Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Fencing Bill 1895. Māori]

[whakatuwheratanga]

He Ture hei whakatopu hei whakatika i te Ture whakarite tikanga mo te whakaaranga me te whakapainga o nga Taiapa wehewehe rohe whenua me nga Taiapa arai Rapeti.

Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga hoki i tona mana, are:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Taiapa, 1895," a mo te tahi o nga ra o Hanuere tau tahi mano waru rau iwa tekau ma ono ka timata ai te mana o tenei Ture.
2.I roto i tenei Ture, me ka kore e rereke te hangai i nga putake o roto nei,—
  • "Te Tuku" me te "Tukunga" tona tikanga he tuku i te whenua mo tona wa, i runga i te riihi, i te raihana ranei, hui atu hoki ki te tuku rawa atu, i runga i te tikanga hoko pewhea ranei:
  • "Whenua a te Karauna" tona tikanga ko nga whenua katoa kua oti te whakatau ki te Karauna:
  • "Tangata e noho ana i runga i nga whenua a te Karauna" tona tikanga ko te tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna, rahui ranei mo te katoa, whenua Maori ranei, ara i runga i nga tikanga o te wahanga rua (2) o te tekiona toru, hui atu ki nga Kai-tiaki o nga Rau (Wardens of Hundreds), me nga kai-tiaki me nga kaiwhakahaere, me era atu tangata kei a ratou te tikanga mo nga wahi watea mo te katoa me nga rahui keri koura; engari kaore e pa atu aua kupu ki nga tangata e pupuru ana i nga whenua o to Karauna i runga i te tikanga taihoa e utu, i runga ranei i te riihi mahi paamu, raihana ranei me te mana ki te hoko, riihi tuturu, riihi pumau tonu ranei, raana hipi mea iti, riihi noho ranei i te whenua takiwa keri koura:
  • "Taiapa" tona tikanga ko nga taiapa katoa o ia ahua e whaka-huatia ana i te Kupu Apiti A hei wehe i te whenua a tetahi tangata, a tetahi tangata; e uru mai ana hoki ki taua kupu "taiapa" nga keeti katoa e whaitikanga ana kia hanga, me nga keeti tarewa e tutaki ana i nga wherua awa, me nga rerenga wai puke, me nga korere wai mea tanu ki te whenua:
  • "Kaiwhakawa" tona tikanga ko te Kaiwhakawa Tuturu:
  • "Maori" tona tikanga ko nga Maori o Niu Tironi, hui atu ki nga hawhe-kaihe me o ratou uri:page 2
  • "Te Tangato noho," tona tikanga, ko nga tangata katoa e noho ana i runga i te whenua, e tika ana ranei kia noho i runga i tetani whenua kua riro mai ki a ia i te Karauna, whenua Maori, tetahi atu tu whenua ranei, e pangia ana etenei Ture, i runga i nga tikanga kua whakaritea ake nei ite tekiona toru, me te tangata kua hoko, kua whiwhi ranei i tetahi whenua, paanga ranei; me nga hunga whakahaere takiwa, kai-tiaki ranei, tetahi atu tangata ranei kua tau ki a ia nga take, nga tikanga whakahaere ranei, mo tetahi rahui mo te katoa:
  • "Tangata nona" tona tikanga, ko te tangata nona ake te whenua, ka tau tuturu ranei ki a ia mo te wa e ora ai, kei a ia ranei e pupuri ana te whenua mo nga tau kaore e iti iho ana i te tahi tekau tau, hui atu ki te kai-tiaki mo te tangata nona mehemea ra e mana kore ana taua tangata ki ta te Ture, engari hoki kaua te tangata e tuku ana i te moni hei mokete i te whenua e uru mai ki raro i nga tikanga o enei kupu "Tangata nona" mehemea ra, kaore e noho ana i runga i taua whenua:
  • "Rahui mo te Katoa" tona tikanga ko nga rahui katoa a te Karauna me era atu tu whenua kua rahuitia hei painga mo te katoa:
  • "Taiapa arai rapeti" tona tikanga ko ia taiapa he mea hanga kia rite ki tetahi o nga tu ahua taiapa kua whaka-huatia ake nei i te wahi tuarua o te Kupu Apiti A i hanga i whakahoutia ranei hei arai rapeti:
  • "Huarahi," "Tiriti" ranei, tona tikanga ko nga huarahi katoa, ara iti, whakawhitinga, wahi ranei e watea ana ki te katea, ahakoa hei haerenga kaata, hoiho, waewae ranei:
  • "Te whakapai," tona tikanga he topetope, he tiaki, he whakahaere ranei kei kino te taiapa tupu, he whakawatea, whakahohonu, he whakatika ranei i te awa, awa-keri-I tetahi awaawa rerenga wai ranei e waiho ana hei taiapa.
3.Me pa atu tenei Ture, ki—
(1.)Nga whenua katoa a nga Maori kua puta te Karauna karaati, tetahi atu take ranei kua whakataua e te Kooti Whenua Maori, pewhea ranei, ka pa atu hoki ki nga whenua e puritia ana e te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892," e tiakina ana ranei e ia i raro i etahi atu tikanga; a me pa atu hoki, ki:
(2.)Nga whenua e purutia ana e nga Maori i raro i a ratou ritenga me a ratou tikanga, i rahuitia ranei mo ratou kaore ano kia whakataua nga take, engari e riihitia ana hei painga mo te hunga whakitake:
(3.)Mo runga mo nga tikanga o tenei Ture, ka meingatia ko te Kai-tiaki mo te Katoa te tangata nana nga whenua katoa e whakataua peratia ana ki a ia: Engari kaua e waiho mana ake e utu nga whakataunga i raro i nga tikanga o tenei Ture.
4.Kaua tenei Ture e pa atu ki nga whenua a te Karauna kaore ano kia hokona, ki nga rahui ranei mo te katoa kaore ano kia whakataua page 3ki nga hunga whakahaere takiwa, kai-tiaki, ki etahi atu tangata ranei; a kaore hoki e tika i raro i tenei Ture kia utua e te Karauna, e te Kawana, e tetahi Poari whakahaere whenua, apiha ranei e whakahaere ana i nga whenua a te Karauna, rahui ranei mo te katoa, tetahi taha o te utu mo te hanganga me te whakapainga ranei i tetahi taiapa.
5.
(1.)Mehemea ka hanga he taiapa i raro i nga tikanga o tenei Ture hei rohe i waenganui i nga whenua e puritia ana e tetahi tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna me te whenua e piri ana ki tera ka waiho ki taua tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna mana te whakaaro ki te utu ki nga tangata nana te taiapa i hanga, ki te tangata ranei e tika ana, te hawhe o nga moni mo te hanganga, kia utua ranei e ia ko te moni hua itareti kia rite ki te kotahi tekau pauna mo ia tau mo ia rau pauna i pau, ko aua moni hua itareti me utu i ia tau i ia tau e noho ana ia i runga i te whenua.
(2.)Engari e tika ana kia utua e taua tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna te hawhe o nga moni e pau ana mo te whakapainga i te taiapa pera i te wa e noho ana ia i taua whenua.
6.Ka ahei te Poari Whenua, i raro i "Te Ture Whenua 1892" ki te ki he whakapainga tuturu mo te whenua i raro i nga tikanga o taua Ture te taiapa arai rapeti.