Huihuinga o te kawana, o te Pirimia, o Mahuta me nga Rangatira o Waikato me etahi atu iwi Maori, i te Whare o te Kawana, i Akarana, 18 o Maehe, 1899.

Ko ia enei etahi o nga rangatira Maori i reira, Mahuta Tawhiao, Henare kaihau, M. H. R., Te Heuheu, Patara te Tuhi, Hori Kukutai, Wiremu karaka te Aho, Ngatete Karaka te Aho, Muru Paenga, Mita Karaka, Te Aka te Wharakura, Hori Herewini, Tahuna Herangi, Te Rawharitua, Tihi Rahi, Te Arai, Te Wheua, Te Puhi Titoko, Te Wherowhero, Hohua Ruihana, Te Tuata, Te Pakaru, Tomopo, Te Hohe, Nanaia, Tohikuru, me nga tamariki tokorua a Mahuta, ara, ko Taipu raua ko Tumate.

Te Kawana, the Earl of Ranfurly: E hoa ma, e Mahuta, me nga Rangatira e noho nei, tenei au ka mihi atu ki a koutou, ka karanga atu i a koutou, naumai, haere mai ki te Whare o te Kawana i Akarana nei. Ehara tenei i toku tino kainga, ka pa e noho ana ahau i toku ake kainga, katahi ka taea e au te whakarite o nga mahi katoa e tika ana hei whakatau i te manuhiri, ara, i ta koutou noho i konei. E rongo ana ahau tenei etahi putake e hiahia ana koutou kia korerotia e tatou i tenei ra, na reira i au ka powhiri atu nei i a koutou i tenei ra, tenei au ka mea atu ki a koutou, me korero katoa mai o koutou hiahia, kaua e puritia, kaua e hopohopo. A taro ake nei maku e whakahoki atu a koutou korero.

Mahuta: Tena koe, e te Kawana, kua powhiri mai nei i a matou ki to whare. Naumai e te Kawana. Naumai koe te mangai me te kanohi o te Kuini. Naumai koe, te takotoranga o nga kupu, te kai-pupuri i te mana; naumai ki tenei Motu, ki Aotearoa! Ka nui toku koa i toku kitenga i a koe i tenei ra. Ka whai tonu au i nga kupu a oku tupuna me a ratou tikanga; naumai. Ka tupono ki nga huihuinga penei me tenei kaore he kupu ke atu maku, ko nga kupu anake ko nga mihi anake a oku tupuna. Ka nui toku koa i toku kitenga i a koe i tenei ra, ma tenei hoki e tino mau ai te here o te pai me te rongomau ki a te Kuini. I nga ra e ora ana taku matua i haere ia ki Ingarangi, a tona taenga ki reira hoatu ana tana kupu ki a te Kuini. Whakahokia mai ana taua kupu ki konei, a tenei e takoto nei i roto i te whare o nga rangatira. Tena koe, te mangai o to tatou whaea o te Kuini. He nui atu te koa o toku ngakau i tenei ra. Naumai e te Kawana; naumai e nga Minita; naumai koutou te iwi kua whiwhi i te matauranga. Kia ora te Kawana. Kia ora te Kawanatanga me nga Minita.

Te Pirimia: Ka maha nga ra e whanga ana ahau e hiahia ana ahau kia tu tenei huinga o tatou. He maha nga take i ara hei whakaroa i te ra e kite ai a Mahuta me ona hoa rangatira i te mangai o te Kuini, a tenei ano etahi tangata i ki e kore rawa tenei huihuinga e tu. Ki taku mohio hei painga tenei huihuinga mo nga iwi e rua. Kua mahea atu i naianei nga awangawangatanga o te ngakau. Kua rongo atu au i nga kupu a Mahuta, i ana mihi ki te Kawana, ki te mangai o te Kuini. Rekareka ana aku taringa, pai ana te pa mai o te rangi ki au, i au e whakarongo atu ana ki te peene a Mahuta e whakatangitangi mai ana "E te Atua tohungia te Kuini." I koa ahau i taku rongonga atu i a Mahuta e korero ana i tae tona matua, a Tawhiao, ki Ingarangi kia kite i te Kuini. Ka nui te koa oku me te iwi katoa e noho nei mo te taenga mai o te tama a Tawhiao i tenei ra kia kite i te Kawana, i te mangai o te Kuini, ki te whakaputa i ana kupu mihi mo te Kuini. He tika tonu, kua rongo hoki ahau ki te Kawana, ka nui te whakaaro tonu o te Kuini ki te iwi Maori, a ko tona hiahia kia tika te page 56whakahaere i a ratou, kia ora tonu ai ratou hei painga mo tenei koroni. Kaati ake tenei. Ma te Kawana, i runga i tona ahua e tu nei hei mangai mo te Kuini, e whakapuaki ona whakaaro ki nga rangatira e noho nei. Kia mutu tana, ma matou, ma matou, ma nga Kai-tohutohu i te Kawana, e ata whiriwhiri e ata whakatakoto atu nga tikanga. Tena koe, e Mahuta, e Henare Kaihau, me nga rangatira e noho nei i konei i tenei ra. Ma te Matua Pai i te Rangi koutou e manaaki ki nga painga katoa o te ao, a e arataki a tatou mahi i tenei huihuinga o tatou i tenei ra kia tupu ai hei painga mo nga iwi e rua.

