Ko Te Kawana I Roto I Tona Kaunihera.

Notemea i runga i nga tikanga o "Te Ture Taone Maori, 1895" (ka kiia i muri ake nei ko "taua Ture") i meingatia hei Ture ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te whakatakoto huarahi whakahaere i runga i tana e mahara ai he tika hei whakatuturu i te tikanga e mahia ai tetahi mea kua kiia e taua Ture kia mahia, otira nga ritenga katoa ia e tino mana ai nga tikanga katoa o taua Ture; a ko aua huarahi whakahaere me whakatakoto i reira tonu ki te aroaro o nga Whare e rua o te Paremete, mehemea e noho huihui ana i taua wa, a mehemea kaore i te noho huihui i roto i nga ra e rua tekau ma tahi i muri iho i te huihuinga o te Paremete, a ko aua huarahi whakahaere, ki te whakahengia e tetahi o aua Whare, heoi kua kore e mana e whai-tikanga ranei aua mea:

No reira, i runga i te whakahaerenga o nga mana kua whakataua nei e taua Ture ki ahau mo nga tikanga katoa kua kiia ake nei, tenei ahau, a David, Earl of Glasgow, te Kawana o te Koroni o Niu Tireni, i runga i te kupu tohutohu, kupu whakaae hoki o te Kaunihera Whiriwhiri, ka hanga nei i nga huarahi whakahaere e whai ake nei hei whakarite i aua tikanga ra:—

