.jpg)
He whakamaoritanga tenei no etahi rarangi o etahi whakaaro i kitea e Te Matenga raua ko Te Hotereni hei ture hou mo nga whenua Maori. Ka tukua atu nei hei hurihuri ma nga tangata Maori o te Runanga o Nutireni.
Mo te Kouti Whenua Maori Enei Whakaaro
page break.gif)
Mo te Kouti Whenua Maori Enei Whakaaro.
Rarangi.
| 15. | E pai ana ma Te Kawana ratou ko tona Runanga e wehewehe tenei motu o Nutireni kia whai-takiwa, kia whai-mana ai te Ture nei ki roto ki aua takiwa. Ma ratou hoki e whakanui ranei e whakaiti ranei aua takiwa ki ta ratou e pai ai, ia wa ia wa. |
| 16. | Ma te Kawana ratou ko tona Runanga e whakatu ki ia takiwa ki ia takiwa he kai-whakawa mo Te Kouti whenua-maori. Ko te mana o taua kai-whakawa ki roto ki tona takiwa ka pena tonu me te mana i hoatu e te Ture nei ki te Kouti. |
| 17. | Ma ia kai-whakawa ma ia kai-whakawa e hanga he tikanga ki tana e pai ai mo tona takiwa, ara mo nga Nohoanga o te Kouti me nga tikanga o te mahi: kaua ia e whakaputa ke i tenei Ture. |
| 18. | Me whai kai-whakamaori ano mo ia kai-whakawa mo ia kai-whakawa, hei kai-tuhituhi mona—koia hoki hei whakamori i nga pukapuka katoa e whakaputaina ana e taua kai-whakawa. |
| 19. | Ko nga pukapuka katoa e tuhituhia ana ki te reo pakeha, e whakaputaina ana e te Kouti, me whakamaori katoa, ka tuhi ai te ingoa o te kai-whakamaori o te kai-whakawa ano hoki.page 2 |
| 20. | Ma te Kawana e whakatu he tumuaki kai-ruri-whenua, me etahi atu kai-ruri-whenua, hei ruri i nga whenua e whakawakia e te Kouti. |
| 21. | Ko nga tono whenua katoa kia whakawakia me tuku katoa mai ki te kai-whakawa o te takiwa o taua whenua. Ma taua tono e whakaatu nga ingoa o nga rohe o te whenua, me nga ingoa o nga Iwi o nga Hapu ranei e pa ana ki reira: ka tuhi ai e tetahi tangata kotahi o ia hapu o ia hapu o ratou ingoa ki roto. |
| 22. | Ki te tae mai taua tono whenua ki te kai-whakawa, me tuhi e ia ki nga tangata o aua hapu e whakaaturia mai ra i roto i taua tono, ki era atu tangata hoki e mohiotia ana e ia he panga to ratou ki reira, kia mohio ai ratou. Me panui hoki ki nga tangata katoa o taua takiwa. |
| 23. | Hei muri tata mai me haere te kai-whakawa kia kite i nga tangata e noho ana ki taua whenua, me nga tangata hoki e whakaarohia ana e ia he panga to ratou. Ki te mea ka kitea e ia kahore he raruraru o taua whenua, hei reira tuku ai e ia he kai-ruri hei ruri i nga rohe. |
| 24. | Hei te otinga o te ruri ma te kai-whakawa e panui te ra me te wahi e noho ai ia ki te rapu i nga take o taua whenua: engari kia tutata taua wahi ki te whenua ka whakawakia. |
| 25. | Ma nga kai-whakawa* anake e patai nga kai-korero, ma raua ratou ranei e whiriwhiri nga take o te whenua e whakawakia ana. Kauaka tetahi roia tetahi kai-whakahaere pakeha ranei e uru ki taua whakawakanga. page 3 Engari ma nga tangata e ki ana he panga to ratou e whiriwhiri roto i a ratou ano tetahi tangata hei kai-korero mo ratou, hei kai-whakahaere hoki. |
| 26. | Ko reira te kai-whakawa timata ai tana rapu i nga ingoa o nga tangata katoa nona taua whenua. |
| 27. | Ki te mea ka whakaaro te kai-whakawa kei te ngaro tetahi tangata hei tino whakamarama ki a ia i nga korero mo taua whenua, mana te whakaaro kia tikina taua tangata, kia nukuhia hoki te whakawakanga mo taua whenua ki tetahi atu rangi. |
| 28. | Hei te otinga o te whakawa ka tuhi ai e te kai-whakawa nga ingoa o nga tangata katoa i kitea e pa ana ki taua whenua, me nga ingoa o o ratou hapu; hei reira whakarite ai he Karauna-karati, he Tiwhiketi † ranei, kia rite ki ta nga ture e tuhi i muri nei. |
