.gif)
[Native Reserves Act 1873]
Whakaritenga Noatanga Atu
Whakaritenga Noatanga Atu.
| 48. |
Na no te mea kua tukua etahi whenua i raro i nga Ture Whakaaturanga tikanga tiakanga i etahi meatanga. Whenua Maori ki etahi Maori me o ratou uri, i whakaarotia ai hei tiakanga ma ratou mo etahi hapu etahi hunga tangata Maori tokomaha atu, engari kaore i whakaaturia taua tikanga i roto i te Karaati, a he mea tika ano kia ata whakamaramatia aua tikanga tiakanga i whakaaro ai:
No te mea hoki kei nga meatanga pera katoa e tika ana kia tukua he mana ki a te Kawana i roto i tona Runanga kia ahei ai ia te whakarite houtia he tikanga mo aua whenua, a mo runga i taua tikanga kia ahei ai ia te tango i nga Karauna karaati e tukua mai ana e whakahokia mai ana, kia hoatu hoki e ia etahi Karauna karaati ke atu hei whakarite mo ena, kia puritia ranei e ia aua whenua i roto i aua karaati hei whenua mau ki te Karauna tiaki ai hei painga hei tikanga mo nga Maori: Na ka meingatia ano tenei, kei nga meatanga katoa kua tukua he whenua ki nga tangata katoa i roto i tetahi Karauna karaati hei painga mo ratou ano, mo ratou ranei ko etahi tangata atu, engari kaore i whakaaturia he tikanga tiakanga i roto i te karaati, ki te whakaae ratou kia whakahokia mai taua karaati, na e tika ana ma te Kawana i roto i tona Runanga e whakakore i taua Karauna karaati me ka whakahokia mai, a ko te whenua i roto i taua karaati kua whakahokia mai ra ka tukua e ia ki a te Komihana Whenua-Rahui Maori o te takiwa i takoto ai taua whenua, ki tetahi, ki etahi ranei, tangata atu o te iwi Pakeha, ki runga ki nga tikanga e whakaritea e karangatia e te Kawana i runga i te Kupu Runanga e tau ai he painga ki nga Maori nana aua whenua. |
| 49. | Te mea e tika ai ki ta te Ture te tukunga mai o te Karauna Tikanga o te tukunga mai o te Karaati. karaati me homai tonu ko te karaati tonu me tetahi pukapuka marama te whakaaturanga, ki ta te Kawana tana whakaaro, i te tikanga o nga kai whakahoki mai i te karaati, mehemea ano ia kua tuhia taua pukapuka ki nga ingoa o nga tangata i roto i taua karaati e ratou ake ano, nga ingoa ranei o nga tangata i waiho iho ai e ratou te whenua, o aua tangata noa atu ranei i ata whakaritea e ratou; ko te tikanga o taua whakakorenga i te karaati ka rite tonu ki te mea i whakakorea ki runga ki etahi atu tikanga o te Ture e taea ai te pera (Scire facias.) |
| 50. |
Na, no to mea kua tukua e te Karauna etahi whenua ki etahi E tika ana kia tangohia ano e te Kawana nga tikanga tiakanga i etahi meatanga. Tangata Maori hei tiakanga ma ratou, mo ratou ake ano me etahi atu tangata hoki, ki runga ki nga tikanga e puta ai he painga he oranga ki etahi tangata o te iwi Maori, a kua mea mai etahi o aua tangata kai-tiaki Maori ra ki a te Kawana kaore e tika kaore e marama i a ratou te whakahaere i nga tikanga o aua whenua i karaatitia ra ki a ratou e tika ai hoki, a e hiahia ana ratou kia whakawateatia ratou i aua tikanga:
