.jpg)
Proceedings of of the Kohimarama Conference, Comprising Nos. 13 to 18 of the "Maori Messenger."
Nga mahi o te Runanga ki Kohimarama. — Manei, Akuhata 6, 1860
Nga mahi o te Runanga ki Kohimarama.
Manei, Akuhata 6, 1860.
Ka mea a Te Makarini:—
E nga rangatira o te Runanga. I nga ra o te wiki kua pahure nei i korerotia e koutou nga tikanga mo o koutou whenua. I tae mai ano ki a koutou te pukapuka a te Kawana mo o koutou whenua kia roherohea, to tenei hapu to tenei hapu, to tenei tangata to tenei tangata, kia tuturu ai. A, kua mea tana kupu kia horahia nuitia e koutou tenei korero, ana hoki atu koutou ki o koutou hapu, kia rapua e koutou tetahi ara e takoto marama ai.
Kua tae mai hoki tetahi pukapuka mo. runga i te Huri-whakauru (he Pakeha he Maori) mo nga whakawa kohuru, kia tu ai he Maori hei titiro i te tika i te he, ana whakawakia te he o te tangata Maori.
Kua tukua mai hoki hei hurihuri ma koutou nga Ture i tuhituhia e to koutou hoa pai, e Te Matenga, te tino Kai-whakawa tuatahi o Niu Tirani. Ko tana i whakaaro ai he whakatakoto tenei i etahi tikanga marama mo nga kainga Maori e matara atu ana i te Taone Pakeha hei whakakapi ia mo nga ritenga Maori.
Kua korerotia hoki ki a koutou nga tikanga i tupa ai te pakanga ki Taranaki.
Kua rite hoki te kupu a te Kawana kia whakamaramatia atu ki a koutou te tikanga o te Ture o Ingarani mo nga taonga o te tanga mate kia mahue pai ai. Ko tana hoki tenei i pai ai kia whakaaetia e koutou taua ture, tetahi atu tikanga pera ranei, e mutu ai a koutou kuraruraru e mau nei mo nga taonga, mo nga whenua ranei o te tangata mate.
Kua rongo hoki koutou ki nga tikanga o tenei mahi o te Kingi Maori kua korerotia nei, a, kua rapua atu a koutou whakaaro mo tena kia whakina nuitia mai. Kua takoto ta koutou kupu kia mau tonu te tikanga o te Runanga i nga tau katoa.
I tenei wiki he korero ke taku hei tirohanga ma koutou. Ko taku tenei i whakaaro ai, kia ata hurihurihia e koutou etahi tikanga e kake haere ai te pai ki o koutou kainga. E kore ranei e pai kia whakaturia tetahi rangatira ki ia takiwa hei tumuaki, ara, hei whakapuaki korero ki a te Kawana, hei pehi hoki i nga kino o te iwi? E hara tenei i te korero mo nga kainga Maori e patata ana ki nga taone Pakeha. Otira mo nga wahi e mamao atu ana i nga Whare-whakawa o te Pakeha. Me whakaaro hoki e koutou me kore ranei page 5 e pai kia waiho he Kai-whakawa Pakeha hei hoa mo o koutou Runanga hei mahi i nga he.
Me i konei a Mohi o Pukaki i tenei ra, ka whakahoki korero ahua mo ana. Otira kia tokomaha o Waikato ki te whakarongo ka tahi ahau ka utu i tana kupu.
[Ka karanga ake tetahi, "Kahore a Mohi i konei."]
E mea ana a Hauraki raua ko Waikato kia whakaritea tetahi Runanga motuhake mo ratou. Otira, ki taku, ko te Runanga tenei mo ratou, kia rangona ai a ratou whakaaro e nga rangatira katoa o nga wahi katoa o Niu Tiraoi; inahoki ko Taiaroa tenei no tera pito rawa o te motu. Otira he mate pea nana i pupuri atu a Hauraki: mehemea e hara i te mate e he ana ta ratou waiho ma nga Pakeha anake e karanga nga manuwhiri.
