Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Native Councils Bill 1873. Māori]

Wahi 2

Wahi 2.

Tu O Nga Tangata Hei Pooti Me Te Whakahaeretanga Pootitanga.

16.Ko nga tane katoa o te iwi Maori e noho tuturu ana i roto i tetahi takiwa i whakaturia i raro i tenei Ture, a kua tae ona tau ki te rua te kau ma tahi, ka tika hei pooti i nga pootitanga mema mo te Kaunihera: Engari e kore aua tu tangata e tika ki te pooti i aua pootitanga ki te mea ko tona kainga tuturu kei tetahi wahi o te takiwa kua kapea atu ki waho o te mana o tenei Ture.
17.Ma te Kai-whakawa Tuturu o ia takiwa, o ia takiwa, i roto i nga ra e toru te kau o muri tonu iho o te whakaturanga o te takiwa, a i muri iho hei te Taitei tuatahi o Hanuere o ia tau, o ia tau, mana e tuhituhi i nga ingoa o nga tane katoa kua tino taea te rua te kau ma tahi ona tau, ko o ratou nohoanga tuturu kei roto tonu i te takiwa, hei tangata e tika ana ki te pooti i te pootitanga mema mo te Kaunihera i raro i tenei Ture.
18.Me tuhituhi hoki e te Kai-whakawa Tuturu ki tetahi atu pukapuka nga ingoa o nga tangata pera katoa e tika ana ki te pooti e noho tuturu ana ki roto ki tetahi wahi o tetahi takiwa kua kapea ki waho atu o te mana o tenei Ture; a me hui hoki e ia ki roto ki taua tuhituhinga nga ingoa o nga tane Pakeha katoa kua tae ona tau ki te rua te kau ma tahi, e noho ana hoki ki runga ki aua wahi kua kapea ra ki waho.
19.Ka oti te tuhituhi nga ingoa ma te Kai-whakawa Tuturu e whakapiri tetahi kapi o taua tuhituhinga ki tetahi wahi marama ki waho o te Kooti, me whakapiri hoki etahi kapi pera ano ki etahi atu wahi o te takiwa, ki tana e mohio ai, kia mohiotia ai e nga tangata nga tikanga o roto.
20.Me whakapiri tahi atu ko taua tuhituhinga ingoa tetahi panuitanga he mea whakaatu ko te Kai-whakawa Tuturu, i roto i nga ra kotahi te kau i muri i te tuhinga o taua panuitanga (haunga nga Ratapu), ka noho ki te whakarongo ki te tono a tetahi tangata o roto o taua takiwa e hiahia ana kia tuhia hoki tona ingoa ki roto ki te puka-puka ingoa o te takiwa; ki te puta mai tetahi tangata i roto i aua ra kotahi te kau ki te tono, pera me whiriwhiri te Kai-whakawa Tuturu ki tana kupu tono a ka whakakahoretia ki te kore e tika ki tana whakaaro, engari ki te tika me tuhituhi e ia te ingoa o taua tangata e tono pera ana ki te pukapuka ingoa o te takiwa.page 6
21.Kia pahemo aua ra kotahi te kau me tango mai e te Kai-whakawa Tuturu aua pukapuka ingoa a ka hanga ki nga ingoa o roto tetahi Rouru tuturu (he pukapuka rarangi ingoa te Rouru) o nga tangata katoa o te takiwa e tika ana hei pooti, ma te Kai-whakawa Tuturu e pupuri e tiaki i taua Rouru, a ko te Rouru ia o nga Kai-pooti mo te pootitanga tangata mo te Kaunihera, i roto i te takiwa i hanga ai taua Rouru, mo te tau kotahi i muri iho o te hanganga o te Rouru: Otira mehemea ka oti tetahi Rouru te hanga i tetahi wa kaore i iti iho i te rua marama i mua mai o te Taitei tuatahi o Hanuere i roto i tetahi tau, penei kaore he take e hangaia houtia ai tetahi atu Rouru, engari ko taua Rouru kua hangaia ra i mua o taua ra ka waiho kia mana tonu ana, ka kiia he mea hanga tonu ano i te Taitei tuatahi o Hanuere.
22.Kei nga meatanga ka kawea mai ki raro ki te mana o tenei Ture tetahi wahi o tetahi takiwa kua kapea atu i mua ai, ma te Kai-whakawa Tuturu o te takiwa e tango mai i tera pukapuka ingoa o aua wahi kua kapea ra (tirohia tekiona 18 o tenei Ture) ka hanga ki nga ingoa o roto tetahi Rouru tuturu o nga tangata o taua wahi e tika ana kia pooti i nga pootitanga mema o taua wahi mo te Kaunihera, ko te hanganga o taua Rouru me pera ano me te hanganga o te Rouru o nga tangata pooti o te takiwa katoa.
23.Ko nga tane katoa ahakoa no te iwi Maori no te iwi Pakeha ranei, e noho tuturu ana ki tetahi wahi o tetahi takiwa kua kapea atu ki waho o te mana o tenei Ture, e tino tae ana hoki ona tau ki te rua te kau ma tahi, ka tika ano ratou ki te pooti i nga pootitanga mema o taua wahi o te takiwa mo te Kaunihera i muri iho o te kawenga mai o taua wahi ki raro ki te mana o tenei Ture.

