Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Proceedings of of the Kohimarama Conference, Comprising Nos. 13 to 18 of the "Maori Messenger."

Paraire, Akuhata 3, 1860

Paraire, Akuhata 3, 1860.

Ka huihui nga rangatira o te runanga, ka whakatika mai a Tamihana Te Rauparaha, ka whakatakoto i te pukapuka nei ki te aroaro o Te Makarini:—

Kohimarama, Akuhata 3, 1860.

E te matua aroha,
E Kawana Paraone,—

Kua whakaae katoa nga rangatira o tenei runanga, e noho nei ki teiahi wahi o Akarana, ki Kohimarama, kia whakatuturutia mai e koe tenei runanga o nga ranga tira Maori o te motu nei o Niu Tirani: hei tahi i nga kino o nga iwi e rua nei, o te Pakeha o te tangata Maori. Ma tenei runanga ka marama haere ai te motu nei; ka ora. ai hoki.

page 68

Na matou katoa, na nga tangata o tenei runanga.

Tamihana Te Rauparaha,
Moihi P. Kawiti,
Manihera Te Iwitahi,
Te Hemara Tauhia,
Paora Tuhaere,
Wiremu Kingi Tutepakihirangi,
Hamiora Matenga Tuwhakamakaka,
Wiremu Tamihana Te Neke,
Hoani Wiremu Hipango,
Metekingi, x
Manukau,
Topine Te Amohau, x
Ropata Hurumutu, x
Rapihana Te Otaota,
Horopapera Pukeko, x tohu,
Aomarere Te Puna,
Wiremu Te Ahukaramu,
Te Ahukaramu, x
Kuruho Tarakapi, x
Ihakara Tukumaru,
Takerei Te Nawe, x
Moroati Kiharoa,
Matene Te Whiwhi,
Horomona Toremi,
Hohepa Tamaihengia, x tohu,
Te Hope,
Paikea,
Arama Karaka,
Hone Waiti,
Wiremu Tipene,
Hemara Karawai,
Tomairangi Papahia,
Wiremu Nero Te Awaitaia,
Hemi Matini,
Hetaraka,
Hemi Nero.
Mohi Te Rongomau,
Te Waka Te Ruki,
Rihimana,
Rihari Ngakuku,
Eruini Matetaitua, x tana tohu,
Nopera Te Ngiha, x
Hohaia Pokaitara,
Rawiri Waitere Hikihiki, x tona tohu,
Tomika Te Mutu, x tohu,
Maihi Te Pohepohe,
Parakaia Te Tuahu, x
Hori Kerei Te Kotuku, x
Himiona Mohaka,
Wiremu Patene Whitirangi, x tohu,
Menehira Kingi Rakau, tohu x
Manihera Tehinaoterangi, x tohu,
Te Makarini Te Uhiniko,
Hamuera Te Paki,
Tamati Warehinaki,
Hemi Parai, x
Matenga Taiaroa, x
page 69 Kihirini Te Tuahu,
Perenara Te Haukopa,
Rangitihi Upoko Wakahirahira,
Winiata Pekamu Tohiteururangi, x
Ngarama, x [tohu,
Tauaru, x
Taiapo Te Waiatua, x tana tohu,
Ngahuruhuru, x tana tohu,
Te Rira Porutu, x tana tohu,
Moihi Kupe, x tohu,
Henare Kepa Tengae,
Rawaritua, x tohu,
Ihaka Ngapaura, x
Herewini Amohau.

Mo muri ka apitiria ko enei:—

Eruera Maihi Patuone, x tana tohu,
Parakaia Te Pouepa Tuhangahanga,
Manihera Matangi, x tana tohu,

Kei runga ko Te Makarini, ka mea:—

E nga rangatira o te runanga nei. Kua puta te hiahia o te Kawaoa kia whakaaturia ki a koutou ana korero ki te Runanga Pakeha i te Manei o tenei wiki. Te mea i kore ai i puta tana kupu kia haere katoa atu koutou, he iti no te whare; no reira i whiriwhiria ai kia tekau ma rima kia rua te kau ranei hei tomo atu. I mea ia kia rongo koutou ki ana korero ki nga Pakeha, a ko ratou hoki, ko nga Pakeha, kia rongo ki ana korero ki a koutou.

