Pitihana a Meiha Keepa Te Rangihiwinui me etahi atu : mo runga mo te mahara kia tu he Paramete Maori (me nga whaikorero ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori)
Petition. — Ki nga Rangatira me te Tumuaki me nga Mema o te Runanga Nui kua hui ki te Paremata
Petition.
Ki nga Rangatira me te Tumuaki me nga Mema o te Runanga Nui kua hui ki te Paremata.
He Pitihana Whakaiti o nga Tangata Maori i kowhiria e nga Iwi Maori, o te huinga Kotahitanga o Niu Tireni:—
1. | Ko o koutou kai-inoi, me nga tamariki, me nga uri o te iwi Maori nui tonu i ata koropiko, i ata rere marie ki raro i te mana o te Karauna o Ingarangi i noho mai i te tau 1835, me te tau 1840, i runga i te Tiriti o Waitangi, ka whakaurua nga Maori o Niu Tireni, ki roto ki te mana me te Rangatiratanga o Ingarangi o te ao katoa. |
2. | Ko o koutou kai-inoi, me o ratou matua i hiahia rawa i muri mai o taua wa kia ata noho pai ratou ko nga Pakeha e haere mai ana ki enei motu noho ai, kia akona hoki ratou ki nga mahi whakawhaira wa me nga mahi o te rangimarie. |
3. | No te takiwa i tuturu ai ki nga iwi Maori te whakapono ki a te Karaiti, ka noho ratou i runga i te rangimarietanga, kua whakarerea hoki nga tikanga o mua a te iwi Maori, ara no te urunga o nga rangatira ki roto ki te whakapono ki a te Karaiti. |
4. | Muri iho i tena ka tukua e nga iwi Maori nga herehere i mau i nga whawhai i mua kia hoki ki o ratou kainga me o ratou Iwi, ka puta hoki i reira i roto i te hinengaro o te tangata te hiahia ki nga mahi rapu tikanga, e puta ai te pai me te ora me te hiahia ki nga mahi ahu whenua kia whiwhi kia ratou. |
5. | No te takiwa i whakarereketia ai te ahua o te Kawanatanga ki Niu Tireni nei a whakaturia ana ko te Paremata i te tau 1854, kaore hoki o koutou kai-inoi me o matou kaumatua i marama ki taua tu Kawanatanga ahua hou, he tokomaha hoki o matou i mahara hei taimahatanga tena mo runga i nga iwi Maori ara hei mea whakatina mo ratou. |
6. | No runga i tenei whakaaro ka mea etahi o nga iwi, kia whakaturia he Kingi Maori mo ratou engari kaore ratou i mea kia rere atu ratou ki waho o te mana o te Kuini, engari he mea ma taua Kingi me tona Kaunihera e hoatu he tikanga ki nga iwi o te motu e whakarongo ai ratou ki te ture a ma te Kawanatanga o te Kuini e whakamana tana mahi.page 2 |
7. | He nui nga tangata i ngakau pawera, kei riro o ratou whenua i nga mahi a te Kawanatanga hou no reira ratou ka whakakotahi hei whakakore i nga ture whenua katoa. |
8. | I puta i roto i aua whakahaeretanga nga whawhai me nga raruraru i mate ai nga iwi Maori i roto i nga tau maha. |
9. | I roto i nga whawhai katoa i te iwi Maori ratou ko nga Pakeha i muri mai o te otinga o te Tiriti o Waitangi tae noa mai ki tenei takiwa, he nui nga Maori apiti ki nga kai-inoi i uru ki te taha o te Kuini whawhai atu ai ki o matou whanaunga Maori ano. |
10. | Mehemea kaore i whakauru atu nga Maori me o koutou kai-inoi ki roto ki nga hoia a te Kawanatanga penei kua mutu te mana o te Karauna o Ingatangiki Niu Tireni i taua takiwa, kua peia atu nga Pakeha kia haere. |
11. | I te tau 1865 i whakaturia he Kooti i huaina ko te Kooti Whenua Maori hai kimi i nga tangata pono tika ki nga whenua o nga iwi me nga hapu ara i runga i nga tikanga Maori. |
12. | Ko te mahi a taua Kooti i kino i te timatanga mai rano no te mea i tukua e te Kooti nga whenua a nga iwi me nga hapu ki nga tangata kotahi tekau. Na i runga i te Ture i mahia e te Kawanatanga hou i whaimana taua kotahi tekau ki te hoko atu i nga whenua a te iwi nui tonu ko nga moni utu o aua whenua e puritia ana hei moni ma ratou ake i whakapaua noatia atu ranei. |
13. | I runga i taua tikanga kua riro ko taua tekau tangata hei whakamate i te whenua me te iwi, kua tu ko ratou nga tino tangata no ratou ake te whenua, ko te iwi he pononga. |
14. | No te kitenga o te Kawanatanga hou ara te Paremata i te he o ta ratou mahi tuku i nga whenua o nga iwi ki te tekau tangata a kaore i kiia hei kaitiaki noaiho aua tangata tekau mo te iwi katahi ka mahia tetahi Ture ke, i te tau 1867. Ko taua Ture i mea me tuhi ki roto i nga pukapuka o te Kooti nga ingoa o nga tangata katoa, no ratou te whenua me te tekau tangata ano, no reira kua kore e ahei taua tekau tangata ki te hoko ki te mokete ranei i te whenua o te iwi. |