1.	Ki te puta he whakahe ma tetahi Maori i uru ki te whenua, mo te iti, mo te he ranei o te wahi i takoto ai nga rahui nga rota Maori ranei e whakaaturia ana e te mapi, me tuku atu e ia tana whakahe, he mea ata tuhi ki te pukapuka, ki te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori i roto i nga marama e rua e whakaaria ai taua mapi hei kitenga mo te katoa. Ka ahei te whakaatu pera te tuku tinana atu ki tetahi Kai-whakawa o te Kooti ki te Kai-Rehita ranei, ka ahei ranei te rehita i taua whakaatu i te poutapeta ka tuku tonu atu ai i roto i te meera ki te Tumuaki Kai-whakawa. Me rite taua whakaatu ki te Ahua e whai ake nei, me pera ranei te tu o nga kupu:— page 4 "Ture Taone Maori, 1895," Kupu Whakahe I Raro I Tekiona 9. Ki te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori. Ko ahau [matou ranei] te tangata nona te whenua [nga tangata ranei no ratou to whenua] i raro i nga tikanga o te take i whakaputaina mai e te Kooti Whenua Maori [take Maori ranei] i roto i te Taone Maori o, te whakahe nei ki nga rahui [rotaMaori ranei] e whakaaturia ana e te mapi, he mea nama ki te nama, i whakaaria nei ki i roto i te marama o, hei tirohanga mo te katoa, mo enei take, ara:— A.B., o, [Te ra i tuhia ai.] Kai-titiro:
2.	I runga i te whakahaerenga o taua Ture ki te tupono te riro o nga painga i whiwhi ai tetahi tangata i tetahi taunaha, ka ahei te whakatau te utu e hoatu ki a ia hei whakaea i te mate i pa ki a ia i runga i te tikanga e whakaaetia i waenganui o nga tangata e whai-tikanga ana ki taua mea me te Minita mo nga Whenua, ki te kore e taea te whakatau pera hei reira ma te Kooti Whenua Maori e whakatau i runga i te tono a te Minita, o tetahi tangata ranei e whai-tikanga aua ki taua mea, i runga ano ia i nga tikanga kua takoto i roto i te 90 o nga tekiona o "Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni, 1894," mo nga tono utu mo nga paanga a nga Maori ki te whenua kua tangohia i runga i nga ritenga mo te katoa i raro i nga tikanga o taua Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni ra.
3.	Ko nga rota i roto i tetahi taone Maori e meingatia ana kia riihitia me pena te ritenga mo te panui mo te riihi me te ritenga mo te pera e pa ana ki nga whenua Karauna, me te tau hoki o enei tikanga:— (1.) Me tuku ia rota ia rota i runga i te tikanga makete, tono-a-pukapuka ranei (i ta te Komihana e mahara ai e tika ana). (2.) Ko te kai-karanga utu, te kai tuku tono-a-pukapuka ranei (kei te tikanga o taua tuku te ritenga) i neke ake nei te utu reti i whakahuatia e ia i to etahi, ka kiia ko te kai-tango riihi ia, a ki te puta he tautohe mo te karangatanga utu whakamutunga, utu ranei i neke ake i to etahi i te maketetanga o tetahi rota, hei reira me tuku ano te rota i tautohetia, me te whakahua i te utu i karangatia whakamutungatia. (3.) I nga maketetanga, ka tau te hama me utu atu e te tangata i neke ake te utu i karangatia e ia mo te page 5rota i to etahi i te utu reti mo nga marama e ono o te tau tuatahi, he utunga whakamua atu tenei i runga i te ritenga tamana, a ka kiia taua utu reti mo nga marama e ono ra ko te utu reti tena mo te wa timata mai i te 1 o Hanuere, i te 1 o Hurae ranei, i taka ki muri mai i taua ra, a ma taua utunga ka ea te wa timata mai i te ra i tu ai taua hoko tae atu ki taua 1 o Hanuere, 1 o Hurae ranei. (4.) Ko te utu reti mo nga marama e ono i muri iho i to te tuatahi ono marama ra ka tau kia utua a te l o nga ra o Hanuere, a te 1 o nga ra o Hurae ranei i taka ki muri mai, kei te taunga o taua ra te ritenga, a i nga wa katoa i taka ki muri mai me utu whakamua mai i ia ono marama i ia ono marama. (5.) I nga tukunga tono-a-pukapuka mai me tuku mai i roto i aua pukapuke pera te utu reti mo nga marama e ono, ka pai te tuku moni mai, te tuku mai ranei i te tieke he mea maaka e te peeke, ki te kore e peratia ka mana-kore te tono-a-pukapuka. (6.) Ka mohiotia te kai-karanga utu, te kai tuku tono-a-pukapuka ranei (kei te tikanga o taua tuku te ritenga) i neke ake nei te utu reti i whakahuatia e ia i to etahi, hei reira ka hohorotia te hanga i te riihi, ko te utu mo taua riihi e 20 nga hereni, ma te kai-tango riihi taua moni e utu. Ko taua riihi me rua-tekau-ma-tahi nga tau, timata mai i te 1 o nga ra o Hanuere, i te 1 o nga ra o Hurae ranei, i taka ki muri mai o te ra o te tuku, kei te taunga o taua ra te ritenga, a me tuhi e te kai-tango riihi, kia taki toru tuhinga riihi i te tari o te Komihana ina tonoa ia kia pera. (7.) Ki te mea e tau ana kia utua te utu e tika ana hei whakarite i nga whakapainga i raro i nga tikanga o wahanga tekiona (2) o tekiona 14 o taua Ture, i raro ranei i nga tikanga o tetahi riihi meake ka mutu, hei reira me ata whakaatu te nui o aua moni ra ki roto ki nga tikanga o taua riihi, a me utu aua moni i te wa i runga hoki i te tikanga e pa ana ki te tikanga utu tamana kua korerotia i mua ake nei. (8.) Ki te mea e kore e whakaritea e te kai-karanga utu, e te kai tuku tono-a-pukapuka ranei, kei te tikanga o taua tuku te ritenga, etahi o nga tikanga, ka turi ranei ia, hei reira ka riro atu tana moni taunaha ra i te Komihana, a ka tino whai mana taua Komihana ki te whakahau i te retinga o page 6taua whenua, ki te reti no ranei i taua wahi a te wa ki te kainga hoki, i runga hoki i te ritenga e whakaaro ai ia e tika ana
4.	Me rite te ahua o te riihi ki te ahua e whai ake nei, a ka ahei ano te whakarere-ke te ritenga, kei te tikanga o te mea e whakahaerea ana te ritenga:—