Mete Kingi. (Ngapoutama.) Whanganui: E Ma, ko to kupu tuatahi, ko te tekau ma rua, ara ko te whakawakanga mo te tangata e kohurutia ana; ko te rua o o kupu mo te tangata mate, mo nga taonga kia waiho ki ona tamariki; kahore ona tamariki ka waiho ki ona whanaunga. Kua oti tena kupu i a matou. Ko te tekau ma rua ka tahi matou ka rongo, nau na hoki i korero mai. Ko te tuatoru o o kupu mo te mahi ki Taranaki. Kahore au e mohio ki te whakaaro, mau tena; kei a korua ko te Kawana te whakaaro mo tena. Ko te tuawha ko te Kingi, waiho tena ki a koe te whakaaro. E ki ana Waikato, kei a ia ano te whakaaro mo te pai. Kei te whaiwhai atu au i runga i o kupu. Kua korerotia ta tenei he, me ta tera he. He wiki whakamutunga tenei mo te ko rero a te Runanga, koia au i whaiwhai atu ai ki ena kupu au, e Te Makarini.
Naku tenei kupu mo te tekau ma rua. Kua meinga tena hei mahi mo nga tangata. Maori. Tenei hoki tetahi kupu. Karangatia ana e Kawana Kerei, he Kai-whakawa. Ka mahi ano aua Kai-whakawa. Ko te rua tenei o nga tau i tu ai au hei Kai-whakawa, kahore ano au i kite i te tikanga mo taku mahi. Ko te tikanga tenei. E mahi ana te Pakeha me tona utu mahi ana au, kahore he utu. E mea ana au me whakatika tenei e koe. E kimi ana ahau i te tikanga o te tekau ma rua; whakaritea mai ano hoki e koe te tika nga mo te Kai-whakawa.
Tahana Turoa,(Patutokotoko,) Whanganui: E whai ana au ki te tikanga utu mai a Te Kawana i nga kupu o te Runanga nei. Kua meinga hoki me hoki tera tangata ki tona whare ki tona kainga mahi ai i nga tikanga page 6 mo te whenua. Kua puta ano hoki te kupu a Te Kawana kia whakaaturia nga Ture pai hei tikanga mo tatou. E whai ana ahau ki te whakaturanga o te pai puta noa i tenei motu. Ko tenei ko te rua o o kupu mo te tumuaki mo nga taha i te tuawhenua, e pai ana tena; me whakarite e te Runanga nei he tangata hei tumuaki mo nga kainga Maori, haunga ia ki nga wahi e patata ana ki te Pakeha. Ko to kupu tuatoru e ki ana ki te Kingi. Ki taku whakaaro kua rupeke mai nga rangatira o te motu nei. Kua meinga nei e koutou naku i whakatu te Kingi; e mea ana ahau na te ao katoa, na Niu Tirani. Ko te mahi ma nga tangatira Maori, me mahi kia tika te mahi. Ko te pai tenei ko nga Ture o te Kuini. E tahi ana tenei Runanga i te marae. Ka tahi ka mohio mai te tangata o waho he pai tenei. E mea ana ahau me mahi tonu au kia tupu ai te pai I roto i toku ngakau; kaua e wehewehea nga whakaaro, engari me mahi tonu.
Eruera Patuone, (Ngapuhi.) Awataha: Ka tahi ano au ka uru ki tenai mea ki te Runanga. Kia rongo mai koutou, e te Runanga nei. E pouri ana ahau ki te Runanga a Ngatimaru, a Waikato, e haere mai nei; i mea au, engari i a tatou ano i konei ka haere mai ratou. Na konei au i pouri ai ki te kupu a Ngatimaru, a Ngatipaoa, a Ngatitamatera, a Waikato. Mehemea i hiahia nga tangata o te Kingi kia haere mai ki tenei Runanga e noho nei tatou, ka nui te pai.