Na, ka meingatia ano hoki, kei nga meatanga ka riro he whenua te tuku ki roto ki tetahi Karauna karaati ki etahi Tangata Maori, ki aua Tangata Maori ratou ko etahi Hawhe-kaihe ranei, hei tiakanga mo ratou ake ano, mo ratou ranei ko etahi tangata Maori, hapu ranei, iwi ranei, a ki te mea ka tuhituhi pukapuka ki a te Kawana aua tangata i roto i taua karaati he ki atu e kore e tika ta ratou whakahaeretanga i te whenua e kore e pai ta ratou tiakanga e taea tikatia ai nga tikanga i whakaritea ai taua whenua, na ka tika ma te Kawana i roto i tona Runanga, ki muri iho o tona korerotanga i taua pukapuia, o te whakakitenga hoki ki a ia i te pono o nga ingoa kua tuhia ki roto, na aua tangata ake ano nana i tuhituhi, ka tika kia tukua (e te Kawana) tetahi Panuitanga hei whakamutunga tonutanga i te tiakanga o aua kai-tiaki katoa ia tangata ia tangata, me nga mana me nga mahinga me nga tikanga katoatanga o runga: Engari e kore taua Panuitanga page 14 |
| 51. | E tika ana ma te Kawana e whakatu i etahi Kai-tiaki Pakeha. I etahi taima noa atu i muri o taua Panuitanga ka tika ma te Kawana i roto i tona Runanga e tuku ki te Komihana Whenua-Rahui Maori o te takiwa i takoto ai taua whenua, ki tetahi, ki etahi ranei, tangata atu o te iwi Pakeha, nga whenua kua korerotia i roto i taua Panuitanga ki runga ki te ritenga o aua tikanga nei ano, hei painga hoki mo aua Maori nei ano, hapu ranei, iwi ranei, i whakahuatia i whakaritea he painga mo ratou i roto i nga tikanga tiakanga kua whakarerea ra. |
| 52. | Ma nga Kai-tiaki e whakakore i te take Moori.
Na, no te mea tera ano e tika i tetahi taima kia karangatia kua whakakorea te take me te mana Maori ki runga ki etahi whenua i roto i etahi Whenua-Rahui Maori, kia whakamaramatia hoki te take o ia wahi o ia wahi-rahui, o te katoa hoki, a ki te mea hoki kaore ano kia karangatia he tikanga tuturu ki runga ki aua wahi-rahui, ki etahi ranei, kia tukua he mana ki a te Kawana i roto i tona Runanga e ahei ai ia te whakarite te karanga he tikanga tuturu e mau ai aua whenua-rahui ki te tangata i raro i aua tikanga: Kei nga meatanga kaore ano kia whaitikangatia i roto i tenei Ture, a e kitea ana e te Komihana Whenua-Rahui Maori o tetahi takiwa, nga kaitiaki ranei mo tetahi taima noa o tetahi wahi-rahui Maori, e kitea ana ko te take me te mana Maori ki runga ki nga whenua i roto i taua wahi-rahui kaore ano kia whakakorea, a hei tikanga pai ia mo te whakahaeretanga o taua wahi-rahui kia whakakorea te take me te mana Maori ki runga ki taua wahi, na ka tika taua Komihana, aua Komihana Whenua-Rahui Maori ranei, kia mahia te whakakorenga i taua take me taua mana Maori i runga i nga tikanga kua oti te whakaatu i roto i tenei Ture (tirohia tekiona 39), hei reira taua whenua ka mau ki a te Kuini hei whenua-rahui Maori, a ka noho ki raro i te mana o tenei Ture. |
| 53. | Nga "koha" waiho a te Niu Tirani Kapani. Apiti D. Ko nga whenua katoa kua whakahuatia takitahitia i roto i te Apiti D ki tenei Ture, ahakoa he whenua ia kua wehea ketia i mua ai e te Niu Tirani Kapani hei whenua-rahui, a e mohiotia ana ko nga "koha" waiho a te Nui Tirani Kapani, he whenua ke ranei i riro mai hei utu mo auawahi "koha" mo etahi ranei o aua wahi "koha," he whenua ranei i hokona hei whakarite mo aua wahi "koha," he whenua ranei i waihotia hei wihi-rahui i runga i tetahi whakaritenga a te Kawanatanga ki te tino Kai-whakahaere a taua Kapani, ko aua whenua katoa ka kiia, no te takiwa mai ra ano i tohutohungia ai i runga i nga mapi kua korerotia ra, he whenua kua waihotia hei painga mo nga tangata Maori, hei whenua kua noho, a e noho ana ano, ki raro i te mana o nga Ture e whakakorea ana e tenei Ture, hei whenua hoki e noho ana ki raro i te mana me nga tikanga o tenei Ture: Otira e kore nga tikanga i roto i tenei e eke ki runga ki nga take o etahi atu wahi o nga "koha" o te Niu Tirani Kapani i era kua whakaaturia i roto i te Apiti D ki tenei Ture. |