| 29. | Ki te kitea tera tetahi tangata kotahi nona anake tetahi wahi whenua, me kī e te kai-whakawa kia whakaputaina. he Karauna-karati ma taua tangata, mana anake: kaua e herea. |
| 30. | Ki te kitea he maha nga tangata no ratou tetahi wahi whenua me kī e te kai-whakawa kia whakaputaina he Tiwhiketi ma ratou—engari kaore ratou i neke ake i te tekau tangata. Ko te tikanga mo taua Tiwhiketi koia tenei,—ma nga tangata i tuhia nga ingoa ki roto ma ratou tahi e reti taua wheaua, engari kaua e neke ake nga tau mo te retinga i te rua-tekau-ma-tahi. Me timata tonu te retinga i te ra i tuhia ai te page 4 pukapuka reti. Kaua hoki e hoatu e te kai-utu-reti he moni hei whakaiti mo te utu tuturu o te reti. § Kaua hoki he whakaaetanga e tuhia ki te pukapuka reti kia whakahoutia taua reti ana ka pau nga tau erua-tekau-ma-tahi. Me tuhi ki taua Tiwhiketi nga ingoa o te hunga e whai-take ana, me te nuinga o te wahi mo ia tangata mo ia tangata, me te tikanga mo te retinga, kia rite tonu ki nga kupu o tenei ture. |
| 31. |
Ki te whakaae katoa ki te hoko i to ratou whenua nga tangata i tuhia nei o ratou ingoa ki roto ki te Tiwhiketi, ma te tangata mona te whenua e hoatu katoa nga moni i whakaaetia hei utu mo taua whenua ki te Kouti. Hei reira ma te Kouti e whakaputa he Karauna-karati ki te tangata mona te whenua, ma te Kouti hoki e hoatu ki nga tangata i te whenua tana wahi tana wahi o nga moni. Me matua pupuri e te Kouti tetahi wahi o aua moni, kia rite ki nga tikanga e tuhi i muri nei. Ki te mea kua mate tetahi o te hunga i tuhia ki te Tiwhiketi, ma te tangata, ma nga tangata ranei, i mohiotia i runga i nga tikanga maori mona, mo ratou ranei, te wahi o te tangata kua mate, e uru tahi ki taua hokonga. Engari ki te mea nga tangata, "me makete"—ma te Kouti e makete taua whenua. Ko te ritenga o te Maketetanga kia rite ki nga tikanga kua tuhia ki raro nei. page 5 |
| 32. | Ki te mea ka nui ake i te tekau nga tangata o tetahi wahi whenua—o—e whakaae katoa ana kia wawahia to ratou whenua, ma te kai-whakawa o taua takiwa e whakarite te whenua kia wawahia, ki ta nga tangata nona te whenua e pai ai. Engari kauaka nga tangata mo te wahanga kotahi e neke ake i te tekau. Hei reira ka whakaputa ai he Tiwhiketi ki nga tangata mo ia wahanga mo ia wahanga. |
| 33. | Ki te mea ko etahi o nga tangata i tuhia ki tetahi Tiwhiketi e hiahia ana ki te reti hoko ranei, ko etahi kaore e pai, katahi ka kiia e te katoa "me wahi te whenua",—ma ratou tahi ko te kai-whakawa e whakarite te wahanga o taua whenua kia rite tetahi wahanga ki te panga o te hunga e hiahia ana ki te reti hoko ranei, kia rite hoki tetahi wahanga ki te panga o te hunga e kore e pai ki te reti hoko ranei. Hei reira me whakakore te Tiwhiketi tuatahi, me whakaputa kia rua nga Tiwhiketi hou mo aua wahanga. |
| 34. | Ki te mea nga tangata katoa nona tetahi wahi whenua topu e hiahia ana ki te hoko i taua wahi, ma te kai-whakawa e tuhituhi nga ingoa katoa o taua hunga, me nga ingoa o o ratou Iwi, hapu ranei, me a ratou whakaaetanga ki te hoko i taua whenua. Hei reira ka whakahau ai kia ruritia e te tino kai-ruri, kia pai ai te wehewehenga mo te wa e maketetia ai. |
| 35. | Ko aua maketetanga katoa kia ono nga marama i te takiwa ka tu ai. Ko te wahi hei tunga hei te tino taone o te Porowini i takoto ai taua whenua. Ma nga tangata nona te whenua e whakatakoto te utu e pai ai ratou. Ki te kaore e taea taua utu, me pupuri te whenua mo tetahi atu maketetanga. Engari ki page 6 te whakaae tetahi tangata i muri iho i te maketetanga ki te utu kua oti te whakatakoto, me tuku ki a ia. Ko nga utu mo aua whenua katoa me homai ki te Kouti. |