Tenei riihi, i tuhia i tenei te o nga ra o, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma, i raro i nga tikanga o "Te Ture Taone Maori, 1895," i waenganui o Kuini Wikitoria (hui atu ki ona riiwhi, ki ona kai-whakakapi ranei e karangatia i muri iho nei ko te "kai-tuku riihi" me te uru hoki ki roto ki taua kupu ra) o tetahi taha, me, o, i roto i te Takiwa Whenua o i roto i te Koroni o Niu Tireni (hui atu ki ona kai-whakarite wira, kai-whakahaere wira, kai-tango whakawhiti e whakaaetia, e karangatia i muri iho nei ko te kai-tango riihi, me te uru hoki ki roto ki taua kupu) o tetahi taha, e whakaatu ana, i runga i te utu reti ka whakahuatia nei, i runga hoki i nga kupu whakaritenga, nga kupu kua whakatakotoria, me nga kupu whakaaetanga, e whakaurua ana, i meingatia ranei kia whakaurua, ki roto ki tenei riihi, a kia whakaritea hoki mo te taha ki te kai-tango riihi, tenei te kai-tuku riihi te riihi atu nei i tera piihi whenua katoa e nga eka nga ruuri nga paati i roto i runga i te ruuritanga, nui ake iti iho ranei, kei te Taone Maori o, e takoto ana, ara, ko rota nama, o Poraka ra, i runga i te mapi o taua taone, e mau na te tino whakaatuunga i roto i te mapi kua oti nei te hanga ki runga ki te riihi nei, he mea peita nga rohe ki te kara whero; hui atu ki nga ara, nga mana, nga whakangawaritanga me nga mea katoa kei taua whenua e tau ana; pupuri ai taua kai-tango riihi i taua wahi ra mo nga tau e rua-tekau ma tahi, timata mai i te tuatahi o nga ra o, kotahi mano; me te utu i te utu reti ki a nga pauna i te tau, me utu whakamua mai i ia ono marama i ia ono marama i te tahi o nga ra o Hanuere, i te tahi o nga ra o Hurae, i roto i ia tau, i ia tau, e kore e tango-hia e puritia tetahi wahi o taua utu, i te mea hoki kua oti nei te utu whakamua mai te utu reti mo nga marama tuatahi e ono, a e tau ana kia utua te utunga reti i muri i tena a te tahi o nga ra o, i ia tau, i ia tau ki muri mai.

A e whakaae atu ana te kai-tango riihi ki te kai-tuku riihi nga tikanga nei ara:—

1.	E kore te kai-tango riihi i roto i te wa i whakaritea ra e whakawhiti, e riihi tuarua ranei, e tuku ranei kia riro i te tangata ke te wahi i riihitia nei, tetahi wahi ranei, ki te kore page 7e matua puta te kupu whakaaetanga he mea ata tuhituhi a te Komihana mo nga whenua o te Karauna mo taua wa mo te Takiwa Whenua o, ka kiia ia i muri ake nei ko taua Komihana.
2.	Kia utua atu e ia e te kai-tango riihi ki te kai-tuku riihi i ia wa i ia wa i roto i nga tau i whakaritea ra, taua utu reti i nga ra, i runga hoki i nga tikanga kua whakaritea ra, a ka utua e ia nga reiti katoa, nga taake, nga taunaha me era atu moni katoa e whakataua ana, ka tau ranei ki runga ki te whenua e retia ana, ki tetahi wahi ranei o taua whenua.
3.	A i roto i nga tau i whakaritea ra me tika te mahi whakapai, whakaora, tiaki hoki a te me kai-tango riihi i te wahi i riihitia nei, me nga whare, me nga taiepa, me era atu mea e hanga, e whakaarahia ranei i ia wa i ia wa ki runga ki taua whenua i muri ake nei, kia pai kia ora te ahua o aua mea (haunga ia te kino haere o aua mea i runga i nga tikanga e kore e taea te arai, me nga aitua penei me to te ahi, te awha, te ru, me te tupuhi). I te whakaarahanga o etahi whare i ia wa i ia wa me tupoto te kai-tango riihi kia rite te tu o aua whare ki te tu haere o nga tiriti me nga rori, a me rite hoki i a ia nga ture tohutohu me nga huarahi whakahaere e mana ana i ia wa i ia wa, kua hanga kua paahitia ranei e te ropu whakahaere takiwa kua oti nei te whakamana i raro i nga tikanga o "Te Ture Taone Maori, 1895," hei whakahaere i nga mahi o roto o taua taone, ahakoa he aha ranei te ingoa i mohiotia ai i karangatia ai, a ka kiia i muri ake nei ko "te ropu whakahaere takiwa."
4.	I ia wa, i ia wa, me hanga, me whakahaere hoki e te kai-tango riihi nga whare-apa-apa katoa, nga poka takotoranga pungarehu me era atu mea ritenga pera e whakahaua ana e kiia ana ranei e te ropu whakahaere takiwa kia mahia: a i te keringa me te whakatakotoranga hoki o nga awa-keri me nga awa rere hei rerenga wai, me nga rerenga toenga o etahi atu mea e whakarerea ana, pehea ranei te ahua, me te mahi hoki kia mau tonu kia tuturu te ahua pai o te wahi e riihitia ana i runga i nga tikanga tiaki i te ora mo te tangata, a i nga wa katoa me whakarite e ia nga kupu tohutohu o te ropu whakahaere takiwa, me nga tikanga hoki o nga ture, o nga ture tohutohu, nga huarahi whakahaere ranei e mana ana i taua wa mo te whakahaere i te tikanga tiaki i te ora mo te tangata i roto i taua taone.
5.	A i roto i nga tau i whakaritea, ki te kore e matua puta te whakaaetanga a te ropu whakahaere takiwa, he mea ata tuhi ia, me kaua rawa te kai-tango riihi e whakahaere, e tuku ranei kia whakahaerea te mahi a te kai-hanga hopi, kai-hanga kanara, kai-mahi hiako, kai-mahi miti kia kore ai page 8e pirau, i tetahi atu mahi turituri, mahi pehea ranei e puta ake ai he mate, he piro ranei, ki runga ki taua whenua, ki tetahi wahi ranei o taua whenua.
6.	Me whakaae te kai-tuku riihi kia tae atu te kai-tuku riihi tetahi tangata ranei kua whakamana e ia i runga i nga tikanga ka kiia i muri ake nei, i ia wa i ia wa ki te haere atu ki runga ki taua wahi e riihitia ana i nga wa e tika ana mo te pera, ki te titiro i te tu ahua me te takoto o taua wahi, a ki te hoatu ki te kai-tange riihi, ki te waiho atu ranei mona ki taua wahi, he whakaatu kia whakatikaia tetahi mea i hapa, mea ranei e tika ana kia whakaorangia, a me tahuri tonu taua kai-tango riihi i roto i te marama kotahi i muri i te whakaaturanga ra ki te whakarite i taua mea hapa, mea ranei i tika nei kia whakaorangia.