Te Kawana: E Mahuta, me nga rangatira o te iwi Maori e noho nei, tena koutou. Ko toku hiahia me timata he tikanga hou i roto i a tatou i tenei ra, e tino u ai e tino kaha ai te aroha o tetahi ki tetahi o nga iwi e noho tahi nei i runga i enei motu, ano he tuakana he teina. Kua korero ake nei taku Pirimia ki a koutou tera e hoatu he taima ki a koutou hei whakatakotoranga atu ma koutou ki tona aroaro i nga putake e hiahiatia ana e koutou kia korerotia. E mohio ana ahau e tino ngakaunui ana ia ki te whakahaere i nga ture e whiwhi ai te iwi Maori i te mea tika. E mohio ana ahau e tino hiahia ana ia kia tau o koutou whakaaro ki runga ki nga mahi e taea ana hei painga mo koutou, engari ko aua mahi ma te Paremete anake e whakahaere e whakamana, a he mema ano o koutou kei reira hei mangai mo koutou. Ki toku ake whakaaro, kaore ia e kore te ata whiriwhiri, te ata whakahaere tika i nga take katoa tera e whakatakotoria e koutou ki tona aroaro, a ko o koutou hiahia e taea ana te whakarite kaore e kore te whakatutukitia e ia. Ko te Paremete te mana kei runga ake i oku Minita, a ko au te takawaenga kei mua i a ratou me te Kuini e noho ana. Kei te tino whakaaro te Kuini ki to koutou iwi, a ko tona hiahia me whakaatu katoa ki a ia nga mahi katoa e pa ana ki a koutou. Koia tena te mahi kua whakaritea e au hei mahi maku, he whakaatu atu ki te Kuini i nga mea e pa ana ki a koutou, a koia tena te take i haereere ai au ki te tirotiro i nga wahi katoa o te Motu nei e nohoia nuitia ana e te Maori. Kua tae au ki nga huihuinga nunui o te iwi Maori e taea ana e au, pera me te hui ki Hehitingi, ki Waitangi, ko te tohu tena o toku ngakaanui ki te tiaki kei pa he mate ki a koutou. Ko toku hiahia kia mau tonu te aroha i waenganui i te Pakeha me te Maori. Kei te tuwhera nga mahi Kawanatanga ki o koutou taitamariki tane. Kei te uru etahi o to koutou iwi ki nga mahi whakahaere e tupu ai te koroni, a ko toku hiahia tena, kia pena tonu te ahua, kia tokomaha noa atu te iwi Maori e uru ki era tu mahi, kia ai ai ratou me o ratou hoa Pakeha hei whakapiki rawa atu i te tupu o te koroni kia hipa rawa atu tona ora i to naianei ahua. Hei kupu whakamutunga, me ki ake ano au, ka nui toku koa mo te taenga mai o Mahuta me ona hoa rangatira ki konei i tenei ra. Kei enei ra tata e haere ake nei, ko taku hiahia me tae au ki to koutou takiwa kia kite i to koutou iwi. Ko toku hiahia, i te wa e hoho ana ahau i konei hei mangai mo te Kuini, me tae au kia kite i nga takiwa Maori katoa o roto i te koroni nei, kia kite ai au kia mohio ai au ki o koutou rangatira katoa.