[Ka panuitia i konei te pukapuka o nga korero.]

Ko nga kupu enei a te Kawana i rangona e etahi o koutou, nga mea ra e mohio iti ana ki ie reo Pakeha. Ko tenei kua tirohia o koutou korero e nga Pakeha, na, ko a ratou, ko a te Kawana hoki, kua tae mai ki a koutou.

Tenei hoki tetahi mea. Kua tae mai etahi pukapuka, na nga rangatira i karangatia e te Kawana kia haere mai ki tenei runanga. Ki te hiahia koutou, me korero enei pukapuka kia rongo hoki koutou ki nga kupu o roto.

Ka panuitia i konei e Te Makarini, nga pukapuka nei—na Te Reihana Huatari, Te Taniwha, na Waata Kukutai, na Paora Pou, na Ranapia Te Ruri, na Taati Hiku, na Pene Pukewhau, na Hone Wetere, na Rewi, na Mohi Tawhai, na Maihi Mokongohi, na Nepia Taratoa. He korero i tana i noho atu ai—na te mate, na te aha na te aha.

Tamihana Te Rauparaha, (Ngatitoa,) Otaki: Ka marama nga tikanga o te Kawana e korerotia mai ana ki a tatou; ko nga Maori ia e amuamu tonu ana. Na konei i whakaritea ai tenei runanga hei whakarite tonu i page 70 te Pakeha i te tangata Maori kia rite tonu. I mua e ngaro ana i a tatou tenei mea, kahore tatou i matau ki te pai mai o te Pakeha ki a tatou, ki te tangata Maori; na reira i kore ai e marama nga tangata Maori. Ko tenei, ma tatou e hurihuri te kupu a Te Ka. wana i roto i tana pukapuka mo te pakanga a Te Rangitake ki Taranaki. E pai etahi ki taua pakanga; otira ko te hunga rua-rua anake i pai ki te kino; ko te tokomaha i piri tonu ki te pai. Me whakatika ano enei ritenga e mahia nei e tatou mo te pai, kia tika ai te waihotanga ki o tatou tamariki. Ka koa taku ngakau ki te kupu a te Kawana, ara, ki nga tikanga kua korerotia. mai nei e te Kawana. E whakapai ana ahau ina hoki ka korerotia mai nga kupu o etahi rangatira Maori kua noho atu; na te mate pea i pupuri atu, penei kua ki te whare nei. Erangi me whakaae katoa tatou, nga tangata o te runanga nei, kia apitia katoatia mai a tatou kupu, kia whakapumautia mai e te Kawana tenei runanga o nga rangatira Maori, a mate noa tatou, waiho ake ki o tatou uri i muri i a tatou. Ko tenei me korero tahi tatou. Ka kite koutou i te he o taku ka whakahe mai koutou, ka kite koutou i te tika ka whakaae mai koutou; kia tuturu ai he tikanga mo tatou. Ko tenei tikanga he mea ta ki te pnkapuka nunui ki te nupepa hei titiro ma te ao katoa, kia titiro ai hoki nga tamariki ki nga korero o a ratou kaumatua. Ko ta te Maori korero he mea korero ki te ngutu kau, kahore a ratou pukapuka, kahore ano hoki a ratou nupepa. He mahi whakarangatira tahi tenei i nga iwi erua. I mua kahore au e mohio, kei te whakapai te Pakeha, kei te whakakino ranei ki te tangata Maori. Engari ma te runanga e whakatakoto he tikanga, kaua e waiho ma te tangata kotahi. Kati taku i konei.