Naku ano te taha o tenei hui, naku a Kawana Hopihona i whakaae kia noho i uta. Mei kaua ia i noho ki uta kua he tenei motu, kua puta mai tetahi iwi ke ki te tango. Ka whati tetahi taha o Ngapuhi, ara a Manu ma, i taku whakaaetanga kia noho te Pakeha ki uta ki tenei motu. Koia tenei e nga iwi nei i piri ai au ki te Pakeha. He matenga nui toku i te rapunga utu mo te hanga e noho mai nei. Kia rongo koe, ko Ngapuhi, ko etahi ki te whakapai, ko etahi ki te whakakino ki te Pakeha. Ka mate ko te Pakeha i Ngapuhi, ko Te Mira, ka whakatika ano au ka mate ko Kirimahore. Ka mate ko Wharangi ka whakatika au, ko Matetakahia. Na ka murua ko Te Ropiha, ko Te Waiti, whakatika atu au, ko Kaeo. Ka tahuri ko Hararutu ki te moana, ka murua, ka titiro au ka rapu utu mo nga taonga, ka tahuna e ahau ko nga kai o Waireia. Ka tahuri a Paraki, ko Waihou te utu. Na, he muru, ko te Tuatara, ka mate ko Kahi hei utu mo taua hara. He kohuru na te Maori, he mea kopiro ki te wai ko ia ano te utu, Ka poka page 7 taku mokopuna ki tetahi hara mana. Ka mea au, ko wai te utu mo te hara, ko ia ano, e takoto mai i tua na. Ka mate ko Kororareka, ka tahi au ka piri ki a te Kuini, ka rongo koutou ka whawhai maua ko taku tamaiti. Ka riro nga paura o Kawana i Hauraki, ka titiro au ki nga rangatira o tenei kainga. Heoi ano, e piri tonu ana au ki te Pakeha.
Ko tenei hui o Hauraki, o Waikato, ka haere mai, waiho kia haere mai ana; ma wai hoki e whakarongo ana korero. ka riro nga iwi hei whakarongo. E mahara ana au ki te kupu a Porokoru, i mea ra, "Ahakoa kotahi taku wai ko Waikato, ma taku ringa e kapu te kiri whero, te kiri ma;" na konei au i mea ai ko au pea tenei, ina hoki kahore he iwi ke e tomo penei ana me au ki te iwi Pakeha. Heoi ano taku.
Wiremu Nero Te Awaitaia, (Ngatimahanga,) Whaingaroa: Kaua e takahi nga waewae ki taku korero. E hara i te tino mohio ki nga Ture o te Pakeha ahau e korero atu nei. Taku whakaae ki te korero a Eru Patuone, ka nui te tika. E ahuareka ana ahau, e koro, ki to korero. He pono, i a koe ano te take; me to kupu whakamutunga, e pono ana. E pera ana nga iwi katoa me tau.
E tika ana nga kupu a te Kawana mo nga whenua. E tika ana kia hoki ia tangata ki tona wahi, whakaaro marie ai: tena ano pea nga tangata e riri ki tena tikanga. E hara ra taku i te mea mo tau e Tohi, engari mo nga whenua katoa. Whakaae ana pea tatou, tena ano nga mea whakahe, kei te kainga; kei whiua kautia, na te Pakeha te he.
Ko te kupu mo te tekau ma rua e tika ana. I whakaritea ano e te Atua nga tumuaki mo Iharaira. Na Ihowa tenei tikanga a tae noa mai ki naianei. E hara i te Kawana engari no te Atua; otiia ko te kai whakatikatika inaianei; ko ia hei whakarite i nga tangata kia tu hei Kai-whakawa mo Niu Tirani, hei pehi mo te he o ia iwi o ia iwi. E kore e pai kia haere mai tena tangata hei whakawa i nga he o tenei iwi; engari me whiriwhiri ano ki nga rangatira page 8 o taua iwi. Ko taku korero tenei kei taku paihere rakau He ritenga na te matua e ako ana ki ana tamariki tokowhitu. Ka tupu ana tamariki e whitu, ka heke te matua ki te mate; ka whakaaro ia, Kahore he whakaaro o aku tamariki, kahore e mohio i muri i ahau. Ka ki atu ki ana tamariki, "Me ake au ka mate; haere mai ki toku aroaro." Ka tu aua tamariki.