Henare Kaihau, M.H.R.: He torutoru nei aku kupu i naianei. Ko nga mihi katoa ko nga kupu katoa me nga minamina katoa o nga iwi, e tu nei o ratou rangatira i konei, kua poto katoa atu i nga korero a Mahuta i a ia i tu ake nei ki te mihi atu ki a koe. Ka nui toku koa i te mea kua kite korua ko Mahutu i a korua i tenei ra ki konei. Kua mene katoa atu nga kupu e taea ana e te waha tangata te korero e u ai te aroha, na reira kaore he tikanga e roa ai aku korero. Heoi ka nui toku koa kua kite koutou, te Kawana me nga Minita, i a Mahuta i tenei ra, a kua takoto nga kupu hei kimi tikanga e pai ake ai nga whakahaere i nga wa e haere ake nei.

Te Pirimia: E tu ake ana ahau ki te whakamoemiti atu ki a Henare Kaihau, M.H.R., mo tona kaha ki te whakahaere i nga tikanga i huihui mai ai enei rangatira ki konei i tenei ra kia kite i te Kawana. I ki etahi tangata e kore rawa tenei huihui e tu; otira i te mea kua puta te kupu a Mahuta me ona hoa rangatira ka tae mai ratou ki konei, na reira mohio ana ahau e kore e hapa tenei huihuinga o tatou. I nga ra o mua kaore te rangatira Maori e takahi i tana kupu, waihoki i tenei ra kei te mau tonu taua tikanga. Tenei tatou kua huihui ki konei i tenei ra, a e tino mohio ana ahau he pai tona hua e puta. Ka nui toku koa i taku ronganga atu i te Kawana e korero ana ka tae ia ki Waikato kia kite i to koutou kainga, kia kite ai kia mohio ai ia ki era o koutou kaore i tae mai ki konei i tenei ra. Na Mahuta te kupu ki te Kawana kia haere atu kia kite i tona iwi, engari na nga raruraru o te Kawana ki etahi atu mahi i whakahapa taua kupu, i kore ai te Kawana e tae kia kite i nga iwi Maori o Waikato. He kupu ke tenei. Ka whakawhetai atu ahau ki a Te Kereama (Mr. W. A. Graham) me Te Hinikera (Mr. St. Clair) mo to raua kaha ki te whakahaere i nga tikanga i huihui ai tatou i tenei ra. Ma koutou, e nga rangatira i pae nei, e kawe atu taku kupu ki a Taingakawa, ara, ka nui toku pouri mo tona korenga kaore i tae mai ki konei i tenei ra, i runga i te paanga o te mate ki tona tinana. Otira, tenei au e tumanako atu nei kia tere tona ora ake i tona mate.

Ka mutu nga whai-korero, katahi ka tomo te iwi ra, e toru tekau pea ratou, he rangatira anake, ki roto ki te whare o te Kawana. Ka tu ko Mahuta, ka karanga kia whakanuia a te Kuini, ara, kia inumia nga karaihe. Ka mutu tera ka riro ma Henare Kaihau e karanga kia whakanuia a te Kawana, ara, kia inumia nga karaihe.

Katahi ka tu atu ko te Kawana ka whakahau kia whakanuia a Mahuta, ara, kia inumia nga karaihe. Ka mutu tera.

Ka tu a Mahuta ki te whakahoki i ta te Kawana, a ka tapiritia atu te kupu, ahakoa baere atu te Kawana i Niu Tireni e kore rawa ia e wareware i te iwi Maori.

Henare Kaihou, M.H.R.: Kua mutu nga korero e tika ana hei korero ki konei, engari e hiahia ana matou kia whakaritea e te Pirimia he taima hei kitenga mo nga rangatira Maori i a ia, i te mea page break

[gap — reason: illegible]
The Meeting between His Excellency the Governor, the Premier, and Mahuta with other Chiefs of the Waikato Tribe, at Government House, Auckland, 18th March, 1899.
Captain Wellesley, A.D.C.
Hon. J. Carroll, Member of Executive Council Representing the Native Race.
W. Crow, Private Secretary to the Premier.
Captain Alexander, Private Secretary to His Excellency the Governor.
Rt. Hon. R. J. Seddon, Premier and Native Minister.
His Excellency the Governor (the Earl of Ranfurly).
Colonel Penton, R. A., Commander of the N.Z. Force.
Te tutakitanga o te Kawana raua ko te Pirimia, ki a Mahuta ratou ko etahi o nga Rangatira o te iwi o waikato ki te Whare o te Kawana, Akarana, 18 o Mache, 1899.

page break page 57ko ia te upoko o te Kawanatanga. He mea no matou kia korerorero tahi matou mo nga mea o pa ana ki to iwi Maori.

Te Pirimia: I te mea e mohio ana ahau i ata haere mai koutou kia kite i au, me whakarite ko te rua karaka i tenei ra hei kitenga mo tatou.