Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Native Councils Bill 1873. Māori]

Wahi 3

Previous Section | Table of Contents | Up

Wahi 3.

Huinga O Nga Kaunihera, Ona Mahi Me Ona Mana.

28.

Te huinga tuatahi o te Kaunihera ka huia i te ra me te kainga i roto i te takiwa e whakaritea ai e te Kawana; a kei aua huihuinga katoa mehemea kei reira te Perehitene ko ia ano hei Tumuaki, a ka whai pooti ano ia. Ki te mea ka rite tonu nga pooti i tetahi taha i tetahi taha i runga i tetahi tikanga e korerotia ana i roto i te Kaunihera e ahei ano te Perehitene kia tuaruatia tana pooti kia riro ai te tikanga ki tetahi taha anake, kei tarewa tonu.

Ki te ngaro atu te Perehitene e tika ana kia pootitia i roto i nga mema o te Kaunihera tetahi o ratou ake ano hei Tiamana mo taua huinga.
29.I to ratou huinga tuatahi me tahuri tonu te Kaunihera M te pooti i tetahi o ratou, tetahi atu tangata ranei e hara i a ratou engari he tangata e tau ana kia pootitia ia hei mema mo te Kaunihera pera me te whakaaturanga i te tekiona tekau ma toru o tenei Ture, hei Perehitene mo te Kaunihera i roto i te wa e tu ai taua Kaunihera, a ka whakaaetia ka whakatuturutia e te Kawana taua pootitanga Perehitene katahi ka mana tonu I taua pootitanga Perehitene me riro te tikanga ki te taha e nui ake ana nga pooti. Ki te watea te turanga Perehitene i te mate, i te whakarerenga ranei i tana mahi, i te aha ranei, penei hei nga peratanga katoa me tango pera ano he tikanga me runga hei whakatu hei whakatuturu i tetahi Perehitene.
30.Ko taua Perehitene me tangata o te iwi Pakeha, o te iwi Maori ano ranei, a ka utua ia ki tetahi utu e whakaritea i te wa e whakatuturutia ai tona turanga e te Kawana; a ka mana tonu tona turanga i roto i te wa e tu ai te Kaunihera, engari ka waiho he tikanga mona i nga tikanga o tenei Ture.
31.

E ahei ano te Perehitene ki te whakarere i tana mahi, engari me matua tuhituhi atu e ia tetahi Pukapuka whakaatu ki a te Kawana. A ki te whakarere ia i tana mahi ki te ngaro atu ranei ia i te takiwa i nga marama e ono, ki te pekerapu ranei, ki te mahi hara wheroni ranei, tetahi atu hara kino ranei, hei reira me kore ia i roto i taua Kaunihera.