Paora Tuhaere, (Ngatiwhatua,) Orakei: Ko taku, e Tamihana, ka haere tonu i runga i tau; kei whakaaro koutou e te runanga ki te roa o taku ka korero ake nei au; ko taku ano o nanahi nei, e Ma, mo te tekau ma rua. Na te Kawana te tikanga ki te tangata Maori, ka meinga tena hei Kaiwhakawa; na te Kawana pu ano i whakarite; ko tenei, ma te Kawana ano e titiro nga tangata mo te tekau ma rua. Ko taku tenei e pai ai kia uru etahi tangata Maori ki te tekau ma rua; ka tahi au ka mea kotahi ture mo te Maori mo te Pakeha. He mea whakaaro ake e a ahau i enei ra ka pahure ake nei; ki te kohuru te tangata Maori i te Pakeha, me tuku ano ki te ture o Kuini; ka kohuru te tangata Maori i te Paheha, me tuku ano ki te Ture o te Kuini. Ko te page 71 kohuru a te tangata Maori ki te Maori ano, kahore i uru ki te ture Kuini, kahore i taea te tiki tena e te ture o te Kuini. Inaianei ka tahi pea ka taea, kua uru hoki nga tangata Maori ki te runanga whakawa mo nga he nui mo nga kohuru. Tera tetahi mea aku e mea nei, me tuku ano etahi tangata ki te runanga a te Kawana e mahi mai nei, ki te whakatakoto tikanga mo te tangata Maori mo te Pakeha; kia whakaurua etahi tangata ki nga runanga whakarite mo nga whenua, te mea he mahi nui tena, he mea e whawhai ai te Maori, ki te whenua totohe ia. Ko tenei runanga ka meinga hei runanga tangata Maori mo te Kuini. Ko te runanga Maori e noho nei, me mahi ano ki konei, me waiho ano ki konei i nga wa e haere ake nei kia tata ai tatou ki a te Kawana hei homai tikanga, kia tata ai o tatou whakaaro te hoatu ki te Kawana. hei tirotiro ma te Pakeha, kia tata ai hoki nga runanga Pakeha ki a tatou e noho nei. Kua tika tenei runanga hei whakatapokoranga mo tatou ki te maru o te Kuini; kua haoa nga tangata katoa ki te kupenga o te Kuini. Ahakoa rere noa te tangata, he rere noai waho o taua kupenga. Ko tenei, ma koutou, e Ma, e tirotiro nga taugata mo tenei runanga, mo tera runanga.