Ka mau ia ki nga rakau e whitu, ka paiheretia ka hoatu ki to mua, ka ki atu "whatiia" Kahore i whati. Ka hoatu ki te tuarua, "Whatiia;" kahore i whati. Pena tonu ki te tuatoru tae noa ki te tuawhitu. Kihai i whati, e kaha ana, e paihere ana hoki. Ka tahi ka takitahitia nga rakau, hoatu ana ki tenei ki tera: kihai i maro, whati katoa aua rakau e whitu. Ka mea ano te matua, "Paiherea; kahore e whati." Ka whakaritea e ahau tenei ki te Maori ki te Pakeha, e kore e ahei te wehe; ki te wehea ka whatiwhati noa, e kore e mau, ngakongako kau. Maku e korero i te tikanga Kingi; e kore au e pupuri i tena tikanga. Ka pena ka whai i tena tikanga, ka he tenei motu, ka whati ona whakaaro. Ka kaha tenei Runanga, ka mate ano enei raruraru; no te mea ka peke katoa nga rangatira ki runga ki tenei mea noho ai; ka tupu ano he pai mo tatou. Ko taku tenei e mea atu nei. E Ngatitoa, e Whanganui, e Ngatiwhakaue, ma koutou tatou e pupu mai kia okioki ai o tatou wairua me o tatou tinana ki runga i te ture. E kore au e mea atu: "To he e te Kawana, to he e te Pakeha:" engari ma te tini o nga rangatira tena kupu. Mate ana a Potatau i runga i ta maua kupu pupuri i te Pakeha. Ma te Kawana ra tatou e paihere; kua matau ia ki te whakaaro i nga tikanga mo tatou. Me waiho ano hoki ma Te Waka Nene e paihere: e noho ana hoki ia ki runga ki te tikanga. Ko te Kawanatanga ano hoki tetahi hei paihere i a tatou. Hei aha te he ai te ao? Ko tatou me noho i runga i te pai. Ko te take o taku rakau ko te kupu e mea ra "ko koe e Hura e whakamamoemititia nei e o tuakana: he kuao raiona a Hura, e kore e riro ke te hepeta o Hura; me te kai whakatakoto tikanga o roto o ona waewae." Ka tu tatou ki runga ki tenei Karaipiture ka tu ano tatou. E whenei ana tenei kupu me te kowhatu e whiua ana ki waenganui i a tatou.
page 9Tamihana Te Rauparaha, (Ngatitoa,) Otaki: Kia korero au i aku whakaaro; kia rongo mai koutou, e te Runanga rangatira, kia whakahaerea ake nga tikanga mo te tekau ma rua; kia whakatuturutia hoki taua kupu. E mea ana ahan me whakaae tatou katoa ki runga ki tenei kia ata marama ai, kia kaua e pokaia ketia he tikanga ke atu. Engari kia whakatuturutia tenei korero mo te tekau ma rua, kia whakaae katoa mai koutou. Engari waiho ma te Kawana e whiriwhiri nga tangata tokoono hei hoa mo nga Pakeha ki tena mahi. E hara i te korero ngutu kau enei e korerotia nei, engari no roto no te ngakau. Me whakaae kia tuhia tetahi pukapuka whakatumau mo tenei tekau ma rua. Kaua e haea mai enei ture; ko te oranga tenei mo tatou. E korerotia mai nei e Te Makarini, hei painga mo tenei motu mo Niu Tirani.
Ko tetahi kupu mo nga taonga o te tangata mate; kei te matua ano te whakaaro ki ana taonga kia wehea ki ana tamariki ki tana wahine ranei i muri i a ia; kia waiho ma nga tangata i whakaritea e te Kawana e tiaki nga tikanga a taua tangata, e tuhituhi hoki kia pumau ai; mo te tae rawa mai o tetahi tangata ki te pokanoa e kore e taea e ia te pokanoa, te tango ki aua taonga, no te mea hei runga i te ture o Ingarani, ara o te iwi raugatira nei o te Pakeha. Tenei hoki tetahi tikanga mo te whenua; ko te wahi hoki tenei e mau nei nga he o tatou o te tangata Maori, engari me whakarite kia wehewehea nga wahi ki ia tangata ki ia tangata, kia mutu ai te raruraru. Ko te tikanga i tika ai, i mau ai tenei korero, i pono ai, koia tenei, he mea ata tuhituhi ki te pukapuka hei titiro mo nga Pakeha o Ingarani, mo nga.Pakeha o te ao katoa, hei oha hoki ki o tatatou uri i muri i a tatou.
Ko tetahi tikanga hoki, kia whakamutua rawatia nga makutu, kia whakapono ki te Atua Nui o te rangi; me tanu rawa te makutu kia ngaro inaianei, kaua hoki e whakapononga ki te Atua Maori, E mea ana au e tika ana tenei kupu mo te Kai-whakawa. Pakeha kia waiho ano ia hei upoko mo tatou i nga wahi e matara atu ana i te Pakeha. E kite ana au e kore e tika nga korero a nga Kai-whakawa Maori.