(Te tikanga o te kupu nei o te "pekerapu," he tangata kua tino rawa kore kua tino he. Ko te hanga e taimaha rawa nei te tangata i nga taonga a nga tangata i a ia, a te taea te whakarite. Te tikanga o te "hara wheroni," ko nga hara nui, whanako, kohuru tangata, aha atu pera).
32.E ahei ano tetahi Mema ki te whakarere i tona nohoanga i roto i te Kaunihera, engari me matua tuhituhi atu e ia tetahi pukapuka whakaatu ki a te Perehitene. A ki te mea ka kore tetahi mema o te Kaunihera e whakaae ki te mahi, ki te ngaro atu ranei ia i te takiwa i page 8nga marama e ono, ki te pekerapu ranei, ki te mahi hara wheroni ranei, tetahi atu hara kino ranei, hei reira me kore ia i roto i taua Kaunihera.
33.Ki te mea ka pootitia tetahi mema o te Kaunihera hei Perehitene, ki te mate ranei, ki te mutu ranei tona turanga i roto i te Kauninera i runga i nga take kua whakaaturia ki runga ake nei, penei hei nga peratanga katoa me whakatu he pootitanga hou hei pooti i tetahi atu mema hei whakakapi i te turanga o taua mema kua whakaturia ra hei Perehitene, kua mate ranei kua mutu ranei tona mahi Ko taua pootitanga mema hou me haere i runga i nga tikanga kua oti te whakaatu ki runga ake mo nga pootitanga A ko aua tangata e pootitia houtia ana me mana o ratou turanga tae ki te wa e mutu katoa ai nga mema o te Kaunihera, kaore i ko atu.
34.Kaore he mahi e mahia i nga huinga o tetahi Kaunihera e tae ana ona mema ki te tekau ma rua te tuturutanga, ki te mea kaore e tae ki te tokorima rahi ake ranei nga mema e tae mai ki taua huinga, haunga te Perehitene me te Mema Kawanatanaga [sic]; engari ki te mea e iti iho ana i te tekau ma rua te tuturutanga o nga mema o te Kaunihera, hei reira me tokotoru, rahi ake ranei, nga mema e tae mai ki te huinga, haunga ano hoki te Perehitene me te Mema Kawanatanga.
35.Ko nga mea katoa e kawea ana ki roto ki te Kaunihera kia tirotirohia me oti ki ta te nuinga o nga pooti e mea ai; a ko nga mahinga katoa me nga kupu whakaoti katoa a te Kaunihera me nga ingoa o nga mema katoa e tae mai ana ki ia huinga ki ia huinga o te Kaunihera, me tuhituhi katoa ki roto ki tetahi pukapuka e puritia ana e tiakina ana e te Perehitene hei pera, e tetahi atu tangata ranei ka whakaritea e ia i etahi taima hei pera. Me tuhi ki roto ki taua pukapuka nga mahinga o ia rangi o ia rangi, a ma te Perehitene, te Tiamana ranei, e whakahaere tikanga ana i roto i te Kaunihera i taua rangi e tuhi i tona ingoa ki taua tuhituhinga o aua mahi Kei te mutunga o ia nohoanga o ia nohoanga o te Kaunihera ma te Perehitene e tuku tetahi kapi tika o taua pukapuka ki te Minita mo te taha Maori.
36.E kore e tika kia iti iho nga huinga o te Kaunihera i te rua i roto i ia tau i ia tau, e kore hoki e neke atu i te ono marama te takiwa i waenganui o nga huinga, a ko te kainga hei huinga ma te Kaunihera ano e whakarite i tetahi taima e pera ai.
37.Ka tika ano ma te Perehitene raua ko te Mema Kawanatanga i etahi taima noa atu e karanga kia hui te Kaunihera mo runga i etahi noa atu o nga tikanga o tenei Ture, a me tuku e raua he panuitanga whakaatu i taua huinga ki ia Mema ki ia Mema i nga ra e kore e iti iho i te whitu i mua mai o taua huinga; a me hui taua Kaunihera ki tetahi wahi i roto i te takiwa e whakaarotia ai e te Perehitene me te Mema Kawanatanga hei huihuinga tika.
38.E tika ana kia whakaputaina ki ia mema ki ia mema o te Kaunihera etahi moni e whakaritea ai e te Kawana i etahi taima hei moni whakarite mo a ratou moni ka pau i te oranga mo ratou i o ratou haeretanga mai ki nga huinga o te Kaunihera.
39.Ko te utu mo te Perehitene, me nga moni e whakaputa ana ki nga mema Kaunihera kua kiia i runga tonu ake ra, me etahi moni katoa atu e pau ana i runga i te whakahaeretanga o tenei Ture, me tango mai i roto i nga Moni Topu o te Koroni.

Nga Mahi Ma Te Kaunihera.