Engari ia, mehemea kaore e utua ana te utu reti e whakaritea ana i konei, tetahi wahi rauei o taua utu reti i roto i nga ra e rua-tekau ma tahi, ka ahei taua utu te tono i runga i te tikanga muru ahakoa kihai i matua tonoa kia utua, ahakoa kahore i puta te kupu whakaatu pehea ranei: Engari ano ia, ki te kore e utua katoatia e te kai-tango riihi taua utu reti i roto i nga ra e toru tekau, ki te kore ranei e ata whakaritea e ia tetahi o nga kupu whakaaetanga, kupu whakaritenga ranei i whakaurua i meingatia ranei kia whakaurua ki roto ki tenei riihi hei whakaritenga mana, ki te mohio tuturu ranei te Komihana kei te takoto noa iho te whenua i whakahuatia nei i roto i tenei riihi, a he take araitanga tena i te mahi whakatupu i nga mahi me nga painga o taua taone, hei reira ka mana i runga i to te ture ritenga kia tae atu taua kaituku riihi ki runga ki te whenua i riihitia ra whakamutu ai i taua riihi, engari ia e kore tenei e waiho hei whakanoa i te tikanga kua tau ki runga ki te kai-tango riihi mo te utu i te utu reti e tau ana kia utua, mo te hapanga ranei o tetahi kupu whakaetanga kihai nei i whakaritea e ia i mua ake o tenei.