Hei aha te korero mo te Kingi i whaakaawhia ai? He mea tika ano kia whakahengia taua mahi Kingi a Waikato, e mahi mai na i te taha whakarunga atu o Akarana.Koia hoki te kupu a Te Makarini, kua tae mai nei a Taiaroa, te tangata o tera motu, o page 10 te Waipounamu. Ko nga tangata o Waikato, o Hauraki, o nga wahi tutata, he aha ratou te haere mai ai? Ko tenei, ka mutu ano ta matou mahi, ka whiwhi ano ki ta matou taonga i pai ai, i kawea mai ai matou ki tenei wahi, heoi ano ka hoki matou: waiho ano tana mahi, ta nga tangata o Hauraki, o Waikato, ma ratou ano e mahi. E tika ana nga korero a Eru raua ko tana tuakana; e marama ana o raua whakaaro, otira he Pakeha ano raua. Hei aha tenei Kingi mo tatou? He mahi tamariki, he "humbug"! E tika ano te kupu a Te Awaitaia e kore e whati te rakau pupu. Ka whai tatou he tikanga ke, ka ahua he ano. Ki te he to-koutou titiro ki taku kupu, whakahengia mai.
Taku whakaaro ki Taranaki. E pouri ana te ngakau mo te mau tonu o tenei kino. Me pehea ra e marama ai? Me rapu mai e koutou he tikanga e marama ai. Engari koutou e mohio ana ki taua kainga, ko au kahore ano au i kite.
Tera ano pea tatou e kite i a tatou a enei tau e haere ake nei; ko tenei. ka hoki tatou ki o taou kainga me haere tonu tatou i runga i nga tikanga o te Pakeha; me hanga i nga whare Pakeha, me whangai hipi, me whangai kau, me whakarite i etahi taone Maori kia rite ki nga taone o nga Pakeha, me aha me aha. Tenei hoki taku korero mo te Meera, ara mo te whare takotoranga pukapuka ki Otaki; ko au e mea aua ma te Maori e mahi.
Ko te tuarua o aku kupu, ko tenei, kia whakaritea etahi tangata Maori hei mar hia, ara, hei tiaki kau, hei arai atu i te kino; e hiahia ana ahau kia whakauru ano te Maori ki tena tikanga kia tika ai te whakahua ki te wkakakotahitanga o te Pakeha o te tangata Maori; ma kouton ra tena e whakaaro mai, e whakatika mai. Ko te tuatoru tenei; ko te pa hoia mo Heretaunga i Poneke. E mea ana ahau kia kaua e hanga, kei whakaoho i etahi tangata kino, no te mea kahore hoki he whawhai ki reira. Engari me whakatu he Maori hei marihia ki reira.
Paraone, (Te Uriohau.) Kaipara: Poka pu taku korero ki a koe i runga i to kupu e mea na me hui tera tangata me tera tangata ki runga ki tona whenua korero ai. Kei mea koe e pai, e oti i te kupu kau. E he page 11 ano tenei, kua kite hoki koe. Engari e tika ana kia korero i runga i te ture, ko te ture hei whakamarama. Kua tomo hoki au' ki te Kuini, ki te Kawanatanga. He kupu pono tenei naku, na Ngatiwhatua, no namata. "Ka kiia te tangata kia ora, ora rawa." Me tenei kia rongo mai koe. E kore au e tae ki te kino i enei ra e takoto ake nei. Me titiro hoki o koutou kanohi ki te mahi a Te Tirarau raua ko Paikea. Waihoki me taku, kia ahu atu au ki a te Kawana ki toku matua. Ka tika te kupu a Eru Patuone e mea na, Ka whakahua ano ahau ki te whakanohoanga o te Pakeha, e Te Kawau, e Te Tinana, ki Karangahape. Eke ana Kawana Hopihona ki Peowhairangi, ko Kapene Haimona ki Kaipara, ka mea te iwi, "E! ka riro te whenua." Ka mea te Tinana, "Kaore, tukua mai hei hoa moku." I tawahi ano te Pakeha, ka moea e toku tohunga, e Titahi, nana te hari nei. Ka hari koia au i taku hari. [Ka puta i konei te hari.]