Maihi Paraone Kawiti, (Ngatihine,) Peowhairangi: Kia rongo mai koe, he tangata he au, me aku korero e he ana; mo te mea tenei au te matakitakina nei, te meinga nei, ko te tangata tenei i he. He whaki tenei i taku he. E rua aku kupu e korero ai; ko te tuatahi ko te kupu e whakahe ana i te Tiriti ki Waitangi. Ka mea ahau he tika taua Tiriti, kaua e tikina e whakahengia e tenei runanga taua Tiriti ki Waitangi. Ko te he i he ai, kei tehe a Heke raua ko Kawiti, koia na ko te whainga ki te Pakeha. E kapi ana ano te tuanui o taua whare, tikina ana e Heke raua ko Kawiti. hura ana nga toetoe o te Tiriti, akirikiritia ana, ka ua iho te ua puta ana te matao ki roto: ka tahi ka tikina ka hipokina e ahau: koia na te kara ki: Maiki; ka wharikiria e ahau ki te whenna. hei matua mo te whakakotahitanga. Koia au ka mea ai, kauaka e hurahia nga he tawhito e tenei runanga. Ka ara te kara ka puta aku kupu erua, hei whakakotahitanga tenei moku e tomo ai ki te Kuini, hei whakakotahitanga ano hoki mo Ngapuhi ki nga iwi ke, kia rite ai te whakapai ki te ingoa o te Kuini. No reira i puia ai te kupu a Hori page 72 Kingi a te runanga katoa kia whakakahoretia nga he Maori, te puremu, te hakari me te kahunga tupapaku me te mukutu, kia kaua e whakamana. Ka runangatia i reira ka pai te iwi katoa kia whakamatea te tangata makutu, me te tangata kohuru, ko te tangata puremu ma te ture o te Kuini e whakawa. Muri iho ka tupono te he, ka mate taku tuakana a Te Wikiriwhi te Ohu. No te 3 o nga ra ka runangatia e ahau ki te aroaro o te iti o te rahi, ka whakaponohia, na taua tangata pu i makutu, ara na Haki Te Whakaariki, no te mea i matauria hoki he taugata kino atu ia i nga tangata katoa o tenei motu, e piro ana ia kainga ia kainga, ko te piro tenei, e mate ana nga tangata o nga kainga katoa i a ia. I mahara hoki ahau ki te kupu a Mohi i te 22 o nga upoko o Ekoruhe i mea ra ia, "Kei tohungia te wahine makutu; me whakamate nga tangata pena." Na konei i kitea ai taku he e nga iwi Maori e nga iwi Pakeha. Kia rongo koe, te mea ekore ai e tukua ki te whakawa, e kore e rite ki te hara o te tangata kohuru, no te mea kotahi anake te tangata e mate i te kohuru, hohoro tonu te hopu i a ia, ka mate ia hei utu mo te mea kotahi; tena ko te tangata makutu, kia tini nga tangata e mate i a ia te makutu ka tahi ka mate tona kotahi hei utu mo nga tupapaku kua maha. Kotahi te kino o te mate kohuru, pa ana te ringa a te tangata ka rere te toto, keia i meinga ai he tino hara nui; kahore he tangata hei hopu i te makutu. Mau e titiro mai ki taku whakaaro, he mea tika kia whakawakia te tangata pena. E pena ana to te Pakeha me ta teika e maunutia ana, e panga ana te rongoa whakamate ki roto ki te wai, ka whangainga ki te tangata ka mate. Me whaki tenei he ki te ao, no konei taku he. E kite ana ahau e mau ana i te nupepa taku he. Ko tenei tangata kua nui tana makutu; i mate ano te nuinga o taku kainga; ka peia mai i te Kawakawa, ka tae mai ki te kainga o Parihoro, tokowha i mate o reira; ka peia i reira ka haere ki Hauraki ko Paora te Putu; ka ora a Paora, ko te wahine i mate. Ko te Waiparu tetahi.

page 73

Ka hoki ake ki te Kawakawa, ka tokotoru nga tangata i mate. ko taku tuakaua te tuawha. E toru whakawakanga mona kia whakamutua tana mahi makutu, kahore ia i rongo, kahore i whakaae mai "Ae, me whakamutu."kihai ia i pera me Haimona, imiharo katoa ra te iwi o Hamaria ki a ia; a no te kitenga i a Piripi, ka rongo i tana kauwhau, ka whakarerea tana mahi kino. Kia pera ano aianei, e Te Makarini, me whakarere tenei mea tuKu mai e o matou matua, kia rite ai i a matou te Ture. Kia rongo mai koe. Ka tomo au ki te Kuini. Ko te kara i whakaturia e ahau e Ngapuhi, ko te pihi whenua i tukua e ahau, he whakapainga ena noku ki te Kuini.

Kei runga ko Te Makarini: I tu ano a Maihi i mua i runga i te mahi o te Kai-whakawa. Ka tu i a ia te kara, kua tukua e ia te pihi whenua ki te Kawanatanga. Ka rongo te Kawana ka whakaae ia kia mate te tangata i kiia nana i makutu tana tuakana, ka mea te Kawana kia whakamutua tana mahi whakawa. Otira kia rongo mai. koutou, i penei ano o matou tupuna. i mua, i whakapono ki te mahi makutu. E rua rau pea nga tau kua pahure i to ratou mahinga i taua mahi kuware. He tini nga tangata i mate i runga i te whakawa he, i meinga he hunga makutu. I nui haere ano ki nga wahi i tawahi atu o Ingarani, whiti ana ano ki Amerika, mate ana te tangata mo taua mea. Otira ka nui haere te whakapono ka ngaro te kahanga o te makutu; ka whakaaro nga tangata kia whakarerea te whakapono ki te atua kikokiko, kia tahuri ki te Atua o te Rangi. Kua rongo ra tatou i te korero a Maihi Paraone. I he ia ki runga ki tena taha. Ehara i te he hou, no namata auo, a tenei te mau nei ano. Kui mea te Kawana heoi tana whiu i a Maihi Paraone mo tana he. Ko tenei, me whakamutu ano hoki e tatou te korero mo tena, me te mahi taunu ano hoki i a ia. Kua whakina nei hoki e ia tana he.