| 36. | Ki te riro mai nga moni utu whenua ki te Kouti, me pupuri tetahi wahi o aua moni hei whakaea i nga utu mo nga mahi a te kai-ruri, mo nga mapi, me te maketetanga hoki |
| 37. | Ki te nui ake i nga rau pauna e rima nga utu i toe ki nga tangata nona te whenua me pupuri e te Kouti tetahi wahi ma te Kawanatanga e tiaki ma aua tangata ma o ratou uri ranei tae noa ki nga tau erua tekau-ma-tahi. Engari ma te Kouti e tuku nga hua o aua moni ki nga tangata e tika ana ki aua moni. |
| 38. | Ko nga Tiwhiketi katoa i whakaputainia e te Ture nei kia rite tonu ki te tauira e tuhi i raro nei. Me whakaahua he mapi o te whenua ki runga ranei ki te Tiwhiketi, ki runga ranei ki tetehi atu pukapuka, ka apiti ai ki taua Tiwhiketi, ka hīri ai ki te hīri o te Kouti. |
| 39. | Ki te mate tetahi tangata i pa ki te whenua kua oti te Karauna-Karati, me riro tona panga ki te tangata, ki nga tangata ranei, e tika ana ki ta te Maori tikanga. Ki te whakaae taua tangata, aua tangata ranei, i muri atu ki te hoke ki te pakeha i tona panga, me haere taua pakeha ki te kai-whakawa o taua takiwa patai ai i te tika o nga kai-hoko. Hei reira te kai-whakawa ka rapu ai i te tika, ka tuhi ai i nga ingoa o nga tangata e tika ana hei hoko. |
| 40. | Ki te mate tetahi tangata i pa ki te whenua kua oti te Tiwhiketi, me riro tona panga ki te tangata, ki nga tangata ranei, e tika ana i runga i ta te Maori tikanga. Ki te mea e page 7 reti ana taua whenua e pai ana ma te kai-utu-reti e patai ki te kai whakawa o taua takiwa nga ingoa o te hunga i tika hei whakakapi mo te tangata kua mate. Hei reira te kai-whakawa ka rapu ai, ka whaki atu ai, i nga ingoa o aua tangata. |
| 41. | I te mea ano kaore ano i oti noa nga korero mo tetahi whenua, e pai ana ma te kai-whakawa ratou tahi ko te hunga i te whenua e whakatakoto he tikanga mo taua whenua e takoto pai ai, e raru kore ai. Hei reira ma te kai-whakawa e kī kia whakaputaina he Karauna-karati, he Tiwhiketi ranei, ki nga tangata i tika i runga i taua tikanga i oti ra te whakatakoto: aea ranei ki te pai nga tangata nona taua whenua ki te makete hei runga ano i nga tikanga mo te makete kua whakatakotoria nei i tenei Ture, ka pai. |
| 48. | Kaore e whai-mana nga pukapuka reti hoko ranei a te Maori ki te pakeha ki te kore i ata whakamaramatia e te kai-whakamaori o te kai-whakawa o te takiwa i taua whenua, ki te kore hoki i tuhia tikatia nga korero o roto o taua pukapuka ki te reo maori ki tetahi whaitua o te pukapuka reti hoko ranei, ki te kore hoki i tuhia te ingoa o te kai-whakamaori ki reira i mua i te tuhinga o te ingoa o te tangata nona taua whenua. |
Na me tuhi ano hoki he tauira mo taua whakamaoritanga ki te Pukapuka o te Kouti e taua kai-whakamaori, me te ki ano he tauira tika.
* Ahakoa pakeha maori ranei.
† Tirohia wharangi 8–9 Tauira o te Tiwhiketi.
§ Na, ki te mea kotahi rau pauna te utu tuturu o te reti mo te tau kotahi. Ka mea pea te kai-utu-reti ki te kai-reti, "Ki te pai koe kia whakaitia iho te utu o te reti ki te tekau pauna mo te tau kotahi, ka hoatu tonu e au ki a koe inaianei e toru rau pauna." Na, ka whakaae tonu te kai-reti ki taua moni puta tata. Kaore ia e mahara tera he mate mona, mo ona uri ranei, kei roto i nga tau mo te reti e toe mai ana.