| 54. | Whakamananga o nga mahinga o mua. Ko nga mahinga ko nga meatanga katoa i runga i nga whenua kua whakahuatia i roto i te Apiti D ki tenei Ture, ahakoa he hoko he kurutete he riihi ranei, i mahia i whakaotia i mua ai e tetahi Komihana Whenua-Rahui Maori, e te Kawana ranei, e tana tangata ranei i whakaritea ai e ia, i raro i nga tikanga o nga Ture e whakakorea ana e tenei Ture, ka kiia i mana tonu i reira ai a e mana tonu ana i naianei ano, me te mea ra ano kua mau aua whenua i te takiwa i mahia ai aua mahinga ki aua Komihana, Kawana ranei, tana i whakaritea ai ranei, i runga i nga tikanga tiakanga e puta ai he painga he oranga mo aua Tangata Maori. |
| 55. | Wahi tukunga na Kanara Mekereweti. A, no te mea ko etahi wahi whenua, e mohiotia ana ko nga wahi tukunga na Kanara Mekereweti (Colonel McCleverty) ki etahi page 15 tangata Maori me o ratou uri, kua wehea atu i mua ai hei painga mo nga Tangata Maori i runga i tetahi panuitanga noatanga atu, kaore tahi he Karauna karaati i tukua mo aua whenua, kaore tahi hoki he pukapuka whaitaketanga ki aua wahi whenua i naianei, a e tika ana kia hoatu aua whenua ki a te Kuini, ki tetahi hunga tika ranei, mau ai i runga i nga tikanga tiakanga mo aua tangata Maori: No te mea hoki kaore e ata mohiotia i te roa o te takiwa kua taha ra etahi o nga tangata e tika ana ma ratou nga tika me nga painga o aua whenua: Na ka meingatia hei mahi ia ma nga Komihana Whenua-Rahui Maori katoa o te takiwa e takoto ana etahi whenua kua wehea kua tukua peratia ra, he tono wawe tonu ki te Kooti Whenua Maori o te takiwa kia kimihia, i runga i nga korero whakaaturanga e pai ai te Kooti, nga tangata e tika ana ki aua whenua i naianei; a, ki te mea kua mate etahi o nga tangata e whai tikanga ana ki runga ki aua whenua, kia kimihia kia whakaritea e te Kooti nga tangata e tika ana ki ta te Kooti whakaaro hei whakakapi, ki runga ki nga ritenga me nga tikanga Maori, i te turanga o aua tangata kua mate ra. |
| 56. | Ko te mahi a te Kooti Whenua Maori i runga i taua kimihanga Whakaritenga whaitikangatanga a te tangata. me pera tonu me te whakawakanga take ki tetahi whenua, te whakataunga ranei ki te tangata nga "heretitamete" (he whenua, he taonga atu, te heretitamete) o te tangata mate, a ka whakaputa he ota e tika ana ki ta te Kooti whakaaro. |
| 57. | Kia mutu taua kimihanga, kua korerotia ra i runga, me Whakamauranga whenua ki nga Kaitiaki. tahuri te Kooti ki te ui ki nga tangata kua tika ki runga ki aua whenua kia mohiotia ai nga tikanga tuturu e hiahiatia ana e ratou hei tikanga waihotanga mo aua whenua, me nga ingoa o etahi atu tangata o te iwi Maori (ki te ai he pera) e hiahiatia ana e aua tangata kia whakaurutia ki roto ki a ratou hei tango tahi i nga tika me nga painga o aua whenua. Hei reira ma te Kooti Whenua Maori e tuku ki a te Kawana tetahi pukapuka whakaatu i nga tikanga tuturu e hiahiatia ana e nga tangata nana te whenua hei tikanga waihotanga mo aua whenua, hui atu ki nga ingoa o nga tangata katoa kua kitea e tika ana ki runga ki aua whenua, me nga ingoa o nga tangata e hiahiatia ana e ratou kia whakaurutia ki roto ki a ratou ki runga ki nga tikanga o taua whenua. Hei reira ka tika te Kawana i roto i tona Runanga ki te tuku i te whenua ki a te Komihana Whenua-Rahui Maori o te takiwa, ki tetahi ki etahi atu ranei tangata e pai ai ia, hei whenua mo aua tikanga. |