Manuka, (Ngatiwhatua,) Kaipara: E hoa, e te Makarini. Tena koe. Whare kuru mai koe. Kahore he rerenga ketanga, ko te rangi ano tena o te korero, ko te aroha, ko te pumau ki te ture Kuini. Kia rongo mai koe, ko toku hoa pumau tena, ko te Kuini, ko te Kawann, ake ake. "Kua [unclear: tutaki] te mahi tohu me te whakapono."
Makarini Te Uhiniko, (Ngatiawa.) Te Awa-a-te-Atua: He painga noku ki te korero a Te Awaitaia, a Tamihana, i tu ai au ki runga, e whakahaere nei i ia ra, i ia ra. He mea nui tenei, tango ake ano raua ko taua tikanga nui. No konei au i mea ai kia kaha ta raua tikanga. Ko wai ka mohio ki a tatou e runanga nei i roto i te whare nei; ta te mea hoki e mau tonu ana nga parahanga a Uenuku kai-tangata. No reira au i whakatika ai ki te pupu rakau a Te Awaitaia. E Te Makarini, ko te tekau ma rua nei ano taku korero e mea nei kia marama.
Ka ki a Te Makarini: E hara hoki tenei i te korero mo te tekau ma rua; he korero tenei mo nga tikanga whakahaere whakawa ki nga kainga i tawhiti atu i te taone Pakeha.
Ka korero ano a Te Makarini (Te Uhiniko): Tenei e te Makarini, me wkakahoki tenei ki te kainga. Ko te taha ki nga ha whe-kaihe, ta te mea he takawaenga ia no nga Maori no nga Pakeha. E penei ana ratou me te manu e tau aua ki te tahuna, ka paria page 12 e te tai ka rere noa. Kia whakatikaia tenei e to tatou runanga, no te mea he taha ia no tatou no nga Maori; me aroba ano tatou ki te taha ki a tatou. Me whakaatu he pihi, i te whenua o oua tupuna o tona matua wahine; kei riro te whenua i te tangata ke, ka waiho tona uri kia rere noa ana.
Wiremu Patene, (Ngaiterangi,) Tauranga: Whakarongo mai e nga rangatira o te runanga. E rua aku kupu, mo ta Te Makarini e mea mai na kia tu tetahi tangata hei tumuaki mo tatou. I te tau 1856 ka tukua mai o matou pukapuka ki tetahi kai whakamarama mo to matou kainga mo Tauranga. Haere mai ki te tau 1857, ka tukua mai ano a matou pukapuka, kihai i whakamana e te Kawana. E whawhai tonu ana, e haere ana nga pukapuka tae noa ki te tau 1858, ki tetahi tumuaki Pakeha mo matou: tae noa ki te tau 1859, ka puta ko Te Tatana i runga i te kupu a te Kawana; nana i whakaoti nga pakanga ki Tauranga. Inaianei, i te tau 1860, ka puta ko Te Karaka, ka tatu toku whakaaro, ka whiwhi au ki te kai whakamarama moku. Mea ana au koia nei hei tumuaki mo Tauranga, haere atu ki Maketu, ki Whakatane, ki Opotiki, ka ahu whakauta ki Tarawera, ki Rotorua, haere tonu atu ki Maungatautari—ahakoa he Kingi kei reira—no te mea e matara ana enei wahi i te Taone. Pumau tonu taku korero kia waiho ia hei tumuaki. Kua oti i a ia te whakaaro nga kai-whakarite i raro i ona waewae hei hoa mona. Kua whakaae ahau ki a Te Karaka hei tumuaki moku.
Ka tu a Te Makarini, ka mea: E nga rangatira te Arawa, o Ngaiterangi, o Tuhourangi. E pai ana koutou ki ta Wiremu Patene, ara, ki te tikanga e korerotia nei mo Te Karaka?
Ka "Ae" te whakaminenga o Ngaiterangi, o Ngatihe, o te Arawa katoa.
Ka mea a Te Makarini: Heoi ra tena. ka rite. Ko tenei me tahuri tatou ki te whakarongo ki te kupu a Maihi Paraone.