Taiapo, (Ngatiwhakaue.) Maketn: Ko te wahi tenei i whakaarohia e ahau, he mokemoke no tenei runanga, kihai i wheneikia, i runangatia nga taone ki Peowhairangi, kahore i wheneikia ki Poneke, kahore ano hoki i wheneikia ki a Te Rangitake, no konei au i mea ai ko te wha, ko te rima tenei o aku hokinga mai ki a koutou: ko taku korero i haere mai ai au he Pakeha kia noho ki to matou whenua. E te runanga nei me Whakaae taku korero. Ma koutou ma te runanga e titiro, kei runga tenei i te Ture o te Kuini. Ko Te Hoterene te tuatahi, ka karangatia matou he tangata kino, he tohe no page 74 matou ki te whawhai. I ki matou ko ia na hei tangata pumau mo matou, kihai i porua hoki mai ana. Muri iho ko Te Uaimona ka tae mai ano; ka naomia ake i taku aroaro, i mea hoki ahau hei taonga ia maku. Muri iho ka whakaritea ko Te Mete hei Kai-whakawa mo nga he o taku kainga. Kahore he he i hoki mai ai nga Pakeha ki konei, kahore kau aku he. Kihai hoki i wheau, hoki noa mai ana ratou, mau ana ki hea whenua, hoki mai ana ko oku. Ko te Pikopo kei Ohinemutu, hei taonga tena mo taku matua mo Korokai. Kua toimaha au e noho nei, i te tawhainga mai i te Pakeha. E hara taku i te haere noa mai, na koutou na te Pakeha i karanga kia haere mai ki te keri kapia; kei runga ahau i tona oneone e noho ana. Ka tahi au ka kite i te he, ka mate oku tamariki, mate ana ki to aroaro: i kainga e te ikai te tawhainga mai kite Pakeha. No reira au ka whakaaro ai ki tetahi hoa moku hei kai tiaki i toku kainga: homai he Pakeha, kua ngawari hoki ahau; no Kuini tahi tatou. E whenei ana ahau, ka hoatu nei hoki e ahau toku whenua; kua ngaro oku ki to aroaro, ko to taonga tenei hei hokinga mai ki au; me tuku atu hoki e ahau te mea i toku ringa. Heoti nei ano nga tangata, ko Te Mutu, ko Tuki, ko Te Puehu, ma enei tangata e hoatu tetahi wahi ki to aroaro. E powhara ana au, na konei au i mea ai kia kotahi rau Pakeha e haere i au; he Pakeha hoki kei nga wahi katoa. Na konei au ka mea ai ki te tuku i tetahi pihi ki a koe. Me whakaae mai ano hoki tenei runanga ki taku kupu. Ka mutu taku.