| 58. |
No te mea e tika ana ko nga wahi whenua takoto marara ke Whakamatatanga o nga whenua here, me te whakakotahitanga. kua waihotia i mua ai hei tikanga hei painga mo nga Tangata Maori, e tika ana kia whakanoatia kia whakamataratia aua wahi kia taea ai te huihui te whakakotahi i nga whenua here a ia iwi a ia iwi hei whenua mau tuturu tonu ake atu:
Na, ka meingatia tenei, he mea tika kia tono tetahi noa atu Komihana Whenua-Rahui Maori ki a te Kawana i roto i tona Runanga kia whakanoatia kia whakamataratia etahi noa atu whenua i herea i whakatakototia he tikanga ke ranei ki runga ki aua whenua i roto i te karaati, i runga ranei i etahi atu tikanga o te ture, i runga i te peheatanga noatanga atu ranei, a hei reira ka tika ma te Kawana i roto i tona Runanga, i runga i te whakaae a nga tangata Maori nana te whenua, te rahinga ranei o ratou, e whakaputa i tona ota kia kore katoa aua tikanga here tikanga pehea ranei, kia kore etahi ranei o aua tikanga, ki tana e pai ai, ki runga ki aua whenua; e ahei ana hoki ia te whakarite ki tana ota kia hokona atu kia peheatia atu ranei aua whenua etahi wahi ranei, a ko nga moni me ka riro mai, etahi ranei o aua moni, o aua hokonga kia whakahaerea kia whakapaua ki runga ki etahi tikanga tiakanga e whakaritea i roto i te Kupu Runanga hei taonga mo nga tangata nona te whenua; a mana hoki (ma te Kawana) e whakaputa i etahi atu ota e maharatia ana e ia he tika hei whakahaeretanga i tenei whakaritenga, e tika ai te whakakotahitanga o nga whenua here o te iwi kia takoto puku ai. page 16 |
| 59. | Waihotanga o nga tikanga i meatia i mua ai. E kore nga tikanga o roto o tenei Ture e waiho hei whakatika kia tika nga he, mehemea ka kitea he pera, i roto i nga pukapuka tuku whenua i tuhia i mua atu o te whaimanatanga o tenei Ture, hei whenua mo nga tikanga o te whakapono, o te whakaako, o te atawhai, o te aha noa atu. E kore ano hoki nga tikanga o roto o tenei Ture e kiia hei whakamana i nga waihotanga me nga motuhanga whenua hei whenua mo etahi tikanga pera me enei kua whakahuatia ki runga ake, ara kua waihotia kua motuhia i mua ai i runga i etahi tikanga takahi i etahi atu whakaritenga hoko, reti, aha ranei, kua whakaaetia ketia i runga i aua whenua nei ano. |
| 60. | E kore tenei Ture e tau ki nga whenua noa atu. E kore tenei Ture e kiia e whakaritea ranei kia pa kia tau ranei ki runga ki etahi atu whenua ke i nga whenua kua ata whakahuatia kua ata korerotia i roto ano i tenei Ture. |
| 61. | Te mana o te tangata ki te wehi atu he whenua hei whenuarahui. E kore e ahei nga ritenga me nga tikanga o TeneiTure kia kiia hei tikanga whakaiti, here ranei, aha atu ranei, i nga mana e mau ana inaianei ano, nga mana e whakaaetia a mua ake ranei ki tetahi ki etahi ranei tangata, hunga whakakotahi ranei, hei rahui whenua painga mo nga Maori. |
| 62. | Kei waho nga whenua-rahui o te mana o te Ture Whenua Maori. Ka oti te panui e te Kawana ki te Kupu Runanga, i runga i nga ritenga me nga tikanga o tenei Ture, ko te take me te mana Maori ki runga ki tetahi whenua kua whakakorea, katahi ka taka atu ki waho o te mana o tetahi Ture Whenua Maori e mana ana i taua takiwa, i muri iho ranei, te whenua e takoto ana i roto i nga rohe kua whakaaturia i roto i taua Kupu Runanga. Me nga wahi-rahui Maori noa atu katoa kua rahuitia i mua ai ka taka atu ano ki waho o te mana o aua Ture. |
