[Collected Rules and Regulations of the Native Land Court, in English and Māori]
Kupu Apiti
Kupu Apiti.
Whakamaramatanga.
1. I roto i enei tikanga whakahaere, me ka kore e rere-ke i nga kupu o roto:—
"Tuku" tona tikanga, he tukunga i runga i te hoko, i te riihi, i te whakaaetanga, i tetahi atu ritenga tuku ranei, tuku tuturu, tuku kau atu ranei mo tetahi wa, tuku ranei i runga i te mokete, riana, nama ke atu ranei e whakataua ana ki runga ki te whenua:
"Kooti" tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori:
"Komiti" tona tikanga ko te Komiti e whakaingoatia ana, e whakaturia ana i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894":
"Minita" tona tikanga ko te Minita mo te Taha Maori:
"Mokete " e uru ana ki tenei kupu te moni, te tiana, te nama ranei kua eke ki runga ki te whenua:
"Tangata nona te whenua " e uru ana ki tenei kupu te tangata kua uru nei ia ki roto ki tetahi Karauna karaati, te tangata kua oti te rehita ko ia te ta-ngata nona tetahi whenua i raro i "Te Ture Wha-kawhiti Whenua, 1885," te tangata e kiia ana ko ia te tangata nona te whenua i roto i tetahi memori-ara, i roto ranei i tetahi tiwhikete ota ranei i wha page 2kaputaina e te Kooti Whenua Maori, te tangata i rehitatia i roto i te Kooti i raro i nga tikanga o te tekau-ma-whitu o nga tekiona o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1867," te tangata kua kitea nei e tetahi Kooti whai mana e whai take ana ia ki nga painga e tiakina ana, te tangata ranei e tango ana i raro i tetahi wira, kua whakataua ranei hei riwhi mo te tupapaku nona te whenua:
"Tangata whai paanga ki te whenua" tona tikanga he tangata kua uru ki roto ki tetahi kaporeihana:
"Kupu whakatau" tona tikanga he kupu whakatau kua whakaaetia e te nuinga o nga tangata whai paanga ki te whenua i tetahi tino hui i pootitia ai taua kupu whakatau, i tae tinana atu ratou ake ki reira, i runga ranei i nga pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi.
Whakakaporeihana I Nga Tangata No Ratou Te Whenua.
2. |
Ko te tono whakakaporeihana me whakahaere i runga i te tikanga tuku pitihana atu ki te Kooti, me haina e nga tangata katoa no ratou te whenua, e etahi ranei o ratou me kaua e iti iho te tokomaha i te toko-whitu tangata o ratou. Me whakaatu i roto i te pitihana pera nga eka me nga rohe o te whenua me nga ingoa o nga tangata katoa no ratou te whenua. |
3. | Ko te whakaaetanga o te nuinga o nga tangata no ratou te whenua me tuhi ki te pukapuka, me haina i te aroaro o tetahi kai-titiro i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei. |
4. | Ki te mea kua riro i te Karauna he take he paanga ranei i roto i tetahi poraka whenua e hiahiatia nei e nga tangata no ratou te whenua kit e tuku pitihana mo te whaka-kaporeihana i taua whenua hei reira ka ahei nga tangata no ratou te whenua ki te tuku pitihana ki te Minita kia kimihia kia wehea mai te take, paanga ranei o te karauna, he mea ki a ahei ai te tuku pitihana mo te whaka-kaporeihana i te toenga o te whenua. |
5. | Me whakaatu i roto i roto i te ota o te Kooti whakatau i nga tangata nona te whenua hei kaporeihana nga eka me nga rohe o te whenua, me nga ingoa o nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
6. | Me panui te ota pera ki roto ki te Gazette me te Kahiti, ma te Kai-Rehita o te Kooti nana nei taua ota i whakaputa e panui, a ko taua panuitanga hei whakaaturanga tuturu-tanga i whakahaerea tikatia taua whakaaetanga, a i mana taua whaka-kaporeihanatanga. |
A te utunga o nga moni katoa a te Kooti e tau nei kia utua mo runga i te whenua mo runga i tetahi wahi ranei o te whenua, hei reira me tuku atu e te Kai-Rehita taua ota te kape ranei o taua ota he me ata hiiri ano, ki te Kai-Rehita Whenua Takiwa o te Takiwa e takoto ai taua whenua ra; a me rehita e taua Kai-Rehita Whenua Takiwa taua ota, a me whakaputa atu e ia he tiwhikete ki te kaporeihana a (ki te tau kia pera) me tono e ia kia whakahokia mai nga Karauna karaati, nga tiwhikete me era atu pukapuka wha-katau take e whai mana ana; a me whakakore katoa e ia.
Whakaingoatanga o te Komiti.