Arama Karaka, (Te Uriohau,) Kaipara; E te runanga katoa, kia ronge mai koutou; i roto i era ra he ngakau hurihuri he ngakau rapurapu. E ora ranei, e mate ranei; ko te ra tenei i whakapuakina mai e te Kawana. He iti ahau, otira ka kainga tenei kai, ara nga ture nei, e ahau. E kore au e mea he au tenei. Ka tahi tatou ka ora, kahore he ngakau ohooho i roto i a tatou. Kua kotahi enei iwi e rua, te Pakeha me te Maori. Tenei tetahi o aku whakaaro mo te kupu a Maihi Paraone kia tomo o runga tangata ki o raro tangata. Inaianei ko taku whakaaro tenei, kia rongo mai koe e Te Makarini; ki te poka te he ki raro nei ma te Kawana e tuhituhi ki o runga tangata kia haere mai ki te whakatika i tenei he; ka he runga, ma e page 75 raro tangata e whakatika. Koia tenei kei ta Maihi Paraone e ki nei kia whakarerea nga mahi kuware; me whakaoti ano tenei, kei noho nga tangata o raro i runga i te he. Ko aku whakaaro kei nga ture o te Kuini, kei nga ture o te Atua. No nga tangata o Kaipara tenei korero, ina hoki no Kaipara tenei runanga i hapainga inanahi. Maku ano e mea e tika ana te korero o te Waiatua (Taiapo); ma tatou katoa e whakaae he Pakeha kia noho ki Rotorua, hei kai tiaki mo reira kei ohooho nga tangata. Tenei hoki tetahi: ko nga whenua kua hokona ki te Pakeha, kua puta mai etahi o nga utu, e toe atu ana ano etahi ki te Pakeha; engari me wkakaputa nga toenga kei tupu te pouri i roto i te ngakau o taua tangata, ka whakaputa i te he. Heoiano ka pumau aku korero. He oati tenei noku ki te aroaro ou e te Kawanatanga, o te Atua ano hoki. Tenei ano taku kupu. E mea ana te whakaaro o te runaoga nei, ka hiahia te tangata ki te hoko i tona pihi, me waiho ki runga ki to te Pakeha tikanga kei he. Ma koutou e whakaaro, kia rua kia toru marama e pena ana. He tupato tenei naku kei tupu te he.

Ngahuruhuru, (Ngatiwhakaue,) Maketu: Kahore he korero ma koutou, maku anake e korero. Kahore he okiokinga moku ki runga ki te Kuini. Me homai tetahi Pakeha hei whakawhirinakitanga moku ki runga ki te Ture o te Kuini. Korero ana nga iwi katoa. Ko wai te kai whakamohio i au? Kahore he kai whakamohio mo roto mo toka tinana. E mohio ana nga iwi katoa, ka tapahia i Moehau, a, Muranga, Maketu, haere tonu te Kaha, kahore kau he Pakeha. E tono ana ahau ki tetahi kai herehere moku. Akuanei ka mohio enei, ko ahau ka noho kuware tonu. Na konei au ka mea ki tetahi kai tiaki moku. Ko Maketu te whenua mo te Pakeha, ko Tauranga te whenua mo te Pakeha. Ka tukua e ahau, e Tomika, e Te Mutu. Mehemea ko Taraia tenei ka whakahua ano ahau ki Katikati; ko tenei ka waiho i Maketu kei raruraru. Ka tukua ki a koutou ko Maketu; ka tukua, kia tomo atu ai au ki te Kuini. Kahore he tangata i tua atu hei ae kau mai.

page 76

Winiata Pekamu Tohi Te Ururangi, (Ngatiwhakaue,) Rotorua: Kia tika te whakahaere, no te mea ma koutou e titiro te he o tenei tangata ka tuku nei i te whenua ki te Pakeha. Rua whakaaetia hoki he Pakeha ki Maketu. Kahore i runangatia nga whenua katoa ki te runanga o Niu Tirani, ka tahi te mea i runangatia ko tenei, ko te hoatutanga o Maketu. E whakarongo ana nga iwi katoa ki tenei tukunga, ka tika kia wheneitia; ka pa te he ki au ma te runanga e titiro. Ka mea ahau i whakaae Niu Tirani katoa. He kai pupuru ahau i runga i tekupu a Ngahuruhuru; heoi ano nga rangatira o te Arawa ko enei e noho nei. E hara i naianei taku tohe ki te Pakeha kia noho i au. Kua tukua nei e ahau taku whenua ki te Pakeha, na konei au i mea ai e noho ana nga tangata katoa i runga i te ture o te Kuini. Me whakatu ano hoki he kai whakarite ki nga wahi katoa. Ki te pa te he ki au, ma te runanga o Niu Tirani e whakatikatika.

Tamati Hapimana Wharehinaki, (Tapuika,) Maketu: Ko ta matou e whanga nei kia puta he kupu penei, E ki ana koe kia riro katoa atu te motu nei ki a koe. Ka tahi au ka mea ko taku tomokanga tenei ki a koe, ina hoki no tenei ra ka kiia ko Maketu to oneone; ko taku tupuna tena nana au i whakangote a tu noa nei au. E mea ana koe kia riro taku tupuna i a koe? Kei a koe ano te whakaaro: kia kotahi rau mano Pakeha hei noho i taku whenua kia kapi ai.

