaea te rama me era atu mea whakahaurangi.
5.Houtaketake. Ko te mea tenei kua tino kaha te horapa ki roto o Heretaunga. Kaore i te tino matauria tona ahua Otira ko nga tino wairua e tino eke ana ki runga i nga kaupapa ko Te Motipua, he atua no nehera, ko Papurona, he wairua no tetahi minita momona. Ko te whakauru ki roto i tenei whakahaere, ko te ruku, kia whitu rukunga ki te wai. He maha nga tikanga i whakaae toku ngakau i roto i tenei whakahaere:—
1.Kaore te kai waipiro.
2.Kaore nga mahi hianga katoa.
3.Kaore nga turoro e mahi kai.
4.Ko te horoi ki te wai.
5.Me karakia tonu nga kainga katoa.
6.Kaore e piri atu ki nga tangata o runga i te tupapaku ina haere ki te tangihanga.
7.Ina hoki tona kainga me matua rukuruku rawa ki te wai.
page 17
8.Kaore e tomo nga turoro ki roto i nga paparakauta. Otira ko tenei mea ko te ruku ki te wai kaore i pai mo nga tu mate katoa. A ko taku tino whakahe ki tenei whakahaere ko te ruku i nga turoro e mate ana i nga mate poho, i nga mate maremare ranei ki roto i te wai motu. E kore e rawe ma te Karaitiana e tautoko tenei whakahaere.
  • "He kupu whakamutunga iho naaku, ahakoa haere tatou ki te takuta pakeha, ki te tohunga Maori ranei mana tatou e whakaora, e kore rawa tatou e ora mehemea tatou ka tohe (1) ki te kai waipiro (2) ki te hianga (3) ki te noho paruparu tonu (4) ki te noho i runga i te karakia kore (5) ki te noho i te taha o nga tupapaku mate kino.
  • "E hoa ma, e nga kaikauwhau i te Rongopai e kore tatou e kiia e te Paipera he Karaitiana mehemea tatou ka hapai i nga mahi tohunga, penei i enei kua korerotia ake nei. Na o tatou tupuna enei mahi katoa i roto i o ratou nei ra. I te mea ka tae mai nei te pakeha me ana mea papai, apiti atu ki nga mea kikino, ka timata to tatou heke haere ki te iti, ka timata te piki haere a te pakeha i roto i enei motu. Na te aha i penei ai? Ehara ia nei i te mea he rereke te ahua o te noho a te pakeha i to tatou nei ahua me nga mahi? I tenei ra ka kitea, ko te iwi Maori kua heke ki te 39,000, ko te pakeha kua piki ki te 730,000.
  • "Kaati he tohunga tonu o tatou o te iwi Maori i mua, whakatapu rawa. He pera ano hoki o te pakeha i tona taenga mai ki enei motu, ara, he takuta. Kua kitea kua piki ko nga tangata a nga tohunga pakeha, ko nga tangata a o tatou tohnnga Maori ku[unclear: a] heke rawa ki te kore. No konei ka mea atu ahau kia huri te whakaaro o tatou o nga Kaumatua, Rangatira Maori, me nga reo whaimana, ki te hapai i nga tikanga i ora ai o tatou taina pakeha hei taonga e whiwhi ai tatou te iwi Maori ki nga painga o te pakeha. Ki te kore koutou nga kaumatua, nga rangatira, nga reo whaimana, e tope atu i tenei ngahere kino ki raro, heoi ano te mahi ma matou nei ma nga tamariki e tukua nei ki nga kura he pohehe, he ngaro ki roto i enei ngahere, nga mea ra i ngaro. Ko nga mea i tahuri ki te tua, e taea te pewhea i te uaua kohungahunga u a ratou nei, ina tata kua he te manawa. Torutoru i pumau ki runga i te toka ka pumau te whakaaro o ena. E koro ma e kui ma, a aku tuakana tane, me aku tuahine i runga i te page 18whakaaro kotahi, ata tirohia iho te kino, te wetiweti o te mahi tohunga ki te ngakau o te hunga e tupu ake ana, me te mahara iho ano ki te putake i tukua ai nga taitamariki tane, me nga taitamariki wahine ki te kura pakeha. Ko enei a tatou e manaaki, e tautoko hoki."

I tautoko a Apirana Ngata i nga korero o te panui a Paraire Tomoana. Ka whakamarama ia i nga mahi he a nga tohunga Maori e kite ana, a e rongo ana ia i roto i te takiwa o Waiapu. Ka tono ia ki nga rangatira o Ngatiporou kia tino whakapuakina o ratou whakaaro katoa mo runga i tenei take. E hara i te mea he kuare anake no te Maori i rere ai ki nga tohunga Maori, engari na te kaha o tenei mea o te ngakau Maori. I te mea e ora ana te tinana, e mama ana nga whakaaro, e marama ana te hinengaro; kia pa ma! he mamae, kia he te Manawa, ka raruraru te whakaaro, ka huri ake ano te ngakau Maori kia raua no whakamaori. Ka whakamarama hoki ia i te take mai o te wehi o te Maori ki te kehua, me te whakapono ki nga mahi wairua.

Ka kauwhau a Erueti Rena i nga mahi a Peta Toto o Houtaketake i kitea e ia, a Eruera Moeke mo nga mahi a Tokowaka, a Eruera Kawhia mo nga tohunga o tona hapu, a Wi Pokiha mo nga mahi tinihanga a nga takuta Maori o tona takiwa. I whaikupu hoki a Aata Wiremu, he whakamarama i etahi o nga whakahaere e korerotia nei e Paraire. Ko nga kupu a Mita Hamiora i hoki rawa ki tona tamarikitanga, ki te wa e ora ana tona papa a Te Wiremu Karuwha; i whakawehiwehingia e Tohitapu he tohunga nui no Ngapuhi i mua, kore ake i mate i te mea kaore ona wehi i nga mahi Maori. I ki ia ko te mate o te Maori kei nga tohunga maminga o muri nei. Ko a ratou mahi tohunga i akona ketia ki te pakeha; ka titiro te iwi ka miharo, ka whakapono, ka aru i tera tohunga hei tangata mona. Ko nga atua o etahi no te pakeha pea, ina hoki he ingoa pakeha o etahi. He maminga te nuinga o enei mahi katoa.

I whakamaramatia ano ki te hui te kupu a Te Pirimia kia Te Kitohi (Rev. Mr. Gittos) i Akarana i nga ra timatatanga o Tihema, 1898, i ki ai ia, tera te Kawanatanga e tahuri nui ki te peehi i nga mahi a nga tohunga Maori, a tera e tukua he kupu ki te Kahiti he whakatupato ki te iwi Maori kia kaua e tohe ki te kawe i o ratou mate ki aua tu tangata, tera pea e taea atu ratou e te ringa kaha o te ture.

Hei whakahiato i te ahua o nga kupu o tenei ahiahi ka motinitia e Apirana Ngata:

"E koa ana tenei huihuinga i te rongonga ake kei te te whakaarohia e te Kawanatanga te mate o te iwi Maori i nga mahi tohunga, a kei te kimihia he tikanga e taea ai aua mahi te peehi te whakakore."

page 19

Tautokona ana whakaaetia ana e te hui.

Ka neke te hui ki te ata o te Taite.