A tenei ka kiia ka whakaaetia hoki e tenei, ara:—

1.	Ko te utu reti e whakaritea nei me utu atu ki te Kaitango Moni Whenua mo taua wa mo te Takiwa Whenua o, mo te taha ki te kai-tuku riihi, a ko te pukapuka whakaaetanga i te rironga o aua moni i tuhia e taua Kaitango Moni ra ka tu tena kei tino whakaea i taua moni ra.
2.	Ka taea e te Komihana, e te tangata ranei kua whakaturia e ia i ia wa i ia wa, i runga i te whakahaerenga o aua tikanga i ia wa i ia wa ki te whakarite i nga mana i tau nei ki runga ki te kai-tuku riihi ki te taha ranei ki a ia.
3.	Ko te tuku o te pukapuka whakaatu atu ki te kai-tango riihi ka taea te tuku tinana atu, te tuku atu ranei i te puka-page 9pukahe mea rehita, i roto i te meera me te tuhi i tona ingoa i waho ki tona kainga mahi i roto i te koroni i mohiotia i noho whakamutunga ia ki reira, te tuku ranei atu ki te whenua i riihitia ra.
4.	Ka ahei te whakahou atu i te riihi ki te kai-tango riihi e whakarite pono ana, e whakaoti ana i nga kupu whakaritenga, nga kupu whakaaetanga me nga tikanga katoa i whakaurua i meingatia ranei kia whakaurua ki roto ki tenei riihi hei whakaritenga mana, ina ka pau nga tau o te riihi nei, ka ahei hoki kia utua atu te utu tika mo nga whakapainga tuturu katoa kua hanga e ia, nana ranei, e tu ana i taua wa i runga i te whenua e riihitia ana: Engari ia ka whai mana taua tikanga i runga anake i nga ritenga me nga tikanga nei, ara:— (1.) Me rua nga kimihanga motuhake i te utu tika i raro i nga tikanga kua takoto (kei te ahua o te mea e whahahaerea ana te ritenga) i raro i nga tekiona 79 me 80 o "Te Ture Whenua. 1892," me kaua e mahia aua kimihanga ki mua mai i te iwa marama, me kaua ranei e taka ki tua o te ono marama, i mua mai o te mutunga o nga tau o te riihi, i te utu tika ia mo (a.) Aua whakapainga katoa ra; me (b.) Te utu reti mo te whenua mo te tau (haunga ia nga whakapainga ra) mo te wa hou kia rua tekau ma tahi nga tau. (2.) A te whakaritenga i aua utu tika ra me te panuitanga hoki, ka taea ai hoki tena i runga i te tukunga atu o tetahi kape o taua mea ki te kaitango riihi, me te tukunga atu o tetahi ki te Komihana, me kaua e taka ki tua o te marama kotahi ki mua mai o te paunga o nga tau o te riihi, hei reira me tuku pukapuka atu te kaitango riihi ki te Komihana, he mea ata tuhituhi, hei whakaatu mehemea e mea ana ia kia riro he riihi hou i a ia mo te whenua e riihitia ana (hui atu ki aua whakapainga ra) mo te wa hou kia rua tekau ma tahi nga tau, timata mai i te wa i mutu ai te riihi tuatahi, i runga i te utu reti mo te whenua i kitea i runga i te kimihanga i te utu tika ra, me te tau ano hoki o nga kupu whakaaetanga me nga kupu whakarite o te riihi nei ki runga ki taua riihi hou. (3.) A mehemea tena ano he take i kore ai te kai-tango riihi e mea i runga i nga tikanga kua kiia i mua ake nei kia riro he riihi hou i a ia, a mehemea page 10ranei i mea ano ia kia riro he riihi hou i a ia, otiia no tetahi take kahore ia i whakaae ki te haina i taua riihi i te tononga o te Komihana kia haina ia, hei reira ka kiia kua kore taua tikanga e ahei ai kia riro he riihi hou i a ia, a me tuku taua whenua mo te riihi a te wa i runga hoki i nga tikanga e whakaaro ai te Komihana e tika ana, me te tau ano o nga ritenga kaore nei e rere-ke ana i nga tikanga o taua Ture, me nga huarahi whakahaere e whai mana ana i taua wa i raro i taua Ture: Engari ia, ko tenei tetahi o nga tikanga o te riihi hou ara, me utu atu e te kaitango riihi hou ki te Komihana nga utu i whakapaua i runga i te kimihanga i te utu tika mo nga whakapainga (mehemea ia tena ano ia he whakapainga) era atu utu ranei i heke iho i to era, e whakaaro ai te Komohana e tika ana, me te ata whakaaro hoki i te kinonga haeretanga o aua whakapainga ra i muri mai i te wa i kimihia ai te utu tika tuatahi; a ko nga moni katoa kua riro mai i te Komihana mo aua whakapainga ra me utu atu ki te kai-tango i tenei riihi ina ka mohio tuturu te Komihana kua tukua paitia atu te kairiihi hou kia tae atu ki te wahi i riihitia: Engari ano hoki, me kaua rawa te kai-tango i tenei riihi e whai kereme ki te Karauna ki te Komihana ranei mo runga i etahi whakapainga, mo etahi utu ranei mo aua whakapainga, engari ia mo nga moni anake i ata utua mai i runga i nga tikanga i kiia ake nei e te kai-riihi hou, a e ahei ana kia whakaputaina atu, a e tika ana hoki i raro i nga ritenga o tenei riihi kia riro atu i te kai-tango riihi.

A hei tohu mo tenei, kua hainatia nei tenei riihi i te ra me te tau i tuhia tuatahitia, e nga tangata e mau nei nga ingoa i raro iho nei.

I tuhia mo te taha ki a te Kuini, e A.B., te Komihana i runga i nga mana i whakataua nei ki a ia i raro i nga tikanga o "Te Ture Taone Maori, 1895," i te aroaro o—