Tomika Tē Mutu, (Ngaiterangi,) Tauranga: Ka tika te korero a nga kaumutua. Ko Maketu i au i mua: inaianei i tenei whakatupuranga, i a ratou katoa. Otira e iri ana ano taku mana ki runga o Maketu. Ko tenei hoki, e korero ana matou katoa; ko au tenei ko ratou tenei. Kotahi te pukapuka ki au, ruku mai ana ahau i te moana, haere mate mai ana. Kahore au i whakaaro ki te mate. Kahore au e whakapono ki nga kupu o nga pukapuka kua" korerotia mai na; he horihori. I mahue aku taonga ki te kainga, haere mai ana au.; koia au e mea nei, kahore au e whakapono ki enei pu kapuka; kia kite ra ano oku kanohi, ka whakapono.

Ka whakatika a Te Makarini. ka mea, ko te Pukapuka inoi a nga rangatira o te runanga e tukua atu ana ki a Kawana. Ko tenei, page 77 me whaki nui te runanga i to raton whakaaro mo tenei tikanga kia whakatumauria.

Matene Te Whiwhi, (Ngatitoa,) Otaki: He korero taku mo te runanga. Ko tenei, me whakatumau. E mea ana ahau kia tuturn tonu. Tenei hoki tetahi kupu aku. E mea ana au na tatou tahi nga moni, ka tika hoki kia tnkua tahitia ki runga ki te taha Maori. Koia ahau i whakaaro ai kia tuturu tonu tenei runanga; inahoki ko tenei anake te mea hei whakatikatika i o tatou raruraru.

Tereanuku, (Ngatiwhakaue,)Rotorua: Kahore aku kupu whakahe. Ka ora taku ngakau, inahoki ka puta te kupu ki te kainga hei nohoanga mou. E mohio ana a Te Mete ki nga rohe, kei Kaikokopu, ka rere atu Kaituna, ka haere Pakotore.

Na Te Makarini: Me whakarongo tatou ki nga kupn o Te Amohau. E kore au e whakaae inaianei: engari ka tatari au kia whakaae koutou ana rongo koutou.i nga kupu o Te Amohau.

Parakaia Tararoa, (Tuhourangi,) Tarawera: Kahore he korero maku. Ma Te Arawa e mea ki te whenua. ka tika ano ki ta ratou. He mea pai. ki au. He ture toku i mua na taku tupuna na Rangitihi. He kiri hou tenei, kei reira taku tupuna; ahakoa he tangata hou ka mea au hei matua moku ake. Kahore he wahi ke atu moku; ko koe tonu hei matua moku.

Te Amohau. (Ngatiwhakaue,) Rotorua: Kahore he hokihokinga o tenei kupu. E pai ana te kupu a te runanga nei. E pono ana te kupu; kia pono hoki te whakaae a nga Pakeha. He kainga nui whakaharahara; kia mohio koutou ki nga rohe. Ka timata i Otairoa ka rere Wharekahu, ka rere Nohonoa, ka rere ta Waipumuka, ka rere Wharepohue, Ngaruapikiahu, ka rere Titirangi, kei Kaituna tera; ka haere i te awa, Te Kohekohe, To Kopua, Te Karaka, Te Paroa, Motaiparia, ka rere Otairoa, ka tutaki. Kia pono to whakaae; kia rua rau kia toru rau hei hokinga maku. Engari pea me tuku etahi ki Tauranga ki te wahapu tika.

Hemi Matini, (Ngatimahanga,) Whaingaroa: E marama ana tenei, e korerotia nuitia page 78 ana ki runga ki te runanga. Otira engari ano pea me korero anohoki ki Maketu; kei rite kau i konei, ka whakahengia e te nuinga.