40.Kei nga wa e mea ana etahi tangata Maori he take ta ratou ki tetahi whenua i roto i tetahi takiwa kua whakaturia i raro i tenei Ture, a e hiahia ana ratou kia kawea mai taua whenua ki raro ki nga tikanga o te Ture Whenua Maori, mehemea e tautohetia ana te take ki taua whenua, ka tika aua tangata ki mua o to ratou kawenga i to ratou take page 9ki te Kooti Whenua Maori kia whakawakia, kei roto noa atu ranei i tetahi mahinga ki runga i aua take i te aroaro o te Kooti Whenua Maori, ki runga hoki i te whakaaetanga me te tutohutanga o te Rikaata o taua Kooti, ka tika ratou ki te tuku i to ratou take me nga tikanga katoa o runga ki te Kaunihera i nga wa e huihui ai, me tuku a pitihana (pukapuka inoi) aua tikanga ki te Kaunihera e tetahi o ona mema; a ka tae ki te aroaro o te Kaunihera taua mea e tautohetia ana, ko te mahi ma te Kaunihera he kimi i nga tino putake o te tautohe ki ta ratou e taea ai; he ata whakahaere hoki he ata whakarite pai marire i runga i nga tikanga tika me i kore e ata marama taua tautohe i tetahi taha i tetahi taha o nga tangata nana.
41.Ki nga mea pera me tena kua korerotia i runga tonu ake nei, ki te mea ka ata rite ka ata marama i runga i te mahi a te Kaunihera nga mea e tautohetia ana e nga tangata, na me tuhituhi katoatia ki tetahi pukapuka nga tikanga o taua whakaritenga me te whakaotinga a te Kaunihera i whakaoti ai i runga i te whakaae a nga tangata nana te tautohe; ma te Perehitene o te Kaunihera me te Mema Kawanatanga e tuhituhi i o raua ingoa ki taua whakaotinga, a ka tuku atu ai ki te Kooti Whenua Maori o te takiwa takoto ai.
42.Ko taua whakaotinga me tuturu tonu me mana tonu ki runga ki nga tangata katoa, kei nga mea pera katoa hoki me titiro te Kooti Whenua Maori ki nga ingoa o te Perehitene raua ko te Mema Kawanatanga kua tuhia ra ki taua whakaotinga a ka whakapono tonu iho; a ka puta nga tikanga i roto i taua whakaotinga a te Kaunihera ki te aroaro o te Kooti Whenua Maori kia whakawakia, ka puta i waenganui noa atu ranei i tetahi mahinga i te aroaro o te Kooti ki runga i aua tikanga, penei, me haere nga whakaaro a te Kooti i runga i taua whakaotinga, a ka whakamanangia iho, pera me nga mea e ata whakariteritea ana e ata whakaaetia ana tetahi mea e nga tangata ake nana.
43.Hei mahi ano tenei ma te Kaunihera, ara; he kimi he uiui i roto i te nuinga atu o nga tangata Maori o te takiwa ki to ratou whakaaro, he tuhituhi hoki ki a te Kawana i etahi taima he mea whakaatuatu i tetahi tino tikanga nui e paingia e te nuinga atu o nga Maori, e tika hoki ki ta te Kaunihera whakaaro, kia tangohia mo runga i enei tikanga ki raro iho nei, ara—
(1.)Mo te kimihanga i nga take tika, me nga mahi tika ma te tangata, me nga tikanga e tau iho ki runga ki te tangata, o nga iwi, o nga tangata e noho huihui ana, me nga tangata takitahi noa ake hoki, o te iwi Maori i roto i a ratou ake ako, ki runga ki nga mahinga, nga whakanohoanga, me nga tangohanga rawa o nga whenua me nga heretitamete—a mo te whakatakotoranga tikanga hoki hei Ture e whakamanangia ai e whakaarotia ai aua mea katoa e te tangata.
(2.)

Mo te pehanga kia ngaro etahi ritenga kino a te Maori e mate ai te tangata; a mo te hoatutanga hoki i etahi tikanga hei whakakapi e tika ai he oranga mo te tangata mate, he whiu hoki mo te hara, i nga meatanga e tangohia ana inaianei ko aua ritenga tawhito hei tikanga, ara ko te muru ko te aha atu.

(Te tikanga o te kupu "heretitamete," he whenua Karauna Karaati, he whenua tuku mai na nga matua, he mana he rawa ranei e puta mai ana ki te tangata no runga i te whenua.)

Nga Mana noa atu o te Kaunihera.