Maihi Paraone Kawiti, (Ngapuhi,) Tokerau: Tenei ano taku kupu mo ta Te Makarini kua mea mai na kia whakaotia putia te mahi makutu. E hara i te mea kia puritia e tatou. Kua oti taua he i tenei runanga. He whaki tenei i taku he, he whakaae ano hoki kia whakamutua taua mahi kino. E whakapai ana ahau ki tetahi tumuaki Pakeha kia tu i roto i nga iwi Maori. E mea ana hoki ahau kia rua kia toru nga hoa Maori, kaua e mea kia takitahitia; ko enei tangata hei kai whakarite i tona kupu Kia kotahi ki Peowhairangi, kia kotahi ki page 13 Whangarei. Ko tenei ture hei oranga mo te tinana; ko te ture o te whakapono hei oranga mo te wairua. hei whakapai i a tatou ki te aroaro o te Atua. Heoi ano, e whakapai ana ahau ki nga whenua kia whakatikaia, kia pai ai, ake ake. Ma te runanga e mea mai, Amine!
Te Makarini: E tino whakaae ana ahau ki nga kupu a Maihi Paraone e whakahe aua ki tena ritenga kino, ki te makutu. Me tahuri nga rangatira katoa o tenei runanga ki te pehi i nga ritenga Maori, ko te makutu tetahi. Na, kei tu he kino pera me tenei e korerotia nei a mua ke atu. Me whakarere rawa nga ritenga o te pouritanga, me tahuri nui te Iwi Maori ki te Karakia ki te Atua pono o te Rangi.
Ihakara, (Ngatiraukawa,) Manawatu: E tama ma, e he tonu ana au ki tonei huihuinga, ko koutou pea e mohio ana ki tenei huihuinga. Ka patai atu au ki a koutou. He whakinga hara ranei tenei? E noho noa ana hoki au. Ko te ingoa o tenei runanga ka tahi au ka mohio. Mehemea ko te patunga tenei o nga hara kia mate, ka tahi au ka mohio ki to tatou runanga, he whakinga, he patunga hara. Kia mea ano au kia patai ki a koutou, e noho he ana hoki au. Kua huihui tatou ki te whaki, ki te patu i tenei tangata nui i te Hara? [Ae.] Ko te rangatira o te tangata koia nei ko ana whakaaro; ka tahi au ka mohio, ko tenei ka patua nga whakaaro kino kia mate. Ka tahi au ka haere i te kupu a Te Awaitaia. Huihui ana nga tangata ki Horano, whaki ai i a ratou hara; ko Horano ano hoki tenei, ka whaki nei tatou i a tatou hara. Ka ki atu a Hoani ki taua hunga, "Na te aha koutou i whakakite mai ki konei?" Ka ki mai, "Na te whakinga hara." I ki a Wiremu Nero ki ana rakau, pupu rawa. Ae, ka tika tena. Heoi ano te tangata nui ko te runanga. Na ko nga mea Maori, e te Makarini. E mea ana te Karaipiture, Patupatua nga mea kino, te moekino, te kohuru; ko taku tenei, patua hoki nga whakaaro rangatira, ka tika kia whakamokaitia te ngakau nei. Mehemea ka hoki au me te whakarangatira i toku whakaaro, ka hoki te tangata me te whakarangatira i tona whakaaro, ekore au e mohio i noho tatou ki Akarana.
page 14Tukihaumene, (Ngatiwhakaue,) Rotorua: Ka tika o kupu. Na, kia rongo mai koe ki taku oati tika; kia tika to oati. Kahore aku kupu ke atu ko te Kuini anake, ko te Kawana anake; kahore he kupu ke ake. Ahakoa mea te tangata he rangatira, e tika ana te kupu, e hara, ke kuri. Hei tumuaki a te Kuini mo tatou, ake, ake tonu atu! Ko taku kupu tenei.
Taiaroa, (Ngaitahu,) Otakou: Kahore he korero. Kotahi ano te mea i haere mai ai ahau. Kotahi tonu ano taku ko te Kuini. Nau au taonga, e Ngapuhi. Na Ilongi i tiki ki Iugarani, hoki mai ana ko te kahu mata, ko te pu. Kihai au i haere mai ki te Kingi: i haere mai au ki te Kuini; kahore aku kupu ke. Ma te Kingi ta te Kingi e mahi. Otira me Kingi katoa tatou e tu nei !
Ko te mutunga tenei o te korero: karangatia ana mo apopo ano korero ai.