7. | I roto i taua ota whakakaporeihana ra me whakarite e te Kooti kia tu tetahi tino hui o nga tangata whai-paanga ki te whenua a te wa ki te wahi hoki kua whakahuatia i roto i taua ota ko te mahi mo taua hui he whakaingoa i te Komiti me te whakatau hoki i te tokomahatanga o nga mema mo taua Komiti. |
8. | Ko te wa hei tuunga mo taua tino hui ra me kaua e iti iho i te rua-tekau-ma-waru nga ra me kaua e neke ake i te wha tekau nga ra i muri mai i te ra i whakaputaina ai taua ota. |
9. | Kaua e iti iho i te toko-toru, kaua ranei e maha ake i te toko-whitu nga tangata mo e Komiti. Engari ko te nuinga o ratou hei nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
10. | Me whakaingoa nga tangata e pootitia ana e te tangata kotahi maha atu ranei_ o nga tangata whai-paanga, ki te whenua, me ata tuhituhi ki te pukapuka whakaingoa penei me tenei e whai ake nei, ara:—
page 4 |
11. | Me kaua e tuhi i nga ingoa o nga tangata maha atu i te toko-whitu ki roto kit e pukapuka whakaingoa kotahi, a ko nga ingoa e hainatia ana ki runga kit e pukapuka pera me haina i te aroaro o tetahi kai-titiro i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei. |
12. | Me takoto ia pukapuka whakaingoa tangata ki te Kooti kia kaua e iti iho i te tekau-ma-wha nga ra ki mua mai o t era kua whakaritea heir a e tu ai te tino hui; a ko ia pukapuka whakaingoa tangata kaore nei e rite ana tona ahua ki enei tikanga whakahaere ka mana-kore. |
13. | A te pahuretanga o t era whakamutunga mo te taenga atu o nga pukapuka whakaingoa tangata, me tuhi e te Kooti e te Kai-Rehita o taua Kooti ranei he rarangi ingoa o nga ingoa katoa o nga tangata kua whakaingoatia kia pootitia ka panui ai i roto i te Gazette me te Kahiti. |
14. | Kia tae ki te ra e tu ai taua tino hui ra me whakatu e nga tangata e whai-paanga ana ki te whenua i tae tinana atu ki reira, me nga tangata kua whai pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi, i tetahi o ratou hei Tiamana, mana e whakahaere i te mahi o te hui, a me takirua nga pooti mana, ko te rua o aua pooti hei pooti whakatau. |
15. | He kotahi te pooti mo ia tangata whai-paanga kit e whenua mo ia tangata whai-paanga ki te whenua, a ko nga kupu katoa me whakatau i runga i te nuinga o nga pooti a nga tangata whai-paanga kit e whenua i tae tinana atu ki taua hui, i whai pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi ranei. |
16. | Me whakatau e taua hui te tokomahatanga o nga mema mo te Komiti i runga i te tikanga kua kiia i mua ake nei, a hei reira me whakaingoa i nga tangata e rite nei te tokomaha me tango mai nga ingoa i roto i te pukapuka rarangi ingoa ra. |
17. | A i runga i te whakahaerenga o taua whakaingoatanga, me tuku atu he pukapuka pooti me te mau ano o nga tino ingoa o nga tangata e pootitia ana ki roto ki taua pukapuka ki ia tangata whai paanga kit e whenua, ki ia tangata whai-paanga kit e whenua, a me penei tana pooti, me patu e ia nga ingoa o nga tangata katoa kaore nei e pai ana ia kia pootitia e ia. |
18. | Ka ahei ia te patu atu i nga ingoa tokomaha, a me patu atu e ia nga ingoa i maha atu i te tokomahatanga o nga tangata i whakataua nei kia pootitia, ki te kore ia e pera ka mana-kore tona pukapuaka pooti. |
19. | Hei reira me tatau e te Tiamana me nga kai-titiro pooti kua whakaturia i reira hei kai-titiro pera e taua hui nga pooti whai-mana, a ko nga tangata i poka ake te maha o nga pooti mo ratou ka kiia kua whakaingoatia ratou.page 5 |
20. | Hei reira tonu me tuhi te rarangi ingoa o nga tangata kua whakaingoatia peratia ma te Tiamana e tuku atu ki te Kooti takoto ai, a ma te Kooti e whakaputa he ota whakatu i a ratou hei Komiti. |
21. | Ko ia ota whakatu Komiti whakatu mema ranei mo te Komiti, me panui ki roto ki te Gazette me te Kahiti, a ma taua panuitanga ka mohiotia tuturutia ai kua mana taua whakatuunga Komiti, mema ranei. |
22. | Me pa atu nga ritenga o nga tikanga whakahaere timata i te nama 10 tae atu hui atu hoki ki te 21 ki ia whakaingoatanga o te Komiti, mema ranei mo te Komiti e nga tangata whai-paanga ki te whenua i tetahi tino hui. |