44.He tika ma te Kaunihera o tetahi takiwa Maori i whakaturia i raro i tenei Ture e hanga, i etahi taima, e whakaputa ke ranei, e page 10whakakore ranei, etahi whakaritenga tikanga mo runga i etahi, mo katoa ranei, o nga tikanga ki raro iho nei, ara—
(1.)Mo te oranga me te noho tikatanga o nga tangata o nga pa Maori, etahi atu huihuinga whare Maori ranei.
(2.)Mo te whakapaitanga i nga whare paru, i nga aha atu, e tau ai he mate ki te tangata i te paru, i te kino noa atu.
(3.)Mo te pehi i nga kino nuihana. (Te tikanga o te "nuihana," he whakakapi huanui, awa, arawhata ranei; he tuku i te kuri ngau tangata kia haere noa ana; he waiho i etahi mea haunga i nga wahi tangata takoto ai; me nga mea pera tona tini atu.)
(4.)Mo te whakakore haurangitanga.
(5.)Mo te ata tiakanga o nga taonga o te nuinga, me nga mea a nga iwi, a nga hunga noa atu ranei.
(6.)Mo te whakakorenga i nga weranga ngaherehere me etahi atu weranga, me te pehanga i te tahunga a te tangata i te ngahere, te ururua, patiti, otaota, etahi atu mea ranei, e mate ai he tangata he taonga ranei.
(7.)Mo te pehi i te nuihana kuri haere noa, me te whakatakotoranga tikanga e tika ai e he ai nga tangata e whai kuri ana, etahi noa atu tangata hoki i runga i te hanga e haere noa nei te kuri.
(8.)Mo te paranitanga katere e mohiotia ai te tangata nana, me te whakakorenga tahae i runga i te paranitanga katere, me te tahae tonu i etahi katere, ona kiri ranei. (Te tikanga o te kupu "katere"—he kau, he hoiho, he miuru he kaihe, he naninani, he hipi he poaka, he katere katoa era).
(9.)Mo te whakakore i te takahi pokanoa a nga katere i te kainga o te tangata, me te haere noatanga a nga katere, me te whakatakotoranga tikanga e tika ai e he ai nga tangata whai whenua, nga tangata noho whenua ranei, me nga tangata e whai katere ana, nga kai-tiaki katere ranei, me etahi noa atu tangata, i runga i te takahanga pokanoatanga a etahi katere, i runga i te ahatanga ranei o aua katere.
(10.)Mo te hanganga me te whakaoranga tonutanga i etahi taiepa roherohe i nga whenua a etahi hunga, iwi ranei, aha ranei (hui atu ki nga taiepa e tiriwa ana i etahi whenua kua whakakorea nga take Maori i tetahi taha, kaore i whakakorea i tetahi taha), me te whakatakotoranga tikanga e tika ai e he ai nga tangata whai whenua, nga tangata noho whenua ranei, me etahi noa atu tangata, i runga i taua hanganga me taua whakaoranga taiepa me nga moni e pau i te mahinga i runga i te peheatanga atu ranei o taua taiepa.
45.Ko nga whakaritenga tikanga katoa e hangaia peratia ana e tetahi Kaunihera me tuku ki a te Kawana kia whakaaetia e ia, ka whakaaetia e ia me ta ki roto ki te Kahiti Pakeha o Niu Tirani me te Kahiti Maori o Niu Tirani ki te reo Pakeha me te reo Maori, a me rite ki to te ture tona mana i roto i nga takiwa, etahi wahi ranei, e whakaritea ai e te Kawana i roto i taua Panuitanga mo aua whakaritenga tikanga, ia whakaritenga, ia whakaritenga; a me timata te whaimanatanga o aua whakaritenga tikanga i tetahi ra e whakahuatia i roto i taua Panuitanga, ko taua ra me taka ki tetahi takiwa e kore e iti iho i nga ra e toru te kau i muri i te taanga tuatahi o taua Panuitanga; a mo runga i te hanganga me te whakaoranga tonutanga i nga taiepa e tiriwa ana i etahi whenua kua whakakorea nga take Maori i tetahi taha kaore i whakakorea i tetahi taha, ko aua whakaritenga tikanga me page 11mana tonu ki runga ki nga tangata katoa nana aua whenua, me nga tangata e noho ana i runga i aua whenua.
46.E ahei ano te whakatakoto i roto i aua whakaritenga tikanga etahi whaine(utu moni) e kore e rahi ake i te rua te kau pauna mo te takahanga a te tangata i aua whakaritenga mo te korenga ranei e whakarangona nga tikanga o roto; a e tika ana kia whakawakia aua moni i te aroaro o tetahi Kai-whakawa noa ranei kia tokorua. Ko te hanganga o aua whakaritenga tikanga me haere i runga i tetahi tikanga e ahei ai e taea ai te whakatau e nga Kai-whakawa mana e whakawa aua moni whaine kia utua ko tetahi taha anake o te whaine, ki te hiahia raua kia pera. Ko nga moni whaine katoa e tangohia ana i raro i tenei Ture me hoatu katoa ki roto ki te Whare takotoranga Moni o te Koroni.
47.Kei te whakaturanga o tenei Ture kia mana i roto i tetahi takiwa kua karangatia hei takiwa i raro i tenei Ture i runga i nga ritenga kua oti ake te whakaatu, a ki muri hoki o te whakaturanga o aua whakaritenga tikanga kua kiia ra ki runga, hei reira nga Ture o nga Kawanatanga Porowini e mana ana i taua taima, e ahei ana ranei kia whakamanangia, i roto i taua takiwa, ki te mea e takoto ke ana ana tikanga i ta aua whakaritenga tikanga, ka kore katoa e mana i roto i taua takiwa, e kore ano hoki e ahei kia whakamanangia i roto i taua takiwa, engari kia whakakorea ra ano te Panuitanga whakatu i taua takiwa.
page breakpage break

Previous Section | Table of Contents | Up