Te Makarini Te Uhiniko, (Ngatiawa,) Te Awa-o-te-Atua: Whakarongo ki ta Te Whareheihei. E mea ana ano hoki au me kawe ki runga ki te oneone korero ai.

Wiremu Patene, (Ngaiterangi,) Tauranga: E Te Makarini, ka marama tenei whenua, ka tukua paitia ki a koe. Ko tenei kahore he he. Kahore he tangata ki te kainga, ina hoki ko te Whareheihei tenei te tu nei. Kahore hoki he mana ke, kei a Te Whareheihei te mana. Ka tika te tukunga atu o te whenua nei ki a koe. Kei te runanga te whakaaro inaianei mo tenei whenua.

Matene, (Ngatiwhakaue,) Rotorua: Ko nga iwi katoa kua whiwhi ki te Pakeha. Ka noho matou ki Piki Paria, tekau o matou i mate ki reira; ka reia atu ki Mangawhai, pa mate ano ki reira; no konei i puta ai te kupu kia hokona te whenua.

Mohi, (Ngatiwhakaue,) Rotorua: Taku i whakaaro ai ko nga kupu mo te tekau ma rua, ko te korero hoki mo nga taonga o te tangata mate kia waiho pai ai ana taonga ki ana tamariki. Ki te tamaiti ahua pai me waiho ki a ia, ki te kitea he tamaiti tutu te tuatahi me rapu ke atu tetahi tangata mona nga taonga. Ko taku hiahia tenei kia pumau tonu tenei runanga; kia iwi kotahi te Maori me te Pakeha. Ka muta au i konei.

Tamihana Te Rauparaha, (Ngatitoa.) Otaki: Kei Kapiti toku kainga, me toku rangatiratanga, he ahakoa me korero ano au i tetahi wahi mo te whenua o Ngatiwhakaue, ka tukua ki te Pakeha. He mea pai ano kia tukua to koutou whenua ki te Pakeha, kia whiwhi ai koutou ki nga painga o te Pakeha—ko ia iwi Maori me tona taone Pakeha.

Paora Tuhaere, (Ngatiwhatua,) Orakei: He tangata ke au, otira ko te mea i tu ai au ki runga he kite noku ko nga rangatira enei o Ngatiwhakaue, o Ngaiterangi, kua kotahi ta ratou korero. He mea whakarongo e ahau te tika o ta ratou kupu. I mua he tautotohe, ko tenei kua whakakotahi ratou ki te tuku i ta ratou whenua. E mea ana ahau ko o muri wahi me penei ano.

page 79

Tamihana Te Rauparaha: E hoa ana, e mea ana au me tohe tonu tatou kia whakatumautia tenei runanga, hei whakaatea i o tatou raruraru, hei tino whakakotahi i te Maori i te Pakeha. Otira, me korero koutou; kua rongo koutou ki taku.

Ihakara, (Ngatiraukawa.) Manawatu: Kua raugona e te runanga ena korero, heoi ra e pai ana; me hoki marire nga koroheke ki to ratou kainga, me whakamutu te korero mo te whenua.

Hukiki, (Ngatiraukawa,) Otaki: Ka whakaae an ki te korero a Ngatiwhakaue; kua whakakinoa au e toku iwi no te mea he tangata tuku whenua au. Ka timata te korero a Tohi i roto i te whare nei ka titiro matou ki te pai, ka nui te pai; ka tapoko ia ki to matou whare, ka pataiatuau, "He korero tuku whenua tau?" Ka ki mai, "Ae, ka tuku ahau i te whenua." Ka ki atu matou katoa, "Kia kaha ki te tohe ki tetahi Pakeha hei ooho mo te whenua." Ka ki mai ia, "Ka kaha au ki te korero." Ko tenei, ka whakaae ahau ki te korero o Ngatitutanekai, o Ngatiwhakaue.

Heoiano, ka whakatika a Te Makarini, ka whakaoti i nga korero: karangatia ana kia runanga ano a te Manei, a te 6 o nga ra o Akuhata, i te tekau o nga haora o te ata.

(Hei tera Karere te roanga o nga korero.)