15. | Ki te whakaaro a o koutou kai-inoi, ko taua Ture o te tau 1867 te Ture pai atu o nga Ture katoa i mahia e te Paremata mo nga whenua Maori. |
16. | I te tau 1873 i mahia e te Paremata tetahi Ture rereke noatu, i taua takiwa ka timata te nui haere o nga raruraru me nga mate o te iwi Maori, ko a matou kawenga e waha ana i nui haere te taumahatanga tae mai ki tenei ra. |
17. | Kua nui haere i naianei te pouritanga me te kino o te mahi a te Kooti Whenua Maori. He mea whakakino tangata ia, e hara i te mea whakapai tangata. |
18. | I runga i nga Ture i whakaturia i te tau 1873, i muri mai hoki, he nui nga tangata Maori i kiia no ratou ake nga whenua o te iwi katoa a kua hoatu he mana ki te tangata kotahi ruarua ranei, hei taki mai Iri runga ki te whenua o te iwi nui tonu i nga kereme a nga Pakeha hoko whenua, riihi whenua ranei. |
19. | Ko tenei mana o te tangata kotahi, hei homai raruraru ki runga ki te whenua o te iwi, kaore i kitea i roto i nga iwi Maori i mua notemea na te iwi katoa, na te hapu ranei te whenua. |
20. | I runga i tenei tu mahi a te tangata kotahi kua whakanohoia nei ki runga ki a matou e nga Ture i mahia e te Paremata, kaore e ahei ia matou te whakahaere i o matou whenua te hoko te aha ranei. E penei ana matou me te kahui hipi, kaore he hepara e atiatia haeretia ana piko atu piko mai. |
21. | Kua whakaitia kua whakakuaretia hoki matou nga Maori e nga Ture i mahia e te Paremata i te whakahaeretanga hoki a nga Kooti Whenua Maori. Ko te mana o nga rangatira, me nga ariki kua whakangaromia, ko matou ko te iwi nui o te motu nei kua pakarukaru, ko nga iwi kainga kua whakamatea. |
22. | Ko o koutou kai-inoi e tuahia ana kia ata whakahaerea nga whenua e toe ana ki a matou i runga i te ara tika me te whakaaro mohio hei oranga mo matou, me a matou tamariki tetahi kia ata tahuri ki nga mahi ahu whenua kia whai hoki ki ta te Pakeha ki tana mahi i ana rawa. |
24. | E kore rawa e taea te ata whakaatu i te katoa o nga he me nga mate e pa ana ki a matou me a matou iwi i runga i te whakahueretanga o aua Ture e korero nei matou, kua nui nga tau i whakaarahia ai e matou to matou reo ki te whakahe ki aua Ture, otira he maumau korero noa ia. |
25. | Kaore matou e mohio ana ki tenei tikanga ara ko nga tangata whai matauranga e tukua ana e nga tangata o te motu nei ki te Paremata hei kaihanga Ture tika, otira e waiho ana matou e aua tangata, kia takahia kia whakamatea i ia tau i ia tau, ina hoki e kiia ana he mahi i nga mahi pai mo te iwi Maori ta nga Kawanatanga katoa e hiahia ana, kaore ho mahi kino. |
26. | Hua noa ho tika kia mohio to koutou Paremata Rangatira ki nga he e korero nei matou otira kua rongo matou e iti ana te whakaaro ki te taha Maori ko nga karanga me nga inoi a matou kia whakaorangia matou e rite ana ki te reo tangata e wawaro ana, ano he hau. |
No konei matou ka inoi ki to koutou Whare Rangatira, kia tukua mai he mana ki a matou e taea ai enei mea ara.
(1.) | He whakahoki mai ki nga iwi Maori te mana whakahaere i o ratou whenua me o ratou rawa katoa, me te mana whakahaero i to ratou tikanga hei oranga mo te iwi Maori me te rangimorietanga me te pai mo enei motu katoa. |
(2.) | Me tuku mai te mana ki te Runanga e kiia ana Te Huinga Whakamana Kotahitanga Maori o Niu Tireni, hei Kawanatanga mo ratou ake ano. |
(3.) | Kia rua nga Runanga, kia kotahi te Runanga Ariki, ko aua Ariki he mea whiriwhiri i nga tino Rangatira toto heke iho, he mea ata karanga ratou mo taua Runanga. |
(4.) | Kia kotahi Runanga he tangata Maori he mea kowhiri mai ratou e nga iwi me nga hapu hei reo mo te iwi mo roto i taua Whare Runanga. |
(5.) | Ma taua Runanga Kotahitanga e tuku he mana, ki nga Komiti Takiwa, o ia Takiwa, o ia Takiwa, ko aua Komiti he tangata Maori, ta ratou mahi he rapu i nga take whenua, me nga wehewehenga whenua me nga mea katoa e mahia ana e ratou i runga i te pono me te tika. |
(6.) | Tenei ka apititia atu e matou ta matou Ture i whakatuturutia e matou i to matou Runanga Huinga Whakamana Maori o Niu Tireni i tu ki te Waipatu i to 22 o nga ra o Mei, 1893, kei taua Ture nga take katoa o hiahiatia ana e matou. |
E tuturu ana ta matou e tono atu nei ki to koutou Whare Runanga whiriwhiri, i runga i te whakaaro pai me te tika mo nga tono a o koutou kai-inoi.
A ka inoi tonu o koutou kai-inoi.
Meiha Keepa Rangihiwinui (Major Kemp),
and 55 others.