Whakahaeretanga Pootitanga.

24.Kei te ritenga o tetahi takiwa te whakarite i raro i tenei Ture, ma te Minita i a ia tenei Ture e whakahaerea ana e whakarite tetahi ra, kaua e iti iho i nga ra e toru i mua o te ra o te pootitanga, hei tukunga i nga pukapuka whakaatu i nga tangata e kiia ana kia pootitia mo te Kaunihera ki te Apiha Kohi-pooti kua korerotia i raro nei; mana hoki e whakatuturu tetahi kainga hei whakaaturanga hei panuitanga i nga ingoa; mana ano hoki e meatia kia tukua nga pukapuka whakahuatanga katoa (o nga ingoa o nga mema e meatia ana kia pootitia), me etahi atu ahua pukapuka katoa e tika ana hei whakahaere i tenei Wahi o tenei Ture, kia taia katoatia ki te reo Maori, a mana ano e tuku i aua pukapuka ki te Apiha Kohi-pooti.
25.Ko te Kai-whakawa Tuturu o te takiwa ka waiho hei Apiha Kohi-pooti, a ki te mea kahore he Kai-whakawa Tuturu o te takiwa, ki te mea ranei ka kitea he tikanga e kore ai e tika kia waiho taua Kai-whakawa Tuturu hei Apiha Kohi-pooti, hei reira ma te Kawana i runga i tana whakaaro e kite ai e whakatu i etahi taima tetahi Pakeha hei Apiha Kohi-pooti i nga pootitanga e turia ana i raro i tenei Ture.
26.Kei te wa e tika ana kia whakaturia he pootitanga e pootitia ai tetahi, etahi ranei, tangata mo te Kaunihera i raro i tenei Ture, mate Kawana ki runga ki tona Panuitanga ki roto ki te Kahiti o Niu Tirani e whakatuturu te ra mo taua pootitanga, me panui hoki ki roto ki taua Panuitanga te wahi, nga wahi ranei, e mohiotia ana e ia e tutata ana ki nga kai-pooti i roto i te takiwa hei pootitanga mo ratou, a kei taua ra kua whakatuturutia ra ka tu te pootitanga.
27.Ka tika ki ta te Ture ma te Kawana i etahi taima e hanga, e whakaputa ke, e whakakore ranei, etahi ritenga e kore e puta ke i nga tikanga e tenei Ture, mo nga tikanga ka tuhia nei ki raro, ara:
  • Hei whakatakoto tikanga mahi mo nga Apiha Kohi-pooti i nga pootitanga e turia ana i raro i tenei Turepage 7
  • Hei whakatakoto tikanga hei whakaturanga i etahi Tapiri mo te Apiha Kohi pooti mehemea ka kitea he tika kia pera
  • Hei whakatakoto tikanga whakahaere pootitanga, me te whakahuatanga me te panuitanga i nga ingoa o nga tangata e meatia ana ki a pootitia; hei whakatakoto tikanga mo te tuhituhinga pooti i nga pootitanga; me etahi tikanga e pai haere ai te pootitanga, e kore ai e turituritia e whakararurarungia; me te tikanga e whakamohiotia te otinga o te pootitanga; me nga tikanga katoa atu e tika ai te whakahaere i nga ritenga me nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture, me te tika me te pai hoki o te whakahaeretanga o aua pootitanga
  • A ko aua ritenga me aua tikanga katoa me rite tonu tona mana ki to te Ture i roto i nga takiwa e mana ana aua ritenga